Γκράσα Μασέλ – Μαντέλα: Ιση μεταξύ πρώτων

Το 1986 η Γκράσα Μασέλ έμεινε χήρα με τραγικό τρόπο, όταν το ρωσικό αεροσκάφος Τουπόλεφ στο οποίο επέβαινε ο σύζυγός της Σαμόρα, πρώτος πρόεδρος της ανεξάρτητης Μοζαμβίκης, συνετρίβη σε μια συνοριακή περιοχή μέσα στο νοτιοαφρικανικό έδαφος. Το καθεστώς του απαρτχάιντ αρνήθηκε οποιαδήποτε ανάμειξη, όμως οι υποψίες για πολιτική δολοφονία παραμένουν. Καθώς όλο το έθνος θρηνούσε, η Γκράσα ονομάστηκε «Τζάκι Κένεντι της Μοζαμβίκης», διότι διαθέτει την ίδια αεράτη και κοσμοπολίτικη αυτοπεποίθηση, ενώ μιλά άπταιστα αγγλικά, πορτογαλικά και γαλλικά.

ΣΑΜΟΡΑ ΚΑΙ νελσον. Η μόρφωσή της είναι σημαντική: έχει πτυχίο Νομικής και ένα εντυπωσιακό βιογραφικό από παγκόσμια επιτεύγματα σε θέματα δικαιωμάτων γυναικών και ανθρωπιστικά ζητήματα. «Δεν είμαι η σύζυγος του Σαμόρα», είχε πει κάποτε. «Είμαι εγώ». Δημόσια, την αγαπούν για το διαρκές χαμόγελο και το αυτοσαρκαστικό χιούμορ της συνδυασμένο με μια ατσαλένια αποφασιστικότητα. Ως πρώτη κυρία της Μοζαμβίκης, θεωρείται ότι είχε μια σημαντική μετριοπαθή επιρροή στον εκρηκτικό μαρξιστή σύζυγό της.

Εάν η ιστορία του Σαμόρα Μασέλ ανήκει πλέον στη Βίβλο της αφρικανικής απελευθέρωσης και εάν ο Νέλσον Μαντέλα είναι ήρωας της παγκόσμιας Ιστορίας, τότε η Γκράσα στέκεται ανάμεσά τους ισάξια. Συνήθως σεμνή στις δημόσιες εμφανίσεις της, κάποτε είπε: «Δεν είναι δύο ηγέτες που με ερωτεύθηκαν, αλλά δύο πραγματικοί άνθρωποι. Αισθάνομαι προνομιούχα που έχω μοιραστεί τη ζωή μου με δυο τόσο ξεχωριστούς άνδρες».

Γεννήθηκε ως Γκράσα Σιμπίν στις 17 Οκτωβρίου 1945 στις ακτές της Μοζαμβίκης –η οποία τότε ήταν πορτογαλική αποικία –σε αγροτική οικογένεια. Ο πατέρας της, που ήταν ημι-αναλφάβητος, έβγαζε τα προς το ζην καλλιεργώντας τη γη αλλά δουλεύοντας και στα ορυχεία της Νότιας Αφρικής και αργότερα έγινε ιερέας των Μεθοδιστών. Οταν πέθανε λίγες εβδομάδες προτού γεννηθεί η Γκράσα, έβαλε –σύμφωνα με τον οικογενειακό μύθο –τη σύζυγό του να του υποσχεθεί ότι το παιδί που θα γεννιόταν θα πήγαινε σχολείο. Η μητέρα της κράτησε την υπόσχεση. «Ημασταν πολύ φτωχοί», λέει η Μασέλ, «αλλά είχα την καλύτερη εκπαίδευση». Οταν η νεαρή κέρδισε υποτροφία για το Λύκειο στην πρωτεύουσα Μαπούτο, ήταν η μόνη μαύρη σε μια τάξη 40 λευκών. Και κάπως έτσι ξεκίνησε και η ενασχόλησή της με τον απελευθερωτικό αγώνα. «Γιατί», λέει ότι αναρωτήθηκε, «να αισθάνομαι ξένη στη χώρα μου; Αυτοί είναι οι ξένοι, όχι εγώ. Κάτι δεν πάει καλά».

Στην αρχή η Γκράσα, όπως και ο Μαντέλα, είχε στόχο να απελευθερώσει και να μορφώσει τον λαό της. Επειτα από μια σύντομη παραμονή στην Πορτογαλία εντάχθηκε στο Frelimo, το Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Μοζαμβίκης, εκπαιδεύθηκε ως αντάρτισσα (μπορεί ακόμα να λύσει και να ξανασυναρμολογήσει ένα ημιαυτόματο) και συνάντησε τον χαρισματικό ηγέτη του κινήματος Σαμόρα Μασέλ. Εγιναν εραστές στη διάρκεια του επαναστατικού πολέμου και παντρεύτηκαν τον Αύγουστο του 1975, δύο μήνες αφότου η Μοζαμβίκη κέρδισε την ανεξαρτησία της. Οταν αργότερα ο σύζυγός της έγινε πρόεδρος, εκείνη ορίστηκε υπουργός Πολιτισμού και Παιδείας. Και εκεί έδειξε τις πραγματικές της ικανότητες. Η Μοζαμβίκη είχε ένα από τα υψηλότερα ποσοστά αναλφαβητισμού στην Αφρική. Μέσα σε δύο χρόνια έκανε όσα δεν είχαν γίνει επί δεκαετίες και έφερε τα παιδιά στα σχολεία.

Ομως η χώρα βυθίστηκε σε έναν αιματηρό εμφύλιο με τη διεκδίκηση της εξουσίας από το αντεπαναστατικό κίνημα Renamo, το οποίο υποστηριζόταν από τη CIA. Οταν έπειτα από χρόνια τα πράγματα άρχισαν να ηρεμούν, ο Σαμόρα Μασέλ σκοτώθηκε σε αυτό το περίεργο αεροπορικό δυστύχημα. Η Γκράσα κατέρρευσε.

Η Γουίνι Μαντέλα και ο Νέλσον, που βρισκόταν ακόμα στη φυλακή, της έστειλαν συλλυπητήριες επιστολές. Στον Νέλσον η Γκράσα απάντησε: «Μέσα από την τεράστια φυλακή σου έστειλες μία αχτίδα φωτός την ώρα του σκοταδιού μου». Επί πέντε χρόνια η Μασέλ φορούσε μαύρα. Εντέλει το 1991, με την παρότρυνση του 12χρονου γιου της, ξεκίνησε και πάλι να ασχολείται με τα κοινά ιδρύοντας ένα ίδρυμα για την αντιμετώπιση της φτώχειας. «Η Γκράσα είναι εντυπωσιακή. Εχει διαφορετικό επίπεδο ευφυΐας, καθαρότητας και χαρίσματος», λέει ο Τζον Κάρλιν, δημοσιογράφος και συγγραφέας του βιβλίου «Ανίκητος» για τη ζωή του Μαντέλα που μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη.

Το 1995 τιμήθηκε από τον ΟΗΕ για τη δουλειά της σχετικά με τα δικαιώματα των παιδιών σε καταυλισμούς προσφύγων. Οταν το 1996 την προέτρεψαν να θέσει υποψηφιότητα για γ.γ. του ΟΗΕ αρνήθηκε. «Δεν υπάρχει πολιτική επιθυμία να λειτουργήσει αποτελεσματικά ο ΟΗΕ», είπε. «Αρα γιατί να το κάνω;». Αλλωστε είχε έναν νέο, πιο απαιτητικό ρόλο να εξερευνήσει. Η Μασέλ ήταν έτοιμη να γίνει η τρίτη κυρία Μαντέλα.

«ΕΠΙΣΗΜΗ ΣΥΝΟΔΟΣ». Η πρώτη τους συνάντηση είχε πραγματοποιηθεί μετά την απελευθέρωση του Νέλσον από τη φυλακή το 1990. «Ηταν μια περίοδος κατά την οποία και οι δύο ήμασταν πολύ μόνοι», θυμάται η Γκράσα. «Θέλαμε και οι δύο κάποιον να μιλήσουμε, κάποιον να μας καταλάβει». Οταν ο Μαντέλα πήρε διαζύγιο από την Ουίνι, με την οποία είχαν από καιρό προβλήματα, «αρχίσαμε να βλεπόμαστε πιο συχνά». Το 1996 πια οι φήμες για σχέση είχαν αρχίσει να επιβεβαιώνονται: οι παπαράτσι είχαν απαθανατίσει ένα δειλό φιλί τη μια, μια αγκαλιά την άλλη. Το προεδρικό γραφείο ανακοίνωσε ότι η Μασέλ είναι «η επίσημη συνοδός» του Μαντέλα. Ομως η Γκράσα παρέμενε αφοσιωμένη στη Μοζαμβίκη. Εμεναν σε διαφορετικές πόλεις, σε απόσταση μίας ώρας πτήση, και ο πρόεδρος της τηλεφωνούσε δύο φορές την ημέρα. Ο Μαντέλα ήθελε τόσο πολύ να την παντρευτεί, ώστε ζήτησε τη μεσολάβηση του αρχιεπισκόπου Ντέσμοντ Τούτου. Η Μασέλ τελικά συμφώνησε να παντρευτεί τον πρόεδρο στα 80ά του γενέθλια (εκείνη είναι 27 χρόνια νεότερή του).

Ο Μαντέλα ήταν ο πρώτος που παραδέχθηκε τον σημαντικό ρόλο της Γκράσα στο φθινόπωρο της ζωής του με αλλεπάλληλες συνεντεύξεις. Εκείνη είναι πιο συγκρατημένη. «Ο κόσμος λέει ότι ο σύζυγός μου είναι άγιος», δήλωσε σε αγγλική εφημερίδα, «αλλά για μένα είναι ένας απλός και ευγενικός άνθρωπος. Τα τελευταία χρόνια περάσαμε πολύ χρόνο μαζί διότι πριν ήμασταν και οι δύο τόσο μόνοι. Ζεις μόνο μία φορά».