«Γίγαντας με πήλινα πόδια» το Πανεπιστήμιο Αθηνών

Μια εικόνα που παρουσιάζει δύο όψεις, εμφανίζει το Πανεπιστήμιο Αθηνών, το αρχαιότερο πανεπιστημιακό ίδρυμα της χώρας.

Σύμφωνα με έκθεση αυτοαξιολόγησης του ιδρύματος που παρουσιάστηκε τη Δευτέρα και θα ενσωματωθεί στην επικείμενη έκθεση εξωτερικής αξιολόγησης που διενεργεί για όλα τα πανεπιστήμια η ανεξάρτητη Αρχη Διασφάλισης Ποιότητας (ΑΔΙΠ) το Πανεπιστήμιο Αθηνών είναι ένας γίγαντας με πήλινα πόδια!

Και όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο αναπληρωτής πρύτανης Κώστας Μπουραζέλης, «και οι γίγαντες για να προχωρήσουν χρειάζονται τόνωση, αλλιώς καταρρέουν…»

Συγκεκριμένα, ενώ στην έκθεση αποτυπώνεται εξαιρετικά θετική εικόνα για το επίπεδο των σπουδών που παρέχουν τα προγράμματα του Πανεπιστημίου, από την άλλη πλευρά η διδασκαλία μαθημάτων σε αρκετά προγράμματα προπτυχιακών σπουδών γίνεται σε πολυπληθή ακροατήρια με αποτέλεσμα να μην μπορούν να εφαρμοστούν ομαδοσυνεργατικές μέθοδοι και εκπαιδευτικές δραστηριότητες που απαιτούν τον χωρισμό των φοιτητών σε μικρές τάξεις,

Επίσης σοβαρές δυσλειτουργίες, που απορρέουν κυρίως από τα τεράστια φοιτητικά ακροατήρια, την προβληματική αναλογία διδασκόντων-διδασκομένων λόγω του υψηλού αριθμού εγγεγραμμένων φοιτητών

Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι το έτος 2012-2013, οι ενεργοί φοιτητές ήταν το 38% του συνόλου των εγγεγραμμένων φοιτητών στο ΕΚΠΑ.

Το αντίστοιχο ποσοστό για το έτος 2008-2009 ήταν 42,3%. Στα περισσότερα τμήματα γίνεται κατανοητό το πρόβλημα σχετικά με την έγκαιρη ολοκλήρωση των σπουδών και τα χαμηλά ποσοστά αποφοίτησης. Αποδίδεται η μη έγκαιρη ολοκλήρωση σπουδών των φοιτητών κατά κύριο λόγο σε δύο σημαντικούς παράγοντες:

(1ον) Στον μεγάλο αριθμό φοιτητών με ελάχιστα προσόντα που εισάγονται στο Πανεπιστήμιο. Η διαδικασία των Πανελλαδικών Εξετάσεων δυστυχώς δεν ελέγχει μια σειρά από γνωστικές, ερευνητικές αλλά και κοινωνικές δεξιότητες, απαραίτητες για την παρακολούθηση ακαδημαϊκών σπουδών αλλά απλώς την στείρα απομνημόνευση μερικών σελίδων.

Αποτέλεσμα αυτού πολλοί νέοι φοιτητές να μην μπορούν να αντεπεξέλθουν στο υψηλό επίπεδο σπουδών και να εγκαταλείπουν το Πανεπιστήμιο. Επίσης σε ορισμένες περιπτώσεις επιλέγονται σχολές οι οποίες εντάσσονται στο μηχανογραφικό δελτίο σε συγκεκριμένες κατευθύνσεις.

Οι υποψήφιοι μπορεί να επιτύχουν σε μια σχολή, όμως το πρόγραμμα σπουδών να περιλαμβάνει μαθήματα άσχετα με τα μαθήματα στα οποία εξετάστηκαν στις πανελλαδικές. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι ο φοιτητής να έχει σημαντικά κενά και να μην μπορεί να καταλάβει θεμελιώδη μαθήματα και έννοιες του προγράμματος σπουδών στο οποίο επέτυχε και εγγράφηκε.

