Αναζήτηση
Πολύς λόγος γίνεται πρόσφατα για την όψιμη επιθυμία κάποιων να δημιουργηθεί σχολή ή τμήμα σχολής για την εκπαίδευση και πιστοποίηση σκηνοθετών θεάτρου. Ας δούμε το πράγμα λίγο ιστορικά.
Εχω κι άλλες φορές σημειώσει και σε άρθρα μου και σε παρεμβάσεις μου πως ο σκηνοθέτης θεάτρου είναι ένα θεατρικό επάγγελμα μόλις 140 ετών. Το θέατρο, ως γνωστόν, έχει ιστορία 1.500 χρόνων, γεγονός που μας επιτρέπει να χαρακτηρίζουμε τη σκηνοθεσία νηπιακή ακόμη ηλικία αυτού του επαγγέλματος. Από τον Σοφοκλή έως τον Σενέκα και από τον Σαίξπηρ έως τον Γκαίτε και από τον Μπίχνερ έως τον Ιψεν και τον Στρίντμπεργκ την ευθύνη για μια παράσταση την είχε είτε ο ποιητής και δραματουργός είτε ο έμπειρος θιασάρχης. Ο Μολιέρος και η Ελεονώρα Ντούζε, ο Βεάκης, ο Παντόπουλος, ο Δημήτριος Κοτοπούλης οργάνωναν και καθοδηγούσαν και τα έμπειρα και τα άπειρα στελέχη των θιάσων. Το ίδιο η Κοτοπούλη, η Κυβέλη, ο Μήτσος Μυράτ και ο Σπύρος Μελάς.
Ο μέγας ανανεωτής του θεάτρου μας Κωνσταντίνος Χρηστομάνος συγγραφέας ήταν και ως πρώτος έλληνας σκηνοθέτης δεν είχε να παρουσιάσει διπλώματα ή ειδικές σπουδές. Ο άλλος μέγας Ελληνας, πρώτος σκηνοθέτης του Βασιλικού Θεάτρου και έξοχος δάσκαλος ηθοποιών (δάσκαλος του Ροντήρη και της Κοτοπούλη), Θωμάς Οικονόμου, ηθοποιός ήταν που μυήθηκε από τον πρώτο σκηνοθέτη στην ιστορία του παγκόσμιου θεάτρου και «ερασιτέχνη» Δούκα της Σαξονίας, Γεώργιο του Μαϊνίνγκεν. Ο μέγας Κάρολος Κουν ξεκίνησε ως καθηγητής Αγγλικών στο Κολλέγιο Αθηνών και εμπειρικά εγκαινίασε τη σκηνοθεσία με σχολικές παραστάσεις του Δημοτικού Σχολείου (μαθητές του λιλιπούτειοι, ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο Λεωνίδας Κύρκος, ο Δημήτρης Χορν και ο Αλέξης Σολομός!).
Ο Μίνως Βολανάκης, ο Γιώργος Μιχαηλίδης, ο Κώστας Μπάκας, ο Λευτέρης Βογιατζής, ο Βασίλης Παπαβασιλείου, ο Νίκος Χουρμουζιάδης, ο Νικηφόρος Παπανδρέου, ο Ανδρέας Βουτσινάς προέρχονται από την υποκριτική ή τη θεατρολογία ή από την κριτική, ακόμη και την αρχιτεκτονική και τη μετάφραση!
Ο Δούκας του Μαϊνίνγκεν με τους ερασιτέχνες ηθοποιούς του, θεμελιωτής του θεατρικού νατουραλισμού (παράλληλος με τον πεζογραφικό νατουραλισμό του Ζολά), ταξίδεψε στη Μόσχα και εκεί «ψάρεψε» τον έως τότε ηθοποιό Στανισλάφσκι, ο οποίος μαζί με τον επίσης ομοεθνή του Γεώργιο Ράινχαρτ είναι οι δύο πρώτοι και αξιόλογοι σκηνοθέτες στην ιστορία του παγκόσμιου θεάτρου, μαζί με τον επίσης νατουραλίστα Αντουάν που εισήγαγε τον Ιψεν στη Γαλλία.
Το νέο αυτό θεατρικό επάγγελμα ούτε περιττό ούτε αχρείαστο ήταν. Συμπορεύεται στην ιστορία κυρίως των ευρωπαϊκών επαναστάσεων με νέες επιστήμες σύγχρονες (πολιτική οικονομία, κοινωνιολογία, ψυχολογία, εγκληματολογία, βιολογία, μη ευκλείδειες γεωμετρίες, θεωρίες της σχετικότητας κ.λπ.).
Στις τέχνες την ίδια εποχή εμφανίζονται με διακριτά αισθητικά προτάγματα ο συμβολισμός, ο ρεαλισμός, ο παρνασσισμός, ο ιμπρεσιονισμός, ο εξπρεσιονισμός, ο αρκαδισμός, το Μπάουχαους, ο κυβισμός, ο λετρισμός, ο ελεύθερος στίχος, ο λειτουργισμός.
Το θέατρο αναζητεί πλέον και απαιτεί την ένταξή του στις αισθητικές σχολές. Αρα χρειάζεται αισθητικό και ιδεολογικό ηγέτη. Τέτοιοι, ο Στανισλάφσκι, ο Ράινχαρτ, ο Αντουάν.
Τότε, παράλληλα με τους εμπειρικούς οργανωτές και υπευθύνους για τη συνοχή και τη συνέπεια και τις ισορροπίες πρωταγωνιστές που κουβαλούσαν εμπειρίες, μεθόδους και κώδικες 1.500 χρόνων, πρόβαλε ο σκηνοθέτης εμπνευστής, δάσκαλος, συχνά γκουρού.
Επίσης, παράλληλα άρχισαν να εμφανίζονται και παιδαγωγικά προγράμματα που απηχούσαν ροπές των σκηνοθετικών σχολών και οδηγούσαν σε σχολές υποκριτικής που προετοίμαζαν «εργαλεία» σκηνικής εφαρμογής των σκηνοθετικών οραμάτων.
Στη χώρα μας πρώτοι ο Φώτος Πολίτης και ο Θωμάς Οικονόμου δημιούργησαν επαγγελματικές σχολές υποκριτικής που εκπαίδευαν ηθοποιούς με έναν ενιαίο αισθητικό κώδικα. Ο Ροντήρης, ο Κατσέλης, ο Μουζενίδης, ο Καραντινός, ο Μυράτ σπούδασαν στη Γερμανία και τροποποίησαν τη μέθοδο Ράινχαρτ στα καθ’ ημάς. Ο Κουν μυήθηκε εμπειρικά στο παιδαγωγικό σύστημα του Στανισλάφσκι. Ο Σολομός σπούδασε στην Αμερική, ο Βολανάκης στην Αγγλία, ο Βουτσινάς, ο Παπαβασιλείου στη Γαλλία, ο Βογιατζής, ο Φαρμασώνης στη Σχολή των μαθητών του Ράινχαρτ. Ο Ευαγγελάτος στη Γερμανία, στην Αγγλία και στην Ιταλία. Ο Γ. Μιχαηλίδης στη Γερμανία, η Κατερίνα Ευαγγελάτου, ο Ημελλος, ο Λιβαθινός στη Ρωσία.
Ο ιδρυτικός νόμος της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου του υπουργού Παιδείας της κυβέρνησης Ελ. Βενιζέλου Γεωργίου Παπανδρέου προβλέπει τρία τμήματα σπουδών: α) Υποκριτικής, β) Σκηνοθεσίας, γ) Σκηνογραφίας και Ενδυματολογίας.
Πριν από τρία χρόνια πρώτος ο υπογράφων έφερε στη δημοσιότητα την αγνοημένη αυτή πρωτοποριακή ιδρυτική πράξη. Βέβαια ύστερα από ογδόντα χρόνια τα πράγματα έχουν αλλάξει. Σήμερα οι Σχολές Καλών Τεχνών, π.χ., έχουν τμήματα και δίδουν πτυχία εικαστικών του θεάτρου. Δίδαξαν εκεί σπουδαίοι δάσκαλοι.
Το τμήμα σκηνοθεσίας αποσιωπήθηκε και σχεδόν αγνοήθηκε. Γιατί συνέχισε το θέατρο να αναδεικνύει σκηνοθέτες από τους έμπειρους (ή και άπειρους!) ηθοποιούς. Ή τροφοδοτήθηκε από σπουδαγμένους στο εξωτερικό ή ανέδειξε και σκηνοθέτες που προέρχονταν από τη δραματουργία ή την κριτική (Στάικος, Παπανδρέου).
Εξάλλου μια αυτόνομη σχολή σκηνοθεσίας, έστω και ως τμήμα της Δραματικής Σχολής του Εθνικού, σήμερα πρέπει να θεσμοθετηθεί είτε με νόμο είτε με προεδρικά διατάγματα τα οποία θα ορίζουν τον κύκλο των μαθημάτων που θα διδάσκονται, τα ειδικά προσόντα και τα κριτήρια επιλογής των διδασκόντων, και κυρίως το κύρος και την επαγγελματική προοπτική των πτυχίων. Οταν σήμερα δεν μπορείς να ασκείς επαγγέλματα δασκάλου Αγγλικής, φυσικοθεραπευτή, εκπαιδευτή οδηγών αυτοκινήτου, ξεναγού χωρίς επίσημη πιστοποίηση του πτυχίου σου, έτσι και το επάγγελμα του σκηνοθέτη με πτυχίο πρέπει να καταχωριστεί στην αγορά εργασίας. Ο Ευαγγελάτος, ο Βολανάκης, ο Μιχαηλίδης, ο Μπάκας, ο Μιχαλακόπουλος δεν ασφαλίστηκαν στο ΙΚΑ ως σκηνοθέτες!!
Εξάλλου, ακόμη και οι δραματικές σχολές σήμερα (κρατικές και ιδιωτικές) είναι αδιαβάθμητες!! Δεν είναι ούτε καν ΙΕΚ ούτε καν ΚΕΚ!!
Αν κάποτε αποφασιστεί να δημιουργηθεί μια Κρατική Σχολή Σκηνοθετών Θεάτρου (τμήμα της Δραματικής Σχολής του Εθνικού ή του ΚΘΒΕ ή αυτόνομη), κατά την ταπεινή μου γνώμη δεν μπορεί Σκηνοθεσία να διδάσκει ΕΝΑΣ μόνο δάσκαλος.
Μια Σχολή Σκηνοθεσίας στην Ελλάδα, το έχω καταθέσει επανειλημμένα σε όλα τα επίπεδα, πρέπει να έχει τη δομή της Σχολής Καλών Τεχνών. Οι σπουδαστές να ακούνε και να ασκούνται όλοι μαζί στα θεωρητικά μαθήματα, στην κίνηση, στην αγωγή του λόγου και στη μουσική. Αλλά να μπορούν να επιλέγουν τον δάσκαλο Υποκριτικής και Σκηνοθεσίας ανάμεσα σε τρεις ή τέσσερις, όπως στη Σχολή Καλών Τεχνών διαλέγεις την τάξη του Τέτση, του Μπότσογλου, του Κεσσανλή ή του Λάππα ή της χαρακτικής ή τις εφαρμοσμένες τέχνες.
Η Σχολή Σκηνοθεσίας δεν μπορεί δαπάναις του κράτους να έχει έναν Δερβέναγα Δάσκαλο Μονοφαγά.
