Kληρονομιά για την ανάπτυξη

H θητεία του Τζέιμς Γούλφερσον στην προεδρία της Παγκόσμιας Τράπεζας έφτασε

στο τέλος της. Αν και μένουν πολλά ακόμη να επιτευχθούν, οι επιτυχίες του ως

ηγέτη της Διεθνούς Κοινότητας για την ανάπτυξη είναι αξιοσημείωτες και έχουν

δημιουργήσει σταθερά θεμέλια, πάνω στα οποία μπορεί κανείς να οικοδομήσει.

Ίσως η πιο σημαντική συνεισφορά τού Γούλφερσον, ήταν το ότι προσδιόρισε τον

ακριβή ρόλο της Τράπεζας – το καθήκον της να προωθεί την ανάπτυξη και να

καταπολεμά τη φτώχεια στον αναπτυσσόμενο κόσμο – αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα τη

σημασία της προσπάθειας αυτής αλλά και την ανεπάρκεια των πολιτικών που

εφαρμόστηκαν στο παρελθόν.

Κάποτε, πολλοί πίστευαν ότι, αφού οι αναπτυσσόμενες χώρες είχαν λιγότερα

κεφάλαια από τις ανεπτυγμένες, θα έφτανε απλώς να χορηγήσει κανείς κεφάλαια

στις χώρες αυτές, ώστε να λύσουν όλα τους τα προβλήματα. Πράγματι, η θεωρία

αυτή αποτέλεσε για καιρό την πολιτική τής Παγκόσμιας Τράπεζας. Αν το πρόβλημα

ήταν η έλλειψη κεφαλαίων, η Παγκόσμια Τράπεζα θα ήταν το «κλειδί» για να λυθεί

το πρόβλημα.

Μέσα στη δεκαετία του ’80, σημειώθηκε μια σημαντική αλλαγή στην οικονομική

πολιτική. Προωθήθηκαν διαρθρωτικές αλλαγές που περιελάμβαναν απελευθέρωση του

εμπορίου και ιδιωτικοποιήσεις, ενώ έγιναν και προσπάθειες για την επίτευξη

μακροοικονομικής σταθερότητας, με το βάρος να πέφτει συνήθως στη σταθερότητα

των τιμών – κι όχι στην απασχόληση ή την παραγωγή. Οι πολιτικές αυτές, όμως,

δεν αποδείχτηκαν «αρκετές» προκειμένου να επιτευχθεί ανάπτυξη. Οι χώρες τής

Ανατολικής Ασίας, από την άλλη, οι οποίες ακολούθησαν διαφορετικές πολιτικές,

πέτυχαν ταχύτερη ανάπτυξη και είχαν πολύ καλύτερα αποτελέσματα σε ό,τι αφορά

την καταπολέμηση της φτώχειας.

H θεωρία του

Υπό την ηγεσία του Γούλφερσον, η Τράπεζα άρχισε να αναζητά πολύπλευρες λύσεις,

οι οποίες καθορίζονταν από τη θεωρία που εκείνος ονόμαζε «Αναλυτικό

Αναπτυξιακό Πλαίσιο». Πολλά από όσα περιελάμβανε το σχέδιο αυτό ήταν προφανή,

αλλά κανένας δεν τους είχε δώσει προσοχή. H αύξηση της αγροτικής παραγωγής ή η

καλύτερη πρόσβαση στις αγορές δεν έχουν ιδιαίτερη χρησιμότητα, εάν δεν

υπάρχουν δρόμοι και λιμάνια. Τα προγράμματα εξόντωσης των κουνουπιών, σε μια

χώρα που μαστίζεται από την ελονοσία, μπορεί να οδηγήσουν σε αύξηση της

παραγωγής ή ακόμη και της καλλιεργήσιμης γης, καθώς θα καλλιεργούνται ολόκληρα

εκτάρια σε περιοχές που πριν ήταν ακατοίκητες. Επίσης, οι θετικές συνέπειες

από τη βελτίωση της Εκπαίδευσης θα είναι μεγαλύτερες, εάν οι άνθρωποι ζουν

περισσότερο επειδή θα έχουν καλύτερη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.

Το χάσμα της γνώσης

H Τράπεζα άρχισε να αναγνωρίζει ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες δεν διαφέρουν από

τις ανεπτυγμένες μόνον ως προς τους φυσικούς πόρους που διαθέτουν. Υπάρχει και

το χάσμα της γνώσης. Το γεγονός αυτό ήταν πολύ σημαντικό, καθώς ο κόσμος έκανε

τη μετάβαση προς την «οικονομία της γνώσης». Έτσι, μεγάλη επιτυχία γνώρισαν η

Ινδία και χώρες της Ανατολικής Ασίας που επένδυσαν πολλά χρήματα, όχι μόνο

στην Πρωτοβάθμια αλλά και στη Δευτεροβάθμια και Τριτοβάθμια Εκπαίδευση,

ιδιαίτερα στην