Για την αντιμετώπιση του προβλήματος έχει προταθεί από τους εξωτερικούς αξιολογητές, να εφαρμοστεί το συντομότερο δυνατό όπου δεν υπάρχει, δομή μαθημάτων βασισμένη σε προαπαιτούμενα, και η ενίσχυση του πρώτου έτους με μαθήματα γενικής παιδείας που ενισχύουν τις γνώσεις και δεξιότητες των φοιτητών ενόψει των εξειδικευμένων μαθημάτων των επόμενων ετών.

Επίσης, ειδικά στα ξενόγλωσσα τμήματα αφενός η βάση εισαγωγής διαμορφώνεται σε χαμηλά επίπεδα αφετέρου το επίπεδο γλωσσομάθειας (στις ξένες γλώσσες) που απαιτείται δεν είναι ιδιαίτερα υψηλό με αποτέλεσμα να εισάγονται φοιτητές με μέσο όρο κάτω από 10.000 μόρια. Αυτό οδηγεί με βεβαιότητα στη διαμόρφωση ομάδων φοιτητών με αυξημένο κίνδυνο μη ολοκλήρωσης των σπουδών τους λόγω αντικειμενικής αδυναμίας ανταπόκρισης.

(2ον) Τα τελευταία πέντε χρόνια, η παρατεταμένη οικονομική κρίση έχει επιδράσει αρνητικά στην προσπάθεια των φοιτητών να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους.

Πολλοί εξ αυτών, εγκαταλείπουν τις σπουδές τους επειδή η οικογένεια δεν μπορεί πλέον να συνδράμει, υποαπασχολούνται σε εργασίες άσχετες με τις σπουδές τους για να εξοικονομήσουν εισόδημα, επιλέγουν να μην παραστούν σε εξεταστικές λόγω του κόστους διαμονής και μετακινήσεων (φοιτητές από την επαρχία). Αποτέλεσμα η περαιτέρω επιβράδυνση του ρυθμού ολοκλήρωσης σπουδών ή / και η εγκατάλειψη της φοίτησης.

Επίσης διαπιστώνονται πολύ μεγάλη υποστελέχωση και υποχρηματοδότηση του ιδρύματος. Οσον αφορά την πρώτη, κοινός τόπος των σχολίων (εσωτερικής και εξωτερικής αξιολόγησης) είναι το γεγονός της μη επαρκούς στελέχωσης των Τμημάτων του ΕΚΠΑ σε ακαδημαϊκό προσωπικό.

Το πρόβλημα αυτό έχει ενταθεί σε ανησυχητικό βαθμό την τελευταία τετραετία αφενός λόγω της μη αναπλήρωσης του Ακαδημαϊκού Προσωπικού που συνταξιοδοτείται και αποχωρεί από τα Τμήματα του ΕΚΠΑ, αφετέρου με τον σημαντικό περιορισμό των πιστώσεων και των θέσεων Διδασκόντων Π.Δ. 407/80. Οι αποσπάσεις διδακτόρων διδασκόντων από την Στοιχειώδη και Μέση Εκπαίδευση είναι πολύτιμες αλλ’ ανεπαρκείς.

Όπως φαίνεται και από τα διαθέσιμα στοιχεία η στελέχωση του Ιδρύματος σε διοικητικό προσωπικό έχει μειωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια και ειδικά στο κρίσιμο έτος 2013-2014, μπορούμε να μιλάμε για «αποψίλωση» του διοικητικού προσωπικού του Πανεπιστημίου ως αποτέλεσμα του νόμου για τη διαθεσιμότητα του προσωπικού.

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι:

· Μεταξύ των ετών 2009-2014 υπήρξε μείωση του συνολικού αριθμού μελών ΔΕΠ κατά 5% (177 μέλη ΔΕΠ λιγότερα), χωρίς να υπολογίζονται τα μέλη ΔΕΠ που βρίσκονται σε εκπαιδευτική άδεια και δεν παρέχουν ουσιαστικά έργο στα Τμήματα στα οποία ανήκουν.

