Eνστάσεις

H ΛΕΞΗ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ: ΚΕΜΟ. Μια δυναμική μη κερδοσκοπική ομάδα από

ιστορικούς και πολιτικούς επιστήμονες, οι οποίοι επιχειρούν να θέσουν

ερωτήματα που -κατά σύμπτωση -εθεωρείτο ότι είχαν απαντηθεί χωρίς καν να έχουν

εκφραστεί…

H Ιστορία μια μέρα στο Πάντειο…

TO ΜΑΘΗΜΑ θα μπορούσε να αρχίσει με ένα από τα χαρακτηριστικότερα

παραδείγματα που διέσωσε ένας μεγάλος αιρετικός, ο Theodor Lessing, πριν να

τον δολοφονήσουν (1933) οι ναζί. Ο Βοναπάρτης έχει δραπετεύσει από την Έλβα

και οι γαλλικές εφημερίδες περιγράφουν με τον παρακάτω τρόπο την καθημερινή

εξέλιξη των γεγονότων:

«Το θηρίο το ‘σκασε από το κλουβί του. Δραπέτευσε από την Έλβα.

Ο Κορσικανός λυκάνθρωπος πάτησε τα χώματα του Λουζινιάν.

Ο τίγρης έσκασε μύτη στο Γκαπ. Στρατεύματα απ’ όλη την επικράτεια

κινούνται εναντίον του. Πήρε τα βουνά ωσάν κοινός ληστής. Δεν

γλιτώνει.

Το τέρας έφθασε όντως στην Γκρενόμπλ -ποιοι είναι οι προδότες συνεργοί

του.

Ο τύραννος στη Λυών. Ανατριχιάζει και παραλύει όποιος τον

αντικρύζει.

Ο θρασύτατος σφετεριστής εξήντα ώρες μακριά από την πρωτεύουσα.

Ο Βοναπάρτης προχωρεί με σταθερό βήμα, δεν πρόκειται όμως ποτέ να

πλησιάσει στο Παρίσι.

Ο Ναπολέων αύριο στα τείχη του Παρισιού.

Ο Αυτοκράτωρ στο Φοντενεμπλό».

Το τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου (με πρωτοβουλία των

καθηγητών Στέφανου Πεσμαζόγλου και Γιάννη Γιαννουλόπουλου) είναι ίσως το πρώτο

στην Ελλάδα το οποίο από το 2000 εφαρμόζει έναν πρωτότυπο τρόπο διδασκαλίας

στα «τζιζ» θέματα. Ανέθεσε στους πανεπιστημιακούς του ΚΕΜΟ (Κέντρο Έρευνας

Μειονοτικών Ομάδων) μια σειρά από σεμινάρια σε θέματα — κατ’ αρχήν

μειονοτήτων στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Τα τελευταία τρία χρόνια τα σεμινάρια

γίνονται σε θέματα ελληνο-αλβανικής ιστορίας. Σε ένα από αυτά, δύο εβδομάδες

πριν, μερικοί φοιτητές (καμιά δεκαριά) είχαν πρόσβαση εκτός από τις σημειώσεις

για τους Τσάμηδες και στη μνήμη ενός από τους άγνωστους πρωταγωνιστές εκείνης

της περιόδου. Ο Γιάννης Σάρρας στα 88 του χρόνια κάθησε στη μικρή αίθουσα του

έκτου ορόφου και απάντησε στους φοιτητές.

