«Miami Vice», «Beverly Hills, 90210», «The Sopranos», «Six Feet Under», «The Wire», «Lost», «House», «Homeland», «True Blood», «The Killing», «The Walking Dead», «True detective». Σειρές που άφησαν το αποτύπωμά τους στην αμερικανική τηλεόραση και έκαναν σημαντική πορεία στην παγκόσμια αγορά, αποκτώντας εκατομμύρια φανατικούς τηλεθεατές. Σημαντικές παραγωγές που πήγαν το παιχνίδι της μυθοπλασίας στη μικρή οθόνη ένα βήμα παραπέρα. Ολες τους, παρά τις διαφορές τους, έχουν έναν κοινό –δημιουργικό –παρονομαστή. Ο Νταν Ατιας είναι ο σκηνοθέτης που «υπέγραψε» αρκετά από τα επεισόδιά τους και θεωρείται από τους «γκουρού» στην αμερικανική αγορά της τηλεόρασης.
Τον συναντήσαμε στη Νίσυρο, καλεσμένο του Μεσογειακού Ινστιτούτου Κινηματογράφου. Στην 20ή πια χρονιά του, το ινστιτούτο διοργανώνει έως τις 2 Ιουλίου ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα ανάπτυξης σεναρίων και κινηματογραφικών σχεδίων, δίνοντας την ευκαιρία σε περισσότερους από 45 κινηματογραφιστές να αποκτήσουν πολύτιμη εμπειρία για την ολοκλήρωση των έργων τους. Φέτος, για πρώτη φορά ξεκίνησε και ένα νέο εργαστήριο στοχευμένο στην ανάπτυξη τηλεοπτικών σειρών από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ενωση. Εδώ, ενεπλάκη ο Ατιας, ο οποίος την περασμένη Κυριακή έδωσε ένα masterclass με θέμα «Κινηματογράφος: Η συνεργατική τέχνη», επιλέγοντας να μιλήσει με παραδείγματα για τον συλλογικό χαρακτήρα που κρύβεται στο filmmaking. Στην ανάπαυλα των συμβουλευτικών συναντήσεων που είχε ο υποψήφιος για βραβείο Emmy δημιουργός με τους νέους σκηνοθέτες του προγράμματος, τον συναντήσαμε για να μιλήσουμε για την ανοδική πορεία της τηλεόρασης, τις εξελίξεις στον χώρο και την επιρροή που ασκούν πια πλατφόρμες όπως το Netflix.
Κάθε σεζόν, στις περισσότερες σειρές, τη σκηνοθεσία των επεισοδίων αναλαµβάνουν αρκετοί διαφορετικοί σκηνοθέτες. Πώς καταφέρνετε να ακολουθείτε µεν την αισθητική της σειράς αλλά να αφήνετε το δικό σας αποτύπωµα;
Αυτή είναι η μεγάλη πρόκληση για τους σκηνοθέτες των επεισοδίων. Προσεγγίζω τη σειρά με σεβασμό και θεωρώ υποχρέωσή μου να μάθω όσο περισσότερα μπορώ για τον κόσμο της, να βυθιστώ σε αυτόν και καταλαβαίνω τον τρόπο με τον οποίο η σειρά βλέπει τα πράγματα. Οπότε θεωρώ δουλειά μου να μάθω αυτή τη γλώσσα ώστε να μπορέσω να τη μιλήσω με τη φωνή μου. Δεν θέλω να μιμηθώ κανέναν. Θέλω να μάθω τη γλώσσα ώστε τα πράγματα που έχω να πω να μπορέσουν να εκφραστούν μέσα από τη σειρά. Είναι μια πρόκληση κάποιες φορές γιατί τόσο πολλά πράγματα έχουν γίνει σε μια σειρά, σχετικά με την όψη και την αίσθηση, αλλά το θεωρώ υποχρέωση να είμαι αυτός που θα πει την ιστορία στο συγκεκριμένο επεισόδιο. Διαφορετικά, το επεισόδιο θα είναι χωρίς ζωή, δεν πρόκειται να κάνεις καλή δουλειά. Ο ρόλος μου είναι να καθορίσω την ιστορία του επεισοδίου που έχω αναλάβει.