· Στην εν λόγω περίοδο ο συνολικός αριθμός των Μελών ΔΕΠ αυξήθηκε σε επτά (7) Τμήματα, παρέμεινε ίδιος σε τέσσερα (4) Τμήματα και μειώθηκε σε είκοσι ένα (21) Τμήματα.

· Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία από τις Διοικητικές Υπηρεσίες του Ιδρύματος τα αμέσως επόμενα χρόνια αναμένεται αύξηση του αριθμού των αφυπηρετούντων μελών ΔΕΠ με γεωμετρικό ρυθμό. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι σημαντικός αριθμός Μελών ΔΕΠ σε διάφορα Τμήματα πλησιάζει στο έτος συνταξιοδότησης. Εκτιμάται ότι το 2016 θα έχει αποχωρήσει το 20% του αριθμού των Μελών ΔΕΠ του ΕΚΠΑ (με έτος αναφοράς το 2010).

· Όπως φαίνεται από τα στοιχεία των Τμημάτων ο αριθμός των διδασκόντων του ΠΔ 407/80 μειώθηκε κατά 80% λόγω ελλείψεως πιστώσεων.

· Το 2010 οι μόνιμοι υπάλληλοι και οι υπάλληλοι ΙΔΑΧ συναριθμούνταν σε 1362. Τον Σεπτέμβριο του 2014 σύμφωνα με τα στοιχεία της διεύθυνσης διοικητικού ο αριθμός είχε μειωθεί στα 761 άτομα.

Συνεπώς υπολογίζεται μείωση της τάξεως του 44%. Ένα μέρος της μείωσης οφείλεται σε συνταξιοδοτήσεις, το μεγαλύτερο κομμάτι στην τότε συνεχιζόμενη διαθεσιμότητα του προσωπικού (περίπου 400 άτομα), ενώ περίπου 100 διοικητικοί μεταπήδησαν στην κατηγορία των ΕΔΙΠ χωρίς να αναπληρωθεί ο αριθμός τους.

· Η αναλογία φοιτητών προς διοικητικό προσωπικό δεικνύει το πρόβλημα. Λαμβάνοντας υπόψη μόνο το σύνολο των ενεργών προπτυχιακών φοιτητών (ν+2) και διαιρώντας με τον αριθμό των διοικητικών υπαλλήλων, υπολογίζεται ότι 50 φοιτητές αντιστοιχούν σε ένα διοικητικό υπάλληλο στο ΕΚΠΑ.

Ο αντίστοιχος μέσος όρος των Ελληνικών Πανεπιστημίων είναι 30:1. Τα Βρετανικά Ιδρύματα καταγράφουν, κατά μέσο όρο, χαμηλότερη αναλογία φοιτητών προς διοικητικό προσωπικό, της τάξης του 12,5. Οι ΗΠΑ καταγράφουν ακόμα χαμηλότερη αναλογία, που δεν ξεπερνά τους 11 φοιτητές ανά υπάλληλο.

Υποχρηματοδότηση

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεύθυνσης Οικονομικών Υπηρεσιών του Ιδρύματος την περίοδο 2009 – 2013 η μείωση του συνολικού προϋπολογισμού (τακτικός + δημόσιες επενδύσεις) άγγιξε το 52% (από 77.582.062,26 ευρώ το 2009 σε 37.512.589,8 ευρώ το 2013).

Επισημαίνεται ότι η μείωση μεταξύ των ετών 2013-2014 είναι ακόμη μεγαλύτερη, (14 εκατομμύρια ευρώ συνολικός προϋπολογισμός).

Η δε αρχική πρόβλεψη για το 2014-2015 ήταν για ένα ποσό της τάξεως των 11 εκατομμυρίων ευρώ (ενώ ήδη ενημερωνόμαστε ότι για το τρέχον ακαδημαϊκό έτος θα πρέπει να υποόγίζουμε σε 10 εκατ. Ευρώ).

Ήδη εκλεκτοί συνάδελφοι του ακαδημαϊκού χώρου έχουν ωθηθεί σε μελαγχολικές συγκρίσεις με ποσά διαφημιζομένων ανθρωπίνων επενδύσεων στον χώρο του αθλητισμού.

