[ ΣΕ ΠΡΩΤΟ ΕΝΙΚΟ ] Η ελεύθερη βούληση, οι ηθικοί φραγμοί και ο εαυτός μας

Τ α γεγονότα που κυριαρχούσαν στην επικαιρότητα όταν μπήκε το νέο έτος- με κυριότερο αυτό της εκτέλεσης του Σαντάμ Χουσεΐν- μας έφεραν αντιμέτωπους με διαχρονικά και πανανθρώπινα ερωτήματα, όπως το τι εστί Ηθική, Καλό, Κακό, Δικαιοσύνη και Πολιτισμός, οδηγώντας πολλούς εξ ημών να περιλάβουμε στις αποφάσεις που παραδοσιακά παίρνουμε στην αρχή κάθε νέου έτους, ζητήματα ηθικής φύσης. Προφάσεις εν αμαρτίαις ή απλώς βολικές ψευδαισθήσεις; Ίσως κάτι πολύ παραπάνω.

Γεγονός είναι πως συχνά, ο σύγχρονος άνθρωπος, αντιμέτωπος με τις ευθύνες μιας ελευθερίας μεγαλύτερης απ΄ ό,τι ποτέ, βρίσκει καταφύγιο από την πολλαπλώς απαιτητική και ενίοτε άβολη ελευθερία αυτή, στην ελευθερία από οποιαδήποτε ευθύνη και ηθικό φραγμό. Ίσως γι΄ αυτό, το να γνωρίζει κανείς πως έχει τη δυνατότητα να αλλάξει τη συμπεριφορά του, έστω και ελάχιστα, είναι απολύτως αναγκαία η προϋπόθεση του αυτοσεβασμού. Όσο μπορούμε να τα κάνουμε και να τα πιστεύουμε, νιώθουμε πως έχουμε τον έλεγχο της μοίρας και του εαυτού μας.

Διαβάζω στον αμερικανικό Τύπο πως έχει αναζωπυρωθεί εκ νέου η διαμάχη μεταξύ των επιστημόνων- νευρολόγων, ειδικών σε θέματα πληροφορικής και φυσικών- για το τι ακριβώς είναι η ελεύθερη βούληση, κατά πόσον ο άνθρωπος την έχει πραγματικά και εάν δεν αποτελεί παρά απλή ψευδαίσθηση, γιατί χρειαστήκαμε τόσες χιλιετίες για να το ανακαλύψουμε αυτό. Αιτία της αναζωπύρωσης αυτής της διαμάχης είναι μία σειρά πειραμάτων που καταλήγουν στο συμπέρασμα πως το συνειδητό είναι δέσμιο μιας σειράς προειλημμένων υποσυνείδητων αποφάσεων και πράξεων που ήδη βρίσκονται εν εξελίξει, τελώντας μάλιστα υπό την ψευδαίσθηση πως είναι αυτό που έχει τον έλεγχο! Ορισμένοι επιστήμονες ερμηνεύουν το συμπέρασμα αυτό με τρόπο διαφορετικό από τον προφανή μοιρολατρικό, σημειώνοντας πως ακόμα κι αν ισχύει ότι για όλα αποφασίζει το υποσυνείδητο, η ιστορία και ο πολιτισμός μάς έχουν δώσει συστήματα ελέγχου των αποφάσεων και πράξεων αυτών, ώστε να μπορούμε να τα κρίνουμε, να τα ξανασκεφτούμε, θέτοντας έτσι την ελεύθερη βούληση σε ίση μοίρα με τον ντετερμινισμό- ίσως άβολο, όμως αναγκαίο.