H επιλογή του 88χρονου…

… δεν ήταν τυχαία. Όπως εξηγεί ο Λάμπρος Μπαλτσιώτης (ιστορικός –

επιστημονικός συνεργάτης του μαθήματος), ο Γιάννης Σάρρας έζησε τις καλές και

τις κακές στιγμές εκείνων των χρόνων. Αδελφοποιτός (βλάμης) με Τσάμη γείτονα,

πολέμησε στον ελληνοϊταλικό (με αναμνήσεις που αιφνιδίασαν όσους τον

ακούσαμε), γύρισε και μέσα από το EAM είδε τη Θεσπρωτία του ΕΔΕΣ και του Ζέρβα

να αλλάζει. Το 1985 ο Γιάννης Σάρρας είναι ο πρώτος που συγκεντρώνει σε βιβλίο

σπαράγματα της αλβανόφωνης χριστιανικής παράδοσης στην περιοχή και σε δεύτερο

βιβλίο του προσπαθεί να εξιστορήσει «όσο πιο αντικειμενικά μπορούσα» τα

γεγονότα. Ξεκαθαρίζει δε εξ αρχής στους φοιτητές πως και η γυναίκα του ήταν

βλάμισσα με τη Φεριντέ, αλλά τότε, το 1945, «ήρθαν οι ΕΔΕΣίτες και την πήραν

μαζί με την έγκυο αδελφή της και τις πήγαν στο δάσος». Κανείς δεν ρώτησε τη

συνέχεια… Στη διήγηση του κυρ Γιάννη πολλές φορές οι Τσάμηδες ονομάζονται

«Τούρκοι». «Δείγμα της αντίληψης που είχαν για τους Τσάμηδες οι ντόπιοι;», θα

ρωτήσει ένας φοιτητής. «Όχι, λάθος μου ήταν, σας είπα, είχαμε κοινή ζωή»,

επιμένει ο κυρ Γιάννης. Μιλάει πολλές φορές για βεντέτες μεταξύ Ελλήνων και

Τσάμηδων, αλλά και για γερές φιλίες που άφησαν εποχή. Και μετά έρχεται ο

ελληνοϊταλικός.

«Από τους πρώτους που μας πήραν στην πρώτη γραμμή».

-Και με τους Τσάμηδες; ρωτάει -λόγω του μαθήματος -ο Δημήτρης Χριστόπουλος

(λέκτορας στο Πάντειο, ΚΕΜΟ).

«Αυτούς τους μάζεψαν και τους εξόρισαν. Πίσω έμειναν μόνο οι οικογένειές τους.

Μετά την υποχώρηση γύρισαν στη Θεσπρωτία».

-Δεν ήταν δύσκολα για τις οικογένειές τους; ρωτάει ένας φοιτητής.

«Ήταν. Πολύ. Κάποιες, αρκετές, τις προστατεύσαμε. Κάποιες άλλες… άσ’ τα.

Άρχισαν τότε πολλές βεντέτες που συνεχίστηκαν μόλις γύρισαν οι άντρες και

βρήκαν οικογένειες πεινασμένες και ατιμασμένες».

Οι αναμνήσεις του από το μέτωπο αιφνιδιάζουν: «Εμείς στα χωριά τα δικά μας τα

βορειοηπειρωτικά, στην προέλαση δεν είχαμε καλή υποδοχή. Βρήκαμε κλειστά

σπίτια. Ο κόσμος ήταν φοβισμένος. Ήταν και τα γεγονότα του 1914, όταν είχε

ξαναμπεί ο ελληνικός στρατός και φοβόντουσαν. Θυμάμαι στην υποχώρηση ήταν

Πάσχα, χτυπούσαμε πόρτες για ένα κόκκινο αυγό να τσουγκρίσουμε και κάποιος μας

πέταξε σκόρδα»…

Γύρω από την «Ιστορία ως βίωμα»…

… γίνεται μεγάλη κουβέντα τις δύο τελευταίες δεκαετίες. H Έφη Γαζή

(επίκουρος καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας) εξηγεί ότι μπήκαμε στην «εποχή

της μαρτυρίας» (και) γιατί αυτή η διαδικασία της ενασχόλησης με την

υποκειμενική ματιά στα γεγονότα θεωρείται πως οδηγεί στον καλούμενο

«εξανθρωπισμό της Ιστορίας». «Όλη αυτή η στροφή στην υποκειμενικότητα οδήγησε

στον σοβαρό εμπλουτισμό της Ιστορίας, ανέδειξε τη σύνθετη λειτουργία του

παρελθόντος».

Αλλά κρύβει και κινδύνους. «Σε καμία περίπτωση η μαρτυρία δεν μπορεί να

αντικαταστήσει τη συστηματική έρευνα», σημειώνει η Έφη Γαζή.

Οι αναμνήσεις του Γιάννη Σάρρα δεν είναι κατ’ ανάγκη σύμφωνες με τις

αναμνήσεις άλλων τότε. Γι’ αυτό και στο μάθημα οι πανεπιστημιακοί (ο Λ.