Τα χρήματα αυτά κατευθύνονται στην κάλυψη των βασικών λειτουργικών αναγκών του Ιδρύματος (Φύλαξη, Καθαριότητα, συντήρηση και ανανέωση εξοπλισμού γραφείων, εργαστηρίων, κλινικών, ΔΕΚΟ, Πετρέλαιο, Έξοδα Φοιτητικής μέριμνας, Αντιδραστήρια, Αναλώσιμα και Είδη Εργαστηρίου, Προμήθεια Μελανιών, Προμήθεια φωτοτυπικού χάρτου, Ξενόγλωσσα –Διδακτικά Συγγράμματα, κόλλες εξετάσεων, Προμήθεια Η/Υ, Βιβλιοδεσία, Εκτυπώσεις, Διαχείριση Τοξικών Αποβλήτων, Άζωτο, Πυροσβεστήρες, Βιβλιάρια Υγείας κ.ά.).

Υπολογίζεται ότι μόνο οι δαπάνες για πληρωμή των υπηρεσιών ΔΕΚΟ του Ιδρύματος αγγίζουν ετησίως τα 9 εκατομμύρια ευρώ. Η παράθεση αυτών των οικονομικών δεδομένων δεικνύει το έντονο πρόβλημα βιωσιμότητας και την αδυναμία λειτουργίας του ιδρύματος στο προσεχές χρονικό διάστημα.

Το πρόβλημα της υποχρηματοδότησης γίνεται ακόμη πιο έντονο από την αδυναμία απορρόφησης κονδυλίων του ΕΣΠΑ και άλλων περιφερειακών επιχειρησιακών προγραμμάτων με αποτέλεσμα την απώλεια πολύτιμων πόρων για το Ίδρυμα.

Το πρόβλημα εντάθηκε λόγω της διαθεσιμότητας, ειδικότερα σε νευραλγικές υπηρεσίες που διαχειρίζονται αυτά τα έργα (Διεύθυνση Οικονομικών Υπηρεσιών, ΕΛΚΕ κ.α), όπου προσωπικό με σημαντική τεχνογνωσία βρέθηκε για αρκετούς μήνες εκτός υπηρεσίας, με αποτέλεσμα να είναι αδύνατη η εκτέλεση μιας σειράς διοικητικών ενεργειών και πράξεων. Αυτές οι πληγές σταδιακά επουλώνονται, άλλες παραμένουν και προβληματίζουν σοβαρά.

Το κοινωνικό περιβάλλον

Σε κοινωνικό επίπεδο, η οικονομική κρίση επηρεάζει άμεσα το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών (επομένως και των σημερινών και αυριανών φοιτητών), την ικανότητα των φοιτητών να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους, αλλά και τον επαγγελματικό προσανατολισμό και σχεδιασμό του μέλλοντος της επόμενης γενιάς, με μεσοπρόθεσμες επιπτώσεις και στη λειτουργία των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Από τις επιλογές των υποψηφίων για τις πανελλαδικές εξετάσεις αποδεικνύεται ότι κινούνται πλέον στο να επιλέγουν σχολές οι οποίες είναι κοντά στο σπίτι τους ώστε να μπορέσει η οικογένεια να αντεπεξέλθει στις δαπάνες της «φοιτητικής ζωής» του παιδιού.

Έτσι μπαίνει σε δεύτερη μοίρα το επιστημονικό αντικείμενο ή η επαγγελματική προοπτική μιας σχολής. Παράλληλα στην περίπτωση επιτυχίας σε σχολή της επαρχίας γίνεται προσπάθεια να έρθει μέσω μετεγγραφής σε Πανεπιστήμιο της πόλης του.

Έτσι συγκεντρώνεται ένας μεγάλος αριθμός μετεγγραφόμενων φοιτητών, οι οποίοι προστίθενται ως υπεράριθμοι και λειτουργούν επιβαρυντικά ως προς τις δυνατότητες του Ιδρύματος να ανταποκριθεί στην αυξημένη ζήτηση υπηρεσιών πραγματικά πανεπιστημιακού επιπέδου.