Θα συνεχίσει να εμπνέει

Επί 20 χρόνια, στο μέσον του 20ού αιώνα, ο Τζον Κένεθ Γκαλμπρέιθ ήταν ο

«πιο γνωστός εν ζωή οικονομολόγος». Αλλά δεν ήταν και ουδέποτε θα θεωρηθεί ως

μεγάλος οικονομολόγος από τους συναδέλφους του…

Στην καλύτερη των περιπτώσεων, οι συνάδελφοί του τον αντιμετωπίζουν ως

κοινωνικό οικονομολόγο, ο οποίος προσπάθησε να αναπτύξει μια θεωρία και μια

πολιτική μέσα από ανάλυση των θεσμών του σύγχρονου αμερικανικού καπιταλισμού.

Ο Γκαλμπρέιθ είχε μεγάλο ταλέντο στο γράψιμο και στον χειρισμό της γλώσσας –

έγραφε με ευφυΐα. H θεωρία όμως που ανέπτυξε αποδείχθηκε ότι ήταν πρόσκαιρη,

δεν είχε επίδραση διαρκείας στην πολιτική.

H μεγάλη του ιδέα ήταν ότι το «σύστημα της αγοράς», το οποίο εξυμνούσαν οι

οικονομολόγοι, ήταν ένα ιδεολόγημα που στόχο είχε να κρύψει την ύπαρξη

οικονομικής εξουσίας. Το σύστημα αυτό όχι μόνο δεν αποτελούνταν από μικρές,

ανταγωνιστικές εταιρείες, των οποίων οι αποφάσεις καθορίζονταν από τις

επιλογές των καταναλωτών, αλλά, αντίθετα, κυριαρχούνταν από μεγάλες

επιχειρήσεις που διοικούνταν από μάνατζερ, οι οποίοι είχαν την ικανότητα να

καθορίζουν τις τιμές και να ελέγχουν τις πωλήσεις μέσω της διαφήμισης.

Με κάθε κόστος

Μολονότι δεν επεδίωξε να «θάψει» τον καπιταλισμό, ο Γκαλμπρέιθ ήταν αριστερός,

υπέρμαχος της θεωρίας του Κέινς, ο οποίος πίστευε ότι οι μεγάλες δημόσιες

δαπάνες ήταν αναγκαίες. Στο πρώτο του βιβλίο, «Αμερικανικός καπιταλισμός»

(1952), εξηγούσε ότι η δύναμη των επιχειρήσεων είχε προκαλέσει την «αντίρροπη

δύναμη» των συνδικάτων, των αλυσίδων λιανικής πώλησης και άλλων μεγάλων

παραγωγών. Καθώς ο καπιταλισμός λειτουργούσε με τέτοιο τρόπο ώστε να

ελαχιστοποιεί την εκμετάλλευση, η δημόσια ιδιοκτησία δεν ήταν πλέον

απαραίτητη.

Το καλύτερο βιβλίο του Γκαλμπρέιθ, «H κοινωνία της αφθονίας», γράφτηκε στο

ελβετικό θέρετρο για σκι, του Γκστάαντ, το 1956. Ήταν ένα αρκετά ειδυλλιακό

μέρος, απ’ όπου ο Γκαλμπρέιθ τα έβαλε με τη σύγχρονη εμμονή για οικονομική

ανάπτυξη με κάθε κόστος. Για να σατιρίσει μάλιστα αυτόν τον τρόπο σκέψης, ο

επινόησε την πλέον φημισμένη φράση του: τη «συμβατική σοφία».

H βασική ιδέα του βιβλίου δεν ήταν νέα. Σύντομα θα ερχόταν η εποχή – είχε πει

ο Κέινς το 1930 – που η κοινωνία θα χρειαζόταν να προσαρμόσει την ψυχολογία

της στην αφθονία και όχι στην έλλειψη αγαθών. Ο Γκαλμπρέιθ είπε απλώς ότι η

εποχή αυτή είχε έρθει – τουλάχιστον στην Αμερική.

H σκέψη

H Αμερική έπασχε από τα δεινά της αφθονίας και όχι της φτώχειας. Με τη

μειούμενη ικανοποίηση από την κατανάλωση, η διαφήμιση έπρεπε να δημιουργεί

συνεχώς νέα «θέλω». H ιδέα του Γκαλμπρέιθ ήταν ότι η αυξανόμενη ιδιωτική

κατανάλωση απαιτούσε να γίνονται αντίστοιχες δαπάνες για τις δημόσιες

υπηρεσίες – αυτό που αποκαλούσε κοινωνική ισορροπία – προκειμένου να μην

καταστραφούν οι πόλεις και η ύπαιθρος. Μια πρωτοποριακή σκέψη του ήταν ότι η

παραγωγή θα έπρεπε να εξεταστεί για τις συνέπειές της στο περιβάλλον.

Στην ουσία, ο Γκαλμπρέιθ υποστήριζε ότι η ισορροπία ιδιωτικής και δημόσιας

κατανάλωσης έπρεπε να αλλάξει. Ο Ρόναλντ Ρίγκαν και ο Τζορτζ Μπους πήραν τον

αντίθετο δρόμο των φορολογικών περικοπών. Βέβαια, ο τυφώνας Κατρίνα αποκάλυψε

το τεράστιο λάθος να φυτοζωούν οι δημόσιες υπηρεσίες. H κοινή γνώμη μπορεί να

ενστερνισθεί ξανά τον τρόπο σκέψης του Γκαλμπρέιθ.

Διαχρονική σοφία

TO ΒΙΒΛΙΟ «H κοινωνία της αφθονίας» θα συνεχίσει να… ζει και μετά τον

θάνατο του συγγραφέα του, επειδή τα θέματα που πραγματεύεται είναι διαχρονικά.

H ευστροφία και η σοφία του Γκαλμπρέιθ θα συνεχίσουν να προκαλούν απόλαυση

στους αναγνώστες. Για εκείνους που φιλοδοξούν να αποκτήσουν δημόσια αξιώματα,

θα παραμείνει πρότυπο ενός «διανοούμενου λαϊκής ακτινοβολίας». Ήταν μία

προσωπικότητα της εποχής του, θα συνεχίσει όμως να εμπνέει εκείνους που

πιστεύουν ότι τα οικονομικά θα έπρεπε να έλθουν σε στενότερη επαφή με τη ζωή,

όπως πρέπει να είναι.

Ο Ρόμπερτ Σκιντέλσκι είναι καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο

Πανεπιστήμιο του Γουόργουικ και βιογράφος του Τζον Μέιναρντ Κέινς.