Μπαλτσιώτης, και οι «θεατές» Δ. Χριστόπουλος και Λ. Εμπειρίκος) επέμειναν σε

πληροφορίες για γεγονότα καθημερινής ζωής. «Οι φοιτητές», λέει ο Λ.

Μπαλτσιώτης, «μπορούν να δουν δύο πράγματα: ένα γενικότερο, δηλαδή να

προβληματιστούν αυτό που έμαθαν ότι είναι η Ιστορία και ένα ειδικότερο, πως

ό,τι έγινε εκεί τότε δεν ήταν ούτε τυχαίο ούτε ξεκάθαρο, όπως νόμιζαν. Να

καταλάβουν ότι στην Ιστορία ο μακελάρης τού ενός είναι ο ήρωας του άλλου».

Γιατί έγιναν κυρ Γιάννη οι σφαγές από τον ΕΔΕΣ;…

… ρώτησε κάποιος. «Ήταν οι βεντέτες από τα χρόνια της Κατοχής», υποστηρίζει

ο ίδιος. «Οι αντάρτες του Ζέρβα ήταν οι περισσότεροι από τη Θεσπρωτία. Και τα

χρόνια της Κατοχής άνοιξαν βεντέτες και συνεχίστηκαν παλαιότερες. Αν δεν

γινόταν η σφαγή των προκρίτων της Παραμυθιάς (σ.σ.: απεδόθη σε πρωτοβουλία και

υπόδειξη Τσάμηδων προς τους Γερμανούς), ποιος ξέρει, ίσως σήμερα τα πράγματα

να ήταν αλλιώς».

-Ναι, αλλά και οι αριστεροί αντάρτες από τη Θεσπρωτία ήσαν. Αυτοί γιατί δεν

είχαν προηγούμενα με τους Τσάμηδες;

«Τι να κάνει το EAM, ρε παιδιά; Δεν είχε δύναμη εκεί. Εμένα με χτύπησαν οι

ΕΔΕΣίτες για να τους παραδώσω χειροβομβίδα και ντουφέκι».

-Δηλαδή δεν υπήρξε σχέδιο του Ζέρβα να διώξει τους Τσάμηδες;

«Κοιτάξτε, άμα δεν είχαν γίνει όσα είχαν γίνει πριν, δεν θα ‘πιανε το σχέδιο

του Ζέρβα».

-Ποιοι φταίνε δηλαδή;

«Όλοι παιδιά μου. Όλοι φταίγαμε…».

Στα ενδιάμεσα ο κυρ Γιάννης μίλησε για πολλά. Για τον ρόλο της Εκκλησίας («ο

Μητροπολίτης Δωρόθεος είχε εξαφανιστεί κάπου στην Αθήνα»), για τον μουσουλμάνο

πρόεδρο του χωριού του («με έσωσε»), για τα κοινά πανηγύρια σε πολλά χωριά της

περιοχής και για πολύχρονους κύκλους βεντέτας.

Μια φορά μόνο γέλασε ο παλιός ΕΑΜίτης. «Οι Τσάμηδες», παιδιά, «είτε επειδή δεν

ήξεραν καλά ελληνικά είτε επειδή υποκρίνονταν ότι δεν ήξεραν, δεν φώναζαν

«Ζήτω ο Μεταξάς», αλλά «Ζήτω ο Μετασκατάς»»…

Info

* Οι εκδόσεις του ΚΕΜΟ-ΚΡΙΤΙΚΗΣ

* Theodor Lessing, «Ιστορία. Πώς τα λογικά γίνονται παράλογα», Αθήνα

2005, ΕΚΔΟΣΕΙΣ του ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ

* Marc Ferro, «Πώς αφηγούνται την Ιστορία στα παιδιά», Αθήνα 2000,

ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ

* Raymond Geuss, «Ιστορία και ψευδαίσθηση στην πολιτική», Αθήνα 2001,

ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ

* Βιργινίας Τσουδερού, «Όταν πέφτουν οι τοίχοι», Αθήνα 2006, ΠΑΤΑΚΗΣ

(ή πώς ξεχνιούνται όσα δεν θέλουμε να θυμόμαστε, όταν μάλιστα συνεργήσαμε

σ’ αυτά)

Enstaseis – blog

Θα μας βρείτε στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http: //enstaseis.blogspot.com