Ενας αφροαμερικανός Περικλής στην Αθήνα

Ολες οι πολιτικές σταδιοδρομίες καταλήγουν στην αποτυχία. Δεν το έχει πει Αμερικανός. Το έχει πει ένας βρετανός πολιτικός, πολύ χολερικός, πολύ δεξιός και πολύ νεκρός. Ο Ινοχ Πάουελ. Η διαπίστωση –που είναι και λίγο κατάρα –δεν έχει πάψει να επιβεβαιώνεται. Δεν μπορούσε κανείς να μην την αναλογιστεί, βλέποντας χθες τον Μπαράκ Ομπάμα ανάμεσα στις φουστανέλες των ευζώνων.

Είναι ο πολιτικός που δεν έκανε ποτέ κανένα λάθος, που δεν είχε στραβοπάτημα. Στην Αμερική είθισται να αλιεύουν ένα ολίσθημα, πολιτικό ή προσωπικό, στο πανεπιστήμιο, μια στραβή φράση σε ένα νεανικό άρθρο, μια λάθος φιλία, μια αμφιλεγόμενη ενέργεια στα πρώτα πολιτικά χρόνια ή ακόμη και μια επιπόλαιη τοποθέτηση στη Γερουσία ή στο Κογκρέσο. Εκεί όμως που, παραδείγματος χάριν, οι Κλίντον, ως ζεύγος, είχαν αμαρτήσει αναρίθμητες φορές –ο Μπιλ δεν χρειάζεται συστάσεις, η Χίλαρι στα στερνά με τα e-mails αλλά και ουκ ολίγες φορές στο παρελθόν –ο Ομπάμα ήταν άσπιλος κύκνος. Ακόμη και ως διευθυντής της «Νομικής Επιθεώρησης» της Νομικής Σχολής του Χάρβαρντ –το περίφημο «Harvard Law Review» –δεν είχαν περάσει από τα χέρια του κείμενα που να τον εκθέτουν εκ των υστέρων. Να τον εκθέτουν με την έννοια μιας τοποθέτησης που να προκαλεί αντιδράσεις από τα δεξιά ή τα αριστερά.

Εγκεφαλικός και μετριοπαθής, μπήκε νωρίς νωρίς στη Γερουσία. Εκεί, οι πατέρες του Δημοκρατικού Κόμματος αντελήφθησαν γρήγορα την προοπτική του. Δεν είχε τα πολιτικά ελαττώματα των Κλίντον. Και ενσάρκωνε την προοδευτική υπέρβαση. Εξού και εξασφάλισε το 2004 το επιτελείο του Τομ Ντασλ, ως τότε επικεφαλής των Δημοκρατικών στον λόφο του Καπιτωλίου. Ηταν το εμπειρότερο staff και γι’ αυτό τον προφύλαξε από τα συνήθη λάθη σε ψηφοφορίες. Ενώ, ας πούμε, η Χίλαρι είχε ψηφίσει υπέρ του πολέμου του Ιράκ. Τον παρότρυναν να διεκδικήσει το χρίσμα των Δημοκρατικών το 2008. Πολιτικά δεν ήταν ακόμη ώριμος, δεν ήταν έτοιμος. Αλλά τα έμπειρα χέρια του κόμματος ήξεραν ότι στην οκταετία σπάει ο πολιτικός κύκλος και το λυκόφως των ετών Μπους ήταν η ευκαιρία. Κάπως έτσι ο Ομπάμα πήρε το χρίσμα από τη Χίλαρι που ήταν φαβορί και κέρδισε τον Τζον ΜακΚέιν, έναν μετριοπαθή, χαρισματικό Ρεπουμπλικανό. Δεν είναι βέβαιο ότι εκείνη θα το πετύχαινε.

Αν η αναδρομή στις απαρχές έχει μια σημασία, είναι γιατί προσδίδει την αναγκαία αρνητική γραμμοσκίαση στο τέλος. Ο Ομπάμα που ήρθε στην Αθήνα είναι ο πρόεδρος που θα παραδώσει τον Λευκό Οίκο στον Ντόναλντ Τραμπ. Δεν έχασε, βέβαια, αυτός –έστω κι αν σήκωσε τα μανίκια και έβγαλε λόγους επί λόγων για τη Χίλαρι, όπως βγήκε στον δρόμο και η Μισέλ. Ηττήθηκε όμως το πολιτικό του ύφος, η κληρονομιά του. Η Κλίντον έχασε εκείνες ακριβώς τις κυμαινόμενες πολιτείες –τα περίφημα swing states –που ο ίδιος είχε κυριεύσει το 2008 και το 2012. Φυσικά, ο Ομπάμα είναι ο Ομπάμα, δηλαδή ένας πολιτικός no drama όπως έλεγαν. Δεν είχε κανείς την παραμικρή αμφιβολία ότι δεν θα απέφευγε την ερώτηση για τον Ντόναλντ Τραμπ –την έκανε μια δημοσιογράφος του NBC από το pool του Λευκού Οίκου –και ότι θα είχε τα λόγια και τον τρόπο να απαντήσει στο σωστό ύψος. Πολιτικό –σε σχέση με τις πεποιθήσεις του –και θεσμικό –σε σχέση με τη συνέχεια της αμερικανικής πολιτικής. Ο Ερνεστ Χέμινγουεϊ έγραφε ότι «θάρρος είναι η κομψότητα υπό πίεση» –«grace under pressure» στο λακωνικό ύφος του. Και μέχρι εκεί.

Μένει η επίσκεψη στην Ελλάδα. Ηθελε να κάνει κάτι για το χρέος και τη λιτότητα –ήταν εξαρχής σαφές και επιβεβαιώθηκε. Αλλωστε, ο Ομπάμα ήταν ο πρόεδρος της Κρίσης –ακριβώς όπως και ο Ρούζβελτ τη δεκαετία του ’30. Ωστόσο, ο ερχόμενος στον Λευκό Οίκο δεν είναι από την πολιτική οικογένεια των Δημοκρατικών που θα τροφοδοτούσε με στελέχη μια προεδρία της Χίλαρι Κλίντον και θα συνέχιζε την πολιτική προσπάθεια ρυμούλκησης των Γερμανών από την εμμονή στη σκέτη λιτότητα. Δεν είναι βέβαιο ότι ο Ντόναλντ Τραμπ θα κινηθεί διαφορετικά. Δεν είναι όμως και καθόλου βέβαιο ότι θα πάρει τη σκυτάλη. Οι εκπεφρασμένες απόψεις του για την οικονομία και το διεθνές εμπόριο δεν προδιαθέτουν για τέτοιου τύπου πολιτικές. Θα πρέπει να περιμένουμε τον Ιανουάριο. Το δε Βερολίνο έχει βγει ήδη στο αντάρτικο κόντρα στον Τραμπ μπροστά από όλους και χωρίς τις διαβαθμίσεις του διπλωματικού λόγου. Καμία σχέση με τον γύρο θριάμβου του Ομπάμα στην Ευρώπη το καλοκαίρι του 2008, πριν από τις εκλογές, όταν αντιμετωπίστηκε στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες σαν να είχε νικήσει ήδη. Αν ο νέος πρόεδρος έχει ξανοιχτεί με τον Πούτιν, τον Ερντογάν και τον Φάρατζ, με τους κλασικούς παίκτες της Ευρώπης θα χρειαστεί δουλειά για να αποκτηθεί σχέση. Οχι, βέβαια, ότι η κυβέρνηση των Αθηνών δεν ελπίζει.

Πρόεδρος της Κρίσης, ο Ομπάμα ήταν πάντα στο ταμπλό της ελληνικής τραγωδίας. Στη θητεία του είδε από μακριά έξι έλληνες πρωθυπουργούς. Συνάντησε από κοντά, με τρόπο που να μπορούν να βγουν επί μακρόν φωτογραφίες, με τρόπο εκτεταμένο και επίσημο δηλαδή, μόνο δύο: τον Αντώνη Σαμαρά, τον Αύγουστο του 2013, και τον Αλέξη Τσίπρα, μέρες φθινοπώρου του 2016. Αντιθέτως, τον Κώστα Καραμανλή τον είδε στα πεταχτά σε μια σύνοδο του ΝΑΤΟ το 2009 –επιβεβαιώνοντας ότι εθεωρείτο διεθνώς τελειωμένος. Και υπέκυψε διστακτικά στις πιέσεις του κατεξοχήν ατλαντιστή, Γιώργου Παπανδρέου για μια επίσκεψη στον Λευκό Οίκο. Ποιος θέλει να φωτογραφιστεί με τον αρχηγό μιας χώρας που είναι στο κατώφλι μιας εκκωφαντικής χρεοκοπίας; Παρ’ όλα αυτά, πληροφορίες από το Μαξίμου του 2010 επιμένουν για επικοινωνία Παπανδρέου – Ομπάμα το βράδυ πριν από το Καστελλόριζο και παρότρυνση του Αμερικανού προς τον Ελληνα να ρίξει την πετσέτα και να ζητήσει βοήθεια. Παραμένουν ανεπιβεβαίωτες. Το διαρκές όμως χέρι του Ομπάμα και των ανθρώπων του ώστε να μην ξεφύγει η ελληνική κρίση είναι επιβεβαιωμένο. Μέχρι τη Βαλτική έφτασε ο υπουργός Οικονομικών Τιμ Γκάιτνερ για να δει τον ευρισκόμενο σε διακοπές Βόλφγκανγκ Σόιμπλε. Τραπεζίτης θυμάται ότι το καλοκαίρι του 2015 έβλεπε κάθε μέρα τον εμπορικό ακόλουθο της αμερικανικής πρεσβείας –«αυτοί ήξεραν τη ρευστότητά μας καλύτερα κι από την Τράπεζα της Ελλάδος».

Επίσκεψη με άρωμα γεωπολιτικό

Ο Ομπάμα είδε τον Σαμαρά βγάζοντας την Ελλάδα από την πολιτική απομόνωση, διότι οι Αμερικανοί ήξεραν ότι πηγαίναμε να βγούμε από την κρίση. Αλλά και γιατί έγινε μια υπερπροσπάθεια φιλικών προς τον τότε πρωθυπουργό αμερικανών παραγόντων να ανοίξουν για αυτόν οι πόρτες της Αμερικής –μιας χώρας που την ήξερε, άλλωστε, καλά. Εξού και οι συναντήσεις με funds και επενδυτές που ήρθαν –και μετά κάηκαν όταν κέρδισε ο Αλέξης Τσίπρας. Και η χθεσινή επίσκεψη στην Αθήνα; Γιατί να μπει ο Ομπάμα στο κάδρο με το χειρότερο, ίσως, σχήμα πολιτικής και πολιτειακής ηγεσίας εν Ελλάδι από το 1974; Υπάρχει η συστημική εξήγηση: οι Αμερικανοί στηρίζουν την ευρωζώνη και πιστεύουν ότι μια έξοδος της Ελλάδας θα την κατέστρεφε. Πλάι σε αυτήν υφίσταται η γεωπολιτική ματιά της Ουάσιγκτον: η Ελλάδα δεν θα γίνει ποτέ Δανία. Το στοίχημα του 1999-2000 όταν, όχι συμπτωματικά, είχε έρθει ο Μπιλ Κλίντον στην Ελλάδα έχει χαθεί. Χαμένη στον λαϊκισμό, επιρρεπής στη διαφθορά και στα άκρα, η ελληνική κοινωνία έχει ανάγκη από έναν –με τη βεμπεριανή έννοια –χαρισματικό ηγέτη. Δηλαδή έναν χαμογελαστό, αριστερό political animal όπως ο Αλέξης Τσίπρας. Τι καλύτερο από το να φορέσει τον μανδύα του Μνημονίου ο δεινότερος αντίπαλός του για χάρη της εξουσίας; Πόσω μάλλον που η κυβέρνηση κάνει όλα τα χατίρια των Αμερικανών σε θέματα ασφάλειας και άλλα. Ο πρόεδρος, λοιπόν, που έφερε την προσέγγιση με το Ιράν ήθελε να ενισχύσει την, από σπόντα, σταθεροποίηση στην Αθήνα. Και να φωτογραφιστεί με τον αντιαμερικανό και αντιευρωπαίο που δαμάστηκε. Πολιτικά είναι η απόλυτη, η πιο εκλεκτικιστική πρόκληση. Αλλά και έκφραση μιας κυνικής realpolitik που χαρακτήρισε την οκταετία Ομπάμα επισύροντας ουκ ολίγες κριτικές.

Κάπως έτσι ο αφροαμερικανός Περικλής βρέθηκε να επιθεωρεί τα τιμητικά αγήματα στο Ελευθέριος Βενιζέλος πλάι στον Πάνο Καμμένο. Αισθητικά και πολιτικά, πόσο πιο κάτω; Και μάλιστα σε ένα δεκαήμερο όπου οι ψεκασμένοι των ΗΠΑ έκαναν πραγματική πολιτική επανάσταση. Αυτοκυριαρχημένος και συνειδητοποιημένος, πολιτικός με απόλυτο έλεγχο λόγου και στάσης, ο Ομπάμα είχε τις σωστές λέξεις στην Αθήνα. Την πρωτεύουσα μιας χώρας που τον απασχόλησε αρκετά την περασμένη οκταετία. Και που έμελλε να είναι το ιστορικό ντεκόρ μιας αδιόρατης προεδρικής μελαγχολίας. Μένει το αίνιγμα της σημερινής ομιλίας στο Ιδρυμα Νιάρχος. Τι θα πει; Ηταν αυτός ο πρόσθετος λόγος της παρουσίας του εδώ –στο λίκνο της δημοκρατίας που ταλαιπωρήθηκε σχετικά νωρίς από τους Κλέωνες της δημαγωγίας; Υπήρχε κάποιου είδους προμελέτη; Η εκλογή Τραμπ κάνει πιο δύσκολη την πολιτική άσκηση. Δύσκολα φαντάζεται κανείς ότι ο Ομπάμα θα ρισκάρει το κεκτημένο status του κάνοντας μια πολιτική τοποθέτηση που να θεωρηθεί, έστω και ως ύμνος στη δημοκρατία, ως πλαγιοκόπηση του Τραμπ. Εναν Τραμπ τον οποίο, αντί να κοντράρει, ο απερχόμενος αμερικανός πρόεδρος επιχειρεί μάλλον να κοοπτάρει ή να ρυμουλκήσει. Από την άλλη, αν αυτό είναι κάτι σε τελευταίο αντίο –πού να βρει πιο φορτισμένο πολιτικό περιβάλλον; –το πώς θα ξεδιπλωθεί το ξέρει μόνο ο ομιλητής.