Καλλιτέχνες υπό διωγμό

Λογοκρισία εναντίον τέχνης, σημειώσατε 1. Οι αριθμοί είναι εντυπωσιακοί και δύσκολα μπορεί να πιστέψει κάποιος ότι αφορούν τον 21ο αιώνα, και μάλιστα το 2015. Τα κρούσματα λογοκρισίας στον κόσμο της τέχνης και του περιορισμού της καλλιτεχνικής ελευθερίας λοιπόν μέσα σε έναν χρόνο αυξήθηκαν κατά 98%. Κι αν το ποσοστό αυτό που παρουσιάζει η έρευνα του Freemuse –του ανεξάρτητου διεθνούς οργανισμού που συστάθηκε το 1998 με έδρα τη Δανία και στόχο την υποστήριξη της ελευθερίας αρχικά των μουσικών και των συνθετών, αλλά από το 2011 έχει επεκταθεί σε όλες τις μορφές ελευθερίας της έκφρασης –ήδη προκαλεί έκπληξη, τα στοιχεία που ακολουθούν το πιθανότερο είναι να σοκάρουν αλλά και να αποτελέσουν τροφή για προβληματισμό, καθώς τα δεδομένα προκύπτουν βάσει περιπτώσεων που έχουν δημοσιοποιηθεί σε 70 χώρες (η Ελλάδα δεν βρίσκεται ανάμεσά τους).

Τρεις νεκροί καλλιτέχνες μέσα στο 2015. Δεκαπέντε καταδικάστηκαν σε φυλάκιση και 31, οι οποίοι είχαν βρεθεί πίσω από τα κάγκελα προηγούμενες χρονιές, παρέμειναν έγκλειστοι. Εξι έπεσαν θύματα απαγωγής, 24 δέχθηκαν σωματική επίθεση, 33 παρενοχλήθηκαν ή απειλήθηκαν, σε 42 ασκήθηκε δίωξη, 23 προφυλακίστηκαν και σε 292 λογοκρίθηκε το έργο τους. Συνολικά παρατηρείται αύξηση κατά 20% σε θανάτους, επιθέσεις, φυλακίσεις και απειλές προς καλλιτέχνες, ενώ τα ποσοστά της λογοκρισίας εκτοξεύθηκαν κατά 224%.

Η ΚΙΝΑ ΣΤΗΝ ΚΟΡΥΦΗ. Στην κορυφή του καταλόγου με τις χώρες που θέτουν τους μεγαλύτερους περιορισμούς στην ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης βρίσκεται η Κίνα, στην οποία έχουν σημειωθεί 146 περιπτώσεις παραβίασης της καλλιτεχνικής ελευθερίας, με τις 126 να αφορούν υποθέσεις λογοκρισίας, αν και σε αυτό το σημείο οι υπεύθυνοι της έρευνας διευκρινίζουν ότι η απαγόρευση 120 τραγουδιών τον περασμένο Αύγουστο δεν λαμβάνεται υπόψη ως μία περίπτωση, αλλά κάθε τραγούδι ως μεμονωμένη υπόθεση. Δεν είναι, όμως, μόνο τα θύματα λογοκρισίας που διατηρούν την Κίνα στην κορυφή, αλλά και 20 ακόμη υποθέσεις που σχετίζονται με πάσης φύσεως διώξεις δημιουργών. Στη δεύτερη θέση εμφανίζεται το Ιράν με 16 υποθέσεις, μετά η Ρωσία με 15, η Τουρκία, η Συρία και το Μπουρούντι με 10, για να ακολουθήσουν η Ινδία με 9, η Αίγυπτος και το Μαρόκο με 7 και να συμπληρωθεί η δεκάδα με την Κούβα, το Πακιστάν και την Τυνησία με 6 υποθέσεις εκάστη.

Πού οφείλεται η έξαρση της δίωξης των καλλιτεχνών; Πολιτικά και θρησκευτικά είναι τα κίνητρα, σύμφωνα με την έρευνα, που έχει καταγράψει μεταξύ άλλων οκτώ περιπτώσεις λογοκρισίας στις Ηνωμένες Πολιτείες, έξι στη Βρετανία και δύο στη Γαλλία.