Κάθε σεζόν στην Αµερική, τα τελευταία χρόνια, βγαίνουν περισσότερες από 500 σειρές. Πού θα οδηγήσει όλο αυτό;
Δεν ξέρουμε την απάντηση. Αυτή τη στιγμή υπάρχει μια έκρηξη σειρών και είναι μια σπουδαία ευκαιρία για τους δημιουργούς να δουλέψουν. Κι αυτό είναι υπέροχο. Το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει εγγύηση πως θα υπάρξουν περισσότεροι τηλεθεατές για να δουν όλες αυτές τις σειρές. Το πιο πιθανό είναι πως θα υπάρχουν οι ίδιοι τηλεθεατές αλλά περισσότερες επιλογές. Το πρόβλημα είναι ότι θα υπάρξουν πολύ καλές σειρές που θα ακυρωθούν επειδή οι άνθρωποι απλώς δεν τις ανακάλυψαν. Εχω ήδη αυτήν την εμπειρία σε μια-δυο σειρές που θεωρούσα καλές αλλά ακυρώθηκαν μετά την πρώτη ή τη δεύτερη σεζόν τους. Και αυτή είναι μια ατυχής παρενέργεια όλης αυτής της έκρηξης στις παραγωγές. Αλλά προτιμώ να έχω αυτό το πρόβλημα από το αντίθετο, όχι αρκετές παραγωγές. Οσο το κοινό μοιράζεται, ανησυχώ πως θα κατέβουν τα μπάτζετ των σειρών γιατί οι εταιρείες παραγωγής μπορεί να μη θέλουν να ξοδέψουν τόσο πολλά χρήματα σε σειρές που βλέπουν λιγότεροι άνθρωποι. Κι αν αυτό συμβεί, μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα.
Τι πρέπει να έχει µια σειρά για να ξεχωρίσει µέσα στον καταιγισµό των τηλεοπτικών παραγωγών;
Αν το ήξερα αυτό θα ήμουν πολύ πλούσιος άνθρωπος. Είναι ενδιαφέρον επειδή οι καλές σειρές είναι κάτι το οποίο κανείς δεν μπορεί να προβλέψει. Βγαίνουν από τη φαντασία κάποιου και όταν συμβαίνει αυτό και είναι επιτυχημένη η σειρά, πολλές απομιμήσεις ακολουθούν. Οι εταιρείες παραγωγής λένε «έτσι γίνεται, ας κάνουμε μια σειρά σχετικά με αυτό» και μετά βγαίνουν απομιμήσεις που δεν είναι τόσο καλές. Οπότε, νομίζω πως οι καλύτερες σειρές είναι πολύ έξυπνες και βρίσκουν τις κατάλληλες προϋποθέσεις απλώς με ένα καλό κόνσεπτ που τραβάει τους ανθρώπους. Οπως το «The sopranos» όπου υπάρχει ένας αρχηγός της Μαφίας και το εξισορροπεί με το να είναι και οικογενειάρχης. Οπότε ξαφνικά έχεις μια ερώτηση που είναι ιντριγκαδόρικη και έχεις επίσης μια άλλη ερώτηση που δεν μπορεί να πάρει απάντηση πολύ γρήγορα. Γιατί πρέπει να υπάρχουν πολλές ιστορίες που να βγαίνουν από αυτήν την ερώτηση. Μόλις πάρει μια απάντηση, η δραματική ένταση μειώνεται. Οπότε νομίζω πως οι ιστορίες μπορούν να δουλέψουν με πολλούς τρόπους, να είναι οπτικά συναρπαστικές και να είναι απλές μόνο και μόνο για να εκπαιδεύσουν τους χαρακτήρες. Αλλά αυτό που πρέπει να υπάρχει είναι ένας λόγος για τους δημιουργούς να κάνουν τη σειρά. Κάτι προσωπικό μέσα τους, που θα τους δίνει ενέργεια να ερευνούν όποιο θέμα έθεσαν και να το ερευνούν με έναν βαθύ, ενδιαφέροντα και συναρπαστικό τρόπο.
