[Στερεότυπα] Κράτος χωρίς θεούς

Το νέο τρομοκρατικό χτύπημα στη Νίκαια της Γαλλίας δεν είναι απλό μιντιακό γεγονός –αν και έτσι εννοούμε να το αντιλαμβανόμαστε στην Ελλάδα, θεωρώντας ότι η ισλαμιστική τρομοκρατία είναι κάτι μακρινό μας. Οπως δεν ήταν απλό μιντιακό γεγονός η τρομοκρατία της 17 Νοέμβρη, για την οποία θεωρούσαμε ότι δεν κινδυνεύουμε από τους αυτόκλητους «τιμωρούς» εμείς, ο «λαός», ώσπου να χτυπηθεί από ρουκέτα και να πεθάνει ο Θάνος Αξαρλιάν.

Σε γενικές γραμμές δηλαδή η τρομοκρατία, είτε χτυπά συγκεκριμένα είτε τυφλά, αφορά τις κοινωνίες στις οποίες εκδηλώνεται. Για πολλούς λόγους –αλλά κυρίως για έναν, κορυφαίο: επειδή ο μηδενισμός των τρομοκρατών, η προσπάθεια ισοπέδωσης της ανθρώπινης ζωής έχουν στόχους ευρύτερα πολιτικούς που θίγουν το βασικό δημοκρατικό μοντέλο. Την κοινωνία, τους κανόνες της οποίας οι πολίτες έχουν συνομολογήσει, ζουν μέσα σε αυτούς. Και ειδικά, προκειμένου για την Ευρώπη, τις κοινωνίες που έχουν καταργήσει την ποινή του θανάτου.

Οι τρομοκράτες εχθρεύονται την κοινωνία των δημοκρατικών κανόνων, την κοινωνία των ισχυρών θεσμών και σίγουρα την κοινωνία των δικαιωμάτων. Επιτίθενται εναντίον της ζωής για δυο λόγους. Ο ένας λόγος, για να υπενθυμίσουν ότι για τους ολοκληρωτισμούς που πρεσβεύουν η ζωή πρέπει να χτυπιέται ως υπέρτατο ανθρώπινο δικαίωμα –διότι, γι’ αυτούς, η ζωή πρέπει να ανήκει όχι στους ανθρώπους που τη ζουν και τη χαίρονται, αλλά σε κάποιον δήθεν υψηλό σκοπό: στην τελολογία της θρησκείας ή της ιδεολογίας. Ο άλλος λόγος, για να πλήξουν αυτούς τους πολιτισμούς που υπερασπίζονται την εξατομίκευση: η ελευθερία, η πρόοδος, η διασκέδαση είναι εχθροί ιδεολογικών κατασκευών στο όνομα του Θεού που θέλουν τους ανθρώπους ομοιόμορφα στρατιωτάκια, υποχείρια ενός υποτίθεται ανώτερου σκοπού που τον επιβάλλει ο Θεός –και ειδικά τις γυναίκες υποταγμένες και κρυμμένες πίσω από σύμβολα καταπίεσης όπως η μπούργκα. Τέτοιου τύπου ιδεολογία είχε χτυπήσει το «Charlie Hebdo», η ίδια ιδεολογία χτύπησε το Μπατακλάν, την Κωνσταντινούπολη, τις Βρυξέλλες –και προχθές τη Νίκαια.

Ακούγοντας χθες το πρωί τον γάλλο πρωθυπουργό Μανουέλ Βαλς, δεν εξεπλάγην. Ξαναείπε ένα δημοφιλές ποίημα: ότι είμαστε σε πόλεμο με την τρομοκρατική βία κι ότι δεν θα πλήξουν τον τρόπο ζωής μας. Εύκολα λόγια. Ο Βαλς καθώς και πολλοί άλλοι ευρωπαίοι ηγέτες αρνούνται συστηματικά να δουν το πρόβλημα χωρίς τις ιδεολογικές παρωπίδες της πολιτικής ορθότητας κι αυτό είναι ένας σοβαρός λόγος για τον οποίο ο φόβος των πολιτών κεφαλαιοποιείται από τους πολιτικούς αντιπάλους τους, εν προκειμένω από το ευρωφοβικό Εθνικό Μέτωπο της Μαρίν Λεπέν –που εκτός των άλλων ποντάρει σε μια θεμελιώδη σύγχυση: ταυτίζει τους θρησκευόμενους μουσουλμάνους με τους εξτρεμιστές της τζιχάντ.

Η ουσία, πάντως, είναι ότι οι ευρωπαϊκοί λαοί ακόμα δεν έχουν αντιδράσει ουσιαστικά. Δεν έχουν καταφέρει καν να συνεννοηθούν οι εθνικές υπηρεσίες πληροφοριών –και προφανώς το δίκτυο πληροφοριών υπάρχει φόβος να αδυνατίσει κι άλλο μετά το Brexit. Επίσης, ακόμα και σήμερα εκκρεμεί η ιδεολογική συζήτηση για τις κλειστές θρησκευτικές κοινότητες που δρουν ανενόχλητα εντός των κοινωνιών, προπαγανδίζουν τον ισλαμιστικό ριζοσπαστισμό και στην ουσία προετοιμάζουν «μάρτυρες» που αν χρειαστεί «θα θυσιαστούν κατά των απίστων». Τέλος, το δυσκολότερο είναι να πεισθούν οι πολίτες ότι η ζωή τους (η ζωή μας) έχει αλλάξει –κι ότι πρέπει να είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε τον τρόμο, όσο διαρκέσει.

Χρειάζεται να σκεφτούμε και πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί ιδεολογικά ο διαλυτικός μηδενισμός της τζιχαντικής τρομοκρατίας. Οι παραδοσιακές αναλύσεις είναι κλισέ. Κανείς δεν σκοτώνει επειδή η κοινωνία είναι άδικη ή επειδή οι Γάλλοι είχαν αποικίες. Ο αριστερός φιλόσοφος Μάικλ Ουόλτζερ, σε μια τοποθέτηση στη «Μοντ» (22-23/11/2015) μετά τα γεγονότα στο Μπατακλάν, έλεγε ότι χρέος των διανοουμένων της Δύσης είναι ένας ιδεολογικός πόλεμος εναντίον του ισλαμιστικού φονταμενταλισμού, υπέρ «ενός κράτους χωρίς θεούς, μοναδικό εφικτό τόπο όπου οι πιστοί και οι άλλοι μπορούν να ζουν ειρηνικά». Η κοσμικότητα, δηλαδή η ουδετερότητα του δημόσιου χώρου, είναι η μόνη συνθήκη ενσωμάτωσης των μουσουλμανικών πληθυσμών. Κι από τη στιγμή που η πολυπολιτισμικότητα έχει αποτύχει, η ανάγκη αυτής της ενσωμάτωσης είναι επείγουσα.