Αναζήτηση
Τον Μάιο του 2005 οι Γάλλοι είπαν Οχι στο ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Λίγες ημέρες αργότερα τους ακολούθησαν και οι Ολλανδοί. Στο δημοψήφισμα της Πέμπτης, οι Βρετανοί καλούνται να επιλέξουν μεταξύ παραμονής και εξόδου από την Ευρώπη.
Στα καθ’ ημάς, οι συμπατριώτες μας το καλοκαίρι του 2015 ψήφισαν Οχι στην ευρωπαϊκή πρόταση διάσωσης με συντριπτικά ποσοστά. Ενα Οχι που αν είχε ακολουθηθεί από την κυβέρνηση που το πατρονάρισε θα είχε οδηγήσει, μετά βεβαιότητας, σε Grexit. Μια εθνικά μη συμφέρουσα επιλογή. Η κυβέρνηση τελικά υπερκέρασε το Ναι αποδεχόμενη μια πολύ χειρότερη συμφωνία από αυτή που ήταν στο τραπέζι πριν από το δημοψήφισμα.
Τώρα η κυβέρνηση μιλάει για συνταγματική αναθεώρηση. Αφήνοντας να διαρρεύσει ότι κάποιες διατάξεις της μπορεί να τεθούν σε δημοψήφισμα.
Οι κυβερνήσεις που καταφεύγουν στα δημοψηφίσματα επικαλούνται την άμεση συμμετοχική δημοκρατία και την ελεύθερη έκφραση της λαϊκής κυριαρχίας. Στην άμεση δημοκρατία των αρχαίων ελληνικών «πόλεων-κοινοτήτων» οι αποφάσεις λαμβάνονταν από τον δήμο διά βοής. Δήμος και Αγορά προϋπέθεταν το μικρό μέγεθος των «πόλεων-κοινοτήτων» και τη συνεχή τριβή των πολιτών με τα θέματα του δήμου. Για να έχει νόημα η συμμετοχή.
Τον 19ο αιώνα, ύστερα από μακρά ιστορική διαδικασία και ενδιάμεσους σταθμούς, οι «πόλεις-κοινότητες» γίνονται κράτη και η άμεση δημοκρατία, αντιπροσωπευτική δημοκρατία.
Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι συνυφασμένη με πολλαπλές διαμεσολαβήσεις. Προβλέπει όμως, όπως η δική μας, τον θεσμό του δημοψηφίσματος ως κορυφαία επιλογή για κρίσιμα εθνικά θέματα. Ή για σοβαρά κοινωνικά ζητήματα, εκτός από τα δημοσιονομικά. Εφόσον αυτό αποφασιστεί από τα τρία πέμπτα του συνόλου των βουλευτών.
Εδώ, όμως, διαγράφεται μια νέα τάση. Της «δημοκρατίας των δημοψηφισμάτων» ή «δημοψηφισματικής δημοκρατίας». Μια καταχρηστική τάση η κυβέρνηση να παρακάμπτει τα αντιπροσωπευτικά σώματα και να απευθύνεται στον λαό. Για διαφορετικά ζητήματα. Τέτοιου είδους δημοψηφίσματα όμως προϋποθέτουν δήμο, δηλαδή πολίτες, με βαθιά γνώση και πληροφόρηση και στα πιο εξειδικευμένα θέματα. Που καταλήγουν σε απόφαση μέσα από ενδελεχή διαβούλευση. Κάτι εξαιρετικά δύσκολο στις αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες.
Επιπλέον, στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία η απόφαση, ως προϊόν διαπραγμάτευσης, οδηγεί συνήθως σε θετικό άθροισμα. Ολοι, ακόμη και οι μειοψηφίες, έχουν μερίδιο στην πίτα. Η δημοκρατία των δημοψηφισμάτων μπορεί να οδηγήσει σε νικητές και ηττημένους. Δηλαδή, σε διχασμό.
Είναι επίσης παράδοξο μια κυβέρνηση που καταγγέλλει την ηλεκτρονική ψηφοφορία στον «μικρό δήμο» των ΑΕΙ ως τεχνοφασισμό ή αρνείται ψήφο στους ομογενείς, να καταφεύγει α λα καρτ σε δημοψηφίσματα.
Η δημοψηφισματική πολιτική για να είναι και δημοκρατική προϋποθέτει ελεύθερη πρόσβαση στην πληροφόρηση και ενδελεχή διαβούλευση χωρίς χειραγώγηση. Αλλιώς, είναι απλώς η μετακύλιση των αδιεξόδων της κυβέρνησης στον λαό.
Ο Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος είναι καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου και πρώην υπουργός