Ποιες νοµίζετε ότι είναι οι σειρές που άλλαξαν την τηλεόραση;
Στην εποχή μου δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το «The sopranos» άλλαξε την ιστορία. Οταν εγώ ξεκινούσα, σκηνοθετούσα αρκετά χρόνια στα δίκτυα της καλωδιακής τηλεόρασης και το μοντέλο εκεί ήταν τα διαφημιστικά διαλείμματα. Τα δίκτυα ήθελαν να έχουν όσο το δυνατόν περισσότερους τηλεθεατές να βλέπουν τις σειρές και έπρεπε να υπάρχουν πολλά διαλείμματα ώστε οι διαφημιστές να μπορέσουν να πουλήσουν τα προϊόντα τους. Κι έτσι αξία έγινε η θεαματικότητα. Και αυτό οδήγησε στο να παίρνουν πολύ λίγες ευκαιρίες. Δεν ήθελαν να προσβάλουν κανέναν γιατί δεν ήθελαν να απομακρύνουν τους ανθρώπους από το να βλέπουν. Φοβόντουσαν να κάνουν κάτι αμφιλεγόμενο και να προσβάλουν κάποιον με μη πολιτικώς ορθή γλώσσα ή να δείξουν πολλά από τη γυναικεία ανατομία. Το ΗΒΟ όμως είχε διαφορετικό οικονομικό μοντέλο. Εβγαζε λεφτά από τους συνδρομητές και όχι από τις διαφημίσεις. Επομένως έπρεπε να ικανοποιεί μικρότερο αριθμό ανθρώπων και δεν χρειαζόταν να δημιουργεί ένα τεχνητό διάλειμμα στην ιστορία κάθε 10 με 15 λεπτά για τις διαφημίσεις, οπότε μπορούσε να κάνει επεισόδια από 48 ή 53 έως 60 λεπτά. Οσα ήθελαν για την ιστορία. Και μπορούσε να αντιμετωπίσει αντιφατικά ζητήματα, με σκληρή γλώσσα και σεξ στην τηλεόραση. Επομένως αυτό έδωσε τη δυνατότητα στους δημιουργούς να ερευνήσουν ό,τι ήθελαν. Και φέρθηκαν έξυπνα σχετικά με το ποιους θα προσλάμβαναν για να κάνουν τις σειρές τους.
Οι πλατφόρµες όπως το Netflix άλλαξαν πραγµατικά τους κανόνες του παιχνιδιού στην τηλεόραση. Πόσο έχει επηρεάσει αυτό τις παραγωγές;
Δεν είναι ακόμα ξεκάθαρο το πώς οι υπηρεσίες streaming έχουν επηρεάσει τις παραγωγές. Αυτό που έγινε αμέσως ήταν να αναστατωθεί το οικονομικό μοντέλο. Οι άνθρωποι που δούλευαν στις τηλεοπτικές σειρές, όπως οι σεναριογράφοι, οι σκηνοθέτες και οι ηθοποιοί, πληρώνονταν τα δικαιώματα για τις επαναλήψεις στα δίκτυα. Τώρα αυτό σταμάτησε γιατί δεν βγαίνουν πια οι σειρές καν στην τηλεόραση αλλά στο Διαδίκτυο. Ολόκληρη η δομή πληρωμών για τόσους εμπλεκόμενους ανθρώπους αναποδογύρισε, αλλά δεν έγινε εμπόδιο, γιατί υπάρχει μια μεγάλη ανάγκη για ιστορίες να ειπωθούν και αυτές οι υπηρεσίες έχουν τεράστια όρεξη για παραγωγές. Τα καλά νέα για τους δημιουργούς είναι πως οι υπηρεσίες streaming επέκτειναν τον αριθμό των ευκαιριών για να φτιάξουν σειρές και να εργαστούν εκεί. Οσο για το πού πάει, πραγματικά δεν μπορώ να πω. Ξέρω ότι υπάρχει απογοήτευση γιατί υπάρχει τόσο πολύ υλικό σε πλατφόρμες όπως το Netflix, που κάποιες σειρές ξεχνιούνται και γίνονται ορφανές γιατί κανένας δεν ξέρει για αυτές. Δεν υπάρχει προώθηση γι’ αυτές. Δεν ξέρω πώς θα εκφραστεί αυτό το πρόβλημα αλλά είμαι σίγουρος ότι θα γίνει κάπως.