ΜΠΑΤΑΚΛΑΝ. Το Παρίσι υπέστη τη χειρότερη μεμονωμένη επίθεση κατά της καλλιτεχνικής ελευθερίας όταν βαριά οπλισμένοι δράστες εισέβαλαν στον συναυλιακό χώρο Μπατακλάν κατά τη διάρκεια ροκ συναυλίας σκοτώνοντας 89 παρισταμένους και τραυματίζοντας ακόμη 89. Η επίθεση είχε άμεσες συνέπειες εκτός των άλλων και στην παγκόσμια καλλιτεχνική σκηνή, καθώς γεγονότα και συναυλίες ακυρώνονταν για εβδομάδες το ένα μετά το άλλο, ειδικά στις μεγαλουπόλεις, την ώρα που τα μουσεία και τα θέατρα έβλεπαν τον αριθμό των εισιτηρίων τους να μειώνεται δραματικά. Οι συνέπειες ωστόσο αφορούν και την ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης, η οποία σαφώς πλήττεται καθώς ουσιαστικά καταργείται το δικαίωμα πρόσβασης σε πολιτιστικά γεγονότα χωρίς φόβο.

Κι αν στην Ευρώπη, στην Αμερική κι εν μέρει στην Ασία τα μεγέθη δείχνουν μετρήσιμα, η κατάσταση είναι ανεξέλεγκτη, σύμφωνα με την έρευνα, σε χώρες όπου επικρατεί ο θρησκευτικός μιλιταρισμός, όπως το Πακιστάν, το Αφγανιστάν και η Συρία, αλλά και σε χώρες όπου τον έλεγχο έχουν οι φονταμενταλιστές, όπως συμβαίνει στη Νιγηρία και τη Σομαλία. Ο θρησκευτικός φανατισμός και οι συνέπειές του στην ελευθερία της τέχνης καταγράφουν ανοδική πορεία επίσης στην Ινδία και στο Μπανγκλαντές, ενώ τα κίνητρα για τις καλλιτεχνικές επιθέσεις στη Ρωσία φαίνεται να αποτελούν οι απόψεις της συντηρητικής Ορθόδοξης Εκκλησίας σε συνδυασμό με τους στόχους της πολιτικής ατζέντας.

Οσο για τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται από τα καθεστώτα για τον περιορισμό της ελεύθερης καλλιτεχνικής έκφρασης; Μπορεί η φυλάκιση να αποτελεί ένα επικοινωνιακά δυνατό μέσο, όμως υπάρχουν πολλά και με πολύ μεγαλύτερη επίδραση, όπως έλεγχος της ροής των πληροφοριών μέσω Διαδικτύου, σύνταξη μαύρης λίστας καλλιτεχνών, απαγορεύσεις και αποκαθηλώσεις έργων τέχνης, καμένα βιβλία, συνδικάτα που ελέγχουν την καλλιτεχνική παραγωγή, ψευδείς κατηγορίες από τις Αρχές για εμπλοκή των ατίθασων δημιουργών περί ναρκωτικών ώστε να αμαυρωθεί η δημόσια εικόνα τους. Και το χειρότερο; Η αυτολογοκρισία στην οποία εξωθούνται ορισμένες φορές οι καλλιτέχνες για να επιβιώσουν.

Πώς θα μπορούσε όμως η παγκόσμια καταγραφή περί καλλιτεχνικής ελευθερίας να δώσει καλύτερα αποτελέσματα όταν μόλις 53 από τα 193 μέλη των Ηνωμένων Εθνών έχουν υιοθετήσει τις σχετικές θέσεις και ψηφίσματα του διεθνούς Οργανισμού;

ΠΡΩΤΗ Η ΜΟΥΣΙΚΗ. Η πιο πολύπαθη μορφή τέχνης φαίνεται πως είναι η μουσική, καθώς σε ποσοστό 66% έχει πέσει θύμα λογοκρισίας με συνολικά 309 περιπτώσεις, διπλασιάζοντας σχεδόν το ποσοστό της σε σχέση με το 2014 (38%). Οι περισσότεροι καλλιτέχνες που έχουν σκοτωθεί, διωχθεί ή φυλακιστεί είναι μουσικοί και τραγουδοποιοί, ενώ σε μεγαλύτερο κίνδυνο είναι εκτεθειμένο και το κοινό τους. Στη δεύτερη θέση έρχεται ο κινηματογράφος με 31 περιπτώσεις λογοκρισίας και οκτώ υποθέσεις απειλών και προσαγωγών. Την τρίτη θέση καταλαμβάνει η λογοτεχνία, ακολουθεί το θέατρο και η πεντάδα κλείνει με τα εικαστικά.