Ο Στάλιν την πρώτη δεκαετία της σοβιετικής εξουσίας υποστήριξε την ιδέα του «σοσιαλισμού σε μια χώρα», δηλαδή ότι μέχρις ότου οι συνθήκες ωριμάσουν, ο σοσιαλισμός ήταν μόνο για την ΕΣΣΔ. Οταν ο ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Ορμπαν ανακοίνωσε, τον Ιούλιο του 2014, την πρόθεσή του να οικοδομήσει μια «ανελεύθερη δημοκρατία», θεωρήθηκε ότι αυτό θα αφορούσε μόνο τη χώρα του. Τώρα όμως ο Ορμπαν και ο Γιαροσλάβ Κατσίνσκι, επικεφαλής του κυβερνώντος κόμματος Νόμου και Δικαιοσύνης της Πολωνίας και ουσιαστικός ηγέτης της χώρας χωρίς να κατέχει κάποιο αξίωμα, έχοντας κηρύξει αντεπανάσταση έχουν στόχο να μετατρέψουν την Ευρωπαϊκή Ενωση σε ανελεύθερο εγχείρημα.

Οι δύο πολιτικοί σκοπεύουν να αδράξουν την ευκαιρία που τους προσέφερε το βρετανικό δημοψήφισμα για το Brexit, το οποίο έδειξε ότι στη σημερινή ΕΕ οι συνήθειες των ανελεύθερων δημοκρατών –τα ψέματα και οι συκοφαντίες –μπορεί να έχουν πολιτικές και επαγγελματικές απολαβές. Ο συνδυασμός των ικανοτήτων των δύο ανδρών μπορεί να τους μετατρέψει σε πιο ισχυρή απειλή, από όσο μπορούν να φανταστούν πολλοί Ευρωπαίοι.

Αυτό που φέρει ο Ορμπαν στη συμμαχία των δύο είναι ξεκάθαρο: ένα είδος «πραγματιστικού λαϊκισμού». Συνέδεσε το κόμμα του Fidesz με το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, κάτι που τον διατηρεί στον κύριο κορμό της πολιτικής και κάνει τη γερμανίδα καγκελάριο Ανγκελα Μέρκελ σύμμαχο η οποία προσφέρει την πολιτική της προστασία, παρά την ανελεύθερη διακυβέρνησή του. Ο Κατσίνσκι, από την άλλη, επέλεξε να συνδέσει το κόμμα του με την περιθωριακή Συμμαχία Ευρωπαίων Συντηρητικών και Ρεφορμιστών και αντιπαρατίθεται διαρκώς με τη Γερμανία και την Κομισιόν.

Ο Ορμπαν έχει μεγαλύτερη επαφή με τους ψηφοφόρους από ό,τι ο πολωνός εταίρος του. Οπως και ο Ντόναλντ Τουσκ, ο πρώην πρωθυπουργός της Πολωνίας και νυν πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, παίζει ποδόσφαιρο με άλλους πολιτικούς. Αντίθετα, ο Κατσίνσκι ζει σαν ερημίτης, μόνος και περνά τα βράδια του παρακολουθώντας ισπανικό ροντέο στην τηλεόραση. Μοιάζει να ζει εκτός κοινωνίας, ενώ οι υποστηρικτές του τον τοποθετούν υπεράνω –ένας ασκητικός μεσσίας της πολωνικής αναγέννησης.

Είναι αυτή η μυστικιστική αχλύς που συνεισφέρει ο Κατσίνσκι στη συνεργασία με τον οπορτουνιστή Ορμπαν. Ενας μεσσιανισμός σφυρηλατημένος στην πολωνική ιστορία –μια αίσθηση ότι το έθνος έχει ειδική αποστολή από τον Θεό, με την απόδειξη να βρίσκεται στην ιδιαίτερα τραγική ιστορία της Πολωνίας. Ετσι, εκεί που ο Ορμπαν είναι κυνικός, ο Κατσίνσκι είναι ένας φανατικός για τον οποίο ο πραγματισμός αποτελεί ένδειξη αδυναμίας. Ο Ορμπαν δεν θα δράσει ποτέ εναντίον των συμφερόντων του, ο Κατσίνσκι το έχει κάνει πολλές φορές. Επιτιθέμενος κατά μελών της κυβέρνησης συνασπισμού που ο ίδιος είχε σχηματίσει, για παράδειγμα, ο Κατσίνσκι έχασε την εξουσία το 2007, δύο χρόνια μετά την εκλογή του. Δεν διαθέτει σχέδια αλλά οράματα, δεν τον νοιάζει η δημοσιονομική ανανέωση αλλά ένας νέος τύπος Πολωνίας.

Ο Ορμπαν δεν αναζητά τίποτα τέτοιο. Μοναδικός του στόχος είναι να παραμείνει, όπως ο Πούτιν, στην εξουσία για το υπόλοιπο της ζωής του. Παρά τα εντελώς διαφορετικά κίνητρά τους στην υιοθέτηση της ανελευθερίας, ο Κατσίνσκι και ο Ορμπαν συμφωνούν ότι αυτό πρακτικά σημαίνει τη δημιουργία μιας νέας εθνικής κουλτούρας. Τα ΜΜΕ που επιχορηγούνται από το κράτος δεν είναι πλέον κρατικά αλλά εθνικά. Καταργώντας τις εξετάσεις για την εισαγωγή στο Δημόσιο μπορούν να γεμίζουν τις δημόσιες υπηρεσίες με οπαδούς τους. Το εκπαιδευτικό σύστημα μετατρέπεται σε όχημα για την αποθέωση του ένδοξου παρελθόντος.

Το ερώτημα για την Ευρώπη σήμερα είναι αν ο συνδυασμός του μεσσιανικού και του οπορτουνιστικού λαϊκισμού θα επεκταθεί σε όλη την ΕΕ ή θα παραμείνει περιορισμένος στην Κεντρική Ευρώπη. Ηδη ο πρώην πρόεδρος της Γαλλίας Νικολά Σαρκοζί, επιθυμώντας την πολιτική επιστροφή του το 2017, υιοθετεί στοιχεία του άξονα Κατσίνσκι/Ορμπαν. Ο Μπόρις Τζόνσον στη Βρετανία δείχνει μια προτίμηση στις μεθόδους τους. Αραγε, θα ακολουθήσουν και άλλοι;

Ο Σλαβομίρ Σιερακόφσκι, ιδρυτής του κινήματος Krytyka Polityczna, είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Προηγμένων Σπουδών στη Βαρσοβία

Τελευταία Νέα