Ωστόσο, έρχονται νέες πλατφόρμες όπως της Disney ή της Apple. Θεωρείτε ότι υπάρχει χώρος για όλα αυτά τα νέα εγχειρήματα;
Είναι δύσκολο για μένα να πιστέψω πως υπάρχει αλλά κάθε φορά που λες ότι δεν μπορεί να γίνει μεγαλύτερο και να επιβιώσει, γίνεται. Δεν ξέρω. Αυτή είναι η ανησυχία για τις σειρές. Δεν δημιουργεί περισσότερο κοινό. Απλά δίνει στο κοινό που ήδη υπάρχει περισσότερες επιλογές. Ωστόσο, για να είμαι δίκαιος, δημιουργεί περισσότερο κοινό διεθνώς. Αυτές οι υπηρεσίες streaming άνοιξαν τις αγορές σε όλο τον κόσμο. Ισως αυτή είναι η πραγματική απάντηση στην ερώτηση. Ναι, θα υπάρχει αρκετός κόσμος για να βλέπει τις σειρές αυτές. Αλλά κάποια στιγμή πρέπει να πιστέψεις ότι θα κάνεις περισσότερα απ’ όσα η αγορά μπορεί να υποστηρίξει.
Νοµίζετε ότι µέσα σε αυτό το διευρυµένο περιβάλλον µε τις πλατφόρµες οι ελληνικές παραγωγές έχουν τύχη;
Δεν ξέρω πολλά πράγματα για τις συγκεκριμένες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι ελληνικές παραγωγές. Καταλαβαίνω ότι μετά την κρίση η τηλεοπτική παραγωγή βασικά σταμάτησε και τώρα επιστρέφει λίγο. Αλλά φυσικά και μπορεί να έχει τύχη. Στην ίδια την Ελλάδα υπάρχει αδιαμφισβήτητα μια όρεξη για ιστορίες που εκφράζουν την ελληνική εμπειρία. Οι προκλήσεις θα αφορούν την ποιότητα ώστε να ταιριάζει με αυτό που το ελληνικό κοινό έχει καταλήξει να περιμένει μέσα από την πρόσβασή του στο Διαδίκτυο. Πιστεύω ότι θα τα καταφέρουν γιατί υπάρχουν τόσα πολλά μέσα σ’ αυτήν την κουλτούρα που μπορούν να εξερευνηθούν και νομίζω πως οι δημιουργοί και οι παραγωγοί θα βρουν έναν τρόπο να τα καταφέρουν. Και υπάρχουν επίσης οι συμπαραγωγές που μπορούν να γίνουν και να ανοίξουν αγορές που ήδη υπάρχουν. Νομίζω πως αν κάποιος είναι αρκετά έξυπνος να βρει μια πραγματικά συναρπαστική ιστορία που να απευθύνει κάτι πραγματικά σύγχρονο στη ζωή των Ελλήνων, κάτι που δεν θα μπορούν να δουν σε άλλες παραγωγές άλλων χωρών, θα είναι βιώσιμο. Πρέπει να το πιστέψουν αυτό γιατί εδώ είναι ένας ιδιαίτερος χώρος και οι καλλιτέχνες που έχετε σ’ αυτή τη χώρα είναι πραγματικά ικανοί να πουν ιστορίες και να διερευνήσουν πράγματα που πρέπει κάποιος να τα δει και οι άνθρωποι το χρειάζονται αυτό στη ζωή τους.
