Είναι παρήγορο να ακούς τον υπουργό Δικαιοσύνης επιτέλους να αναγνωρίζει πως το πρόβλημα των φυλακών δεν επιλύεται με περισσότερες φυλακές. Η προτροπή «Χτίστε κι άλλες φυλακές» εκφράζει μία, τουλάχιστον, αφελή θέση.

Ήδη το 1890 ο Κροπότκιν έλεγε «Η φυλακή σκοτώνει στον άνθρωπο όλες τις ιδιότητες που τον καθιστούν προσαρμοσμένο στην κοινωνική ζωή… Δεν μπορούμε να βελτιώσουμε μια φυλακή, εκτός από μερικές μικρές μεταρρυθμίσεις, δεν μας μένει τίποτε να κάνουμε εκτός από το να τη γκρεμίσουμε».

Όσο όμως αφελής πρόταση είναι η αύξηση των φυλακών άλλο τόσο αφελής είναι σήμερα η προσδοκία του γκρεμίσματός τους.

Η ιστορία της φυλακής είναι μια ιστορία αποτυχίας και αναποτελεσματικότητας. Δεν αφορά τους παραβάτες του νόμου. Δεν είναι αυτοί που βρίσκονται μέσα. Οι «ορατοί» στις καταδιωκτικές αρχές, αυτοί βρίσκονται μέσα. Όσοι δηλαδή ανταποκρίνονται στο στερεότυπο του «επικινδύνου εγκληματία» (άνεργοι, νεαροί, φτωχοί, αλλοδαποί), με αποτέλεσμα να έχουν περισσότερες πιθανότητες από τους υπόλοιπους να συλληφθούν και να καταδικασθούν.

Στα τέλη του 18ου αιώνα, μέσα από την οικουμενική κατίσχυση της ιδέας της ελευθερίας, τα βασανιστήρια και οι σωματικές τιμωρίες για τον εγκληματία υποτίθεται πως σταματούν και για πρώτη φορά η στέρηση της ελευθερίας, αναδύεται ως η «ποινή κάθε πολιτισμένης κοινωνίας».

Από τότε όμως και μέχρι σήμερα ο πολιτισμός των πολιτισμένων κοινωνιών δοκιμάζεται με έναν μοναδικό τρόπο. Σαν να μην πέρασε μια μέρα!.

Η Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων (CΡΤ) του Συμβουλίου της Ευρώπης αναφορικά με τις συνθήκες κράτησης στην Ευρώπη του 21ου αιώνα μεταφέρει το «άλλοτε και αλλού» στο «τώρα και εδώ» Οι περί προόδου και ανθρωπισμού κομπασμοί πέφτουν στο κενό. Ανατριχιάζει κανείς από τον απολογισμό της Επιτροπής στις 46 χώρες-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης. Π.χ. στην Τσεχική Δημοκρατία, υποχρεωτικοί χειρουργικοί ευνουχισμοί δεκάδων καταδικασμένων για σεξουαλικά εγκλήματα, στην Τσετσενία ηλεκτροσόκ, στη Μολδαβία ξυλοδαρμοί και «αυτοκτονίες» κρατουμένων.

Μη σπεύσουμε όμως να συνδέσουμε την αθλιότητα με τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Στην Ελβετία εφαρμόζονται τεχνικές πρόκλησης ασφυξίας, ενώ στη Φινλανδία, κρατούμενοι δεν έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν τις τουαλέτες τη νύχτα.

Στη χώρα μας, στον Κορυδαλλό, μέσα σε άθλιες συνθήκες διαβίωσης, με υποτυπώδη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και με υποδομές κατάλληλες για 600 εγκλείστους, στοιβάζονται πάνω από 2.000 κρατούμενοι ενώ, παρά τα όσα ορίζει η ευρωπαϊκή νομοθεσία, οι τοξικομανείς αντιμετωπίζονται σαν κοινοί εγκληματίες.

Για δεύτερη φορά μέσα σε πέντε μήνες το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου εξέδωσε καταδικαστική απόφαση για τη μακροχρόνια παραμονή κρατουμένων μέσα στα αστυνομικά κρατητήρια.

Ο Συνήγορος του Πολίτη επισημαίνει την επείγουσα αναγκαιότητα λήψης άμεσων μέτρων. Στις προθέσεις της νέας ηγεσίας του υπουργείου φαίνεται πως είναι η αντιμετώπιση του θέματος. Τα άμεσα μέτρα που προτείνονται και θα δοθούν σε διαβούλευση στους αρμόδιους φορείς, είναι η αποσυμφόρηση, ο περιορισμός των προφυλακίσεων, εναλλακτικές ποινές κοινωφελούς εργασίας, ευνοϊκές ρυθμίσεις για τους χρήστες ναρκωτικών.

Όμως αξίζει πίσω από το πρακτέο να επιτρέψουμε τη διατύπωση ενός ερωτήματος: Από πού αντλεί τη δύναμή του ο θεσμός της φυλακής;

Γιατί η αδιαμφισβήτητη και εμπειρικά τεκμηριωμένη διαπίστωση της χρεοκοπίας του δεν οδήγησε σε κατίσχυση προτάσεων για εναλλακτικές ποινές οι οποίες δεν μπόρεσαν πουθενά να ευδοκιμήσουν;

Γιατί ο θεσμός αυτός κλονίζεται συνεχώς δίχως να εκρήγνυται;

Τα θεμέλια της φυλακής είναι ιδεολογικά. Από εδώ αντλεί τη δύναμή του ο θεσμός. Όπως κι αν ορίσουμε τους ορατούς στόχους της φυλακής «τιμωρία, εξιλέωση, βελτίωση, παραδειγματισμός, σωφρονισμός, επανακοινωνικοποίηση» υπάρχει μια σταθερά ίδια ιδεολογική βάση που θεμελιώνει την ύπαρξη της φυλακής. Αυτή εξασφαλίζει τη διαχρονική της επιβίωση. Μέσα στα πλαίσια της ιδεολογίας αυτής οι κοινωνικές αξίες και οι θεσμοί προβάλλουν ως απόρροια μιας καθολικής συναίνεσης των κοινωνικών ομάδων και των μελών μιας κοινωνίας. Ο ποινικός νόμος προβάλλει σαν μια καθολικά αποδεκτή προστατευτική δομή και το έγκλημα εμφανίζεται σαν μια ενέργεια που αντιστρατεύεται κοινά αποδεκτές αξίες του κοινωνικού συστήματος. Μια διαρροή στο συναινετικό πρότυπο που υποτίθεται ότι διαρθρώνει το κοινωνικό σύστημα.

Η εποχή μας έχει τινάξει στον αέρα τα διαχωριστικά. Η έννοια της παρανομίας έχει ξεφύγει από τα χέρια των συνήθως υπόπτων, η κρατική βία και οι φορείς της, καθώς και οι εγκληματίες των λευκών περιλαίμιων εξακολουθούν προφανώς να αποστρέφονται με επιτυχία τη φυλάκιση!

Εντός των απαραίτητων όμως τειχών υπάρχει ένα σίγουρο πλαίσιο αναφοράς. Ένα πλαίσιο που καταγράφει με σαφήνεια τοπογραφίες διακίνησης των «καλών» και των «κακών», των «νόμιμων», και των «παράνομων». Τα τείχη αυτά φαίνεται να είναι απροσπέλαστα και να οριοθετούν κάθε καλοπροαίρετη μεταρρυθμιστική ματιά. Δεν βλάπτει όμως από καιρού εις καιρόν να τα επικαλούμαστε. Διαύγεια και όχι καθησυχασμός δεν έβλαψε ποτέ ούτε καν τους μεταρρυθμιστές…

ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΠΟΤΥΧΙΑΣ

Η ιστορία της φυλακής είναι μια ιστορία αποτυχίας και αναποτελεσματικότητας. Δεν αφορά τους παραβάτες του νόμου. Δεν είναι αυτοί που βρίσκονται μέσα. Οι «ορατοί» στις καταδιωκτικές αρχές, αυτοί βρίσκονται μέσα

HΦωτεινή Τσαλίκογλου είναι καθηγήτρια στο Τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου.

Τελευταία Νέα