ΜΕΧΡΙ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ ΄80 Η ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΗ
ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΘΡΑΚΗΣ,
ΚΛΗΡΟΔΟΤΗΜΑ ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΤΗΣ
ΛΩΖΑΝΗΣ, ΑΠΟΤΕΛΟΥΣΕ ΜΑΥΡΗ ΤΡΥΠΑ ΓΙΑ
ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΣΦΑΙΡΑ. ΠΟΣΩ
ΜΑΛΛΟΝ, Η ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΑΣ,
ΟΙ ΠΟΜΑΚΟΙ, ΣΛΑΒΟΦΩΝΟΙ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΙ
ΤΗΣ ΟΡΕΙΝΗΣ ΘΡΑΚΗΣ, ΑΥΤΟΙ ΟΙ ΑΟΡΑΤΟΙ
ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΠΟΥ ΖΟΥΣΑΝ ΕΠΙ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ
ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΠΑΡΑ
H μουσουλμανική μειονότητα άρχισε να γίνεται ευρύτερα ορατή, πέρα από την τοπική κοινωνία και τους εξειδικευμένους κρατικούς φορείς, προς τα τέλη της δεκαετίας του ΄80, με την εκλογική επιτυχία που σημείωσαν οι ανεξάρτητοι μειονοτικοί συνδυασμοί. Επιτυχία που προέκυψε από τη μαζική αντίδραση στις «διοικητικές ενοχλήσεις» και από την επιθετική μεταστροφή της τουρκικής πολιτικής επί Τουργκούτ Οζάλ, ενώ συνδυάστηκε με την ανάδειξη της χαρισματικής ηγεσίας του Αχμέτ Σαδίκ. Οι εξελίξεις αυτές οδήγησαν, τον Ιανουάριο του 1990, με διακομματική συναίνεση επί κυβερνήσεως Ζολώτα, στην απόφαση για ριζική αλλαγή της μειονοτικής πολιτικής, η οποία παρέμενε έως τότε εγκλωβισμένη στο δόγμα της «αμοιβαιότητας», προσπαθώντας να αντιγράψει τα κατασταλτικά μέτρα που εφάρμοζε το τουρκικό κράτος στην ελληνική μειονότητα της Κωνσταντινούπολης.

Η νέα μειονοτική πολιτική κωδικοποιήθηκε με τις λέξεις «ισονομία» και «ισοπολιτεία» και η σταδιακή εφαρμογή της, παρά τις όποιες αντιδράσεις, σημείωσε σημαντικές επιτυχίες, με περισσότερο γνωστές το Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων και την καθιέρωση ποσόστωσης για την εισαγωγή των παιδιών της μειονότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση (εν είδει «θετικής διάκρισης»). Ταυτόχρονα συνδυάστηκε με την επίσημη αναγνώριση του «τρισυπόστατου» χαρακτήρα της μειονότητας (τουρκογενείς, Πομάκοι, Αθίγγανοι), φέρνοντας έτσι στο προσκήνιο το πιο αόρατο κομμάτι της μειονότητας, τους Πομάκους.

Το βιβλίο του Τ. Κωστόπουλου παρουσιάζει και αναλύει, διαχρονικά και συστηματικά, χρησιμοποιώντας πληθώρα αδημοσίευτων πηγών, την ελληνική πολιτική- επίσημη, ημιεπίσημη και ανεπίσημη- απέναντι σε αυτήν την ιδιαίτερη εθνοτική ομάδα των σλαβόφωνων μουσουλμάνων. Μια πολιτική που χαρακτηρίζεται από συνεχείς ταλαντεύσεις και αντιφάσεις, ένα συναρπαστικό (και ταυτόχρονα) αποκαρδιωτικό αστυνομικό αφήγημα.

Για τις πρώτες δεκαετίες, μέχρι και την περίοδο της δικτατορίας, βασική πρωτογενή πηγή αποτελεί το αρχείο του Συντονιστικού Γραφείου Μειονοτικών Σχολείων, το οποίο άνοιξε προσωρινά (και μάλλον κατά λάθος) για τους ερευνητές το 2002, για να κλείσει και πάλι ερμητικά το 2005, όταν άρχισε να γίνεται ευρύτερα αισθητή η δυσοσμία την οποία απέπνεε. Το κύριο ενδιαφέρον του βιβλίου επικεντρώνεται πάντως στις δύο τελευταίες δεκαετίες και στις προσπάθειες που έγιναν για την ανάδειξη και προβολή μιας ιδιαίτερης πομακικής ταυτότητας. Η κλιμάκωση του ενδιαφέροντος για τους Πομάκους, με πολλαπλασιασμό των σχετικών δημοσιευμάτων και κυρίως την έκδοση λεξικών και εγχειριδίων για την πομακική γλώσσα, αφενός από το Δ΄ Σώμα Στρατού και αφετέρου από τον όμιλο Εμφιετζόγλου, παρουσιάζονται με εκτενείς αναφορές και στις πολιτικές συνδηλώσεις τους.

Και κυρίως επισημαίνονται οι αντιφάσεις ενός επιστημονικού και δημοσιογραφικού λόγου, ο οποίος υπερασπίζεται αποκλειστικά και μόνο μια συγκεκριμένη και μεμονωμένη γλωσσοπολιτισμική ιδιαιτερότητα.

Στο τελευταίο κεφάλαιο, με τίτλο «Μια θνησιγενής εθνογένεση», ο συγγραφέας αφήνει την κριτική επισκόπηση της «πομακολογίας» για να θέσει το ουσιαστικό διακύβευμα όσον αφορά τους Πομάκους:

τον μετασχηματισμό των παραδοσιακών ταυτοτήτων «στις κατακλυσμιαίες συνθήκες της μετάβασής τους από τον αρχαϊκό τρόπο ζωής στην εθνικά προσδιορισμένη νεωτερικότητα» (σελ. 255).

Ερώτημα εξαιρετικά δύσκολο ακόμη να απαντηθεί.

Τάσος Κωστόπουλος

ΤΟ

«ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ»

ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ

ΚΡΑΤΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣΠΟΜΑΚΟΥΣ

(1956-2008)

ΕΚΔ. ΒΙΒΛΙΟΡΑΜΑ, 2009

Τελευταία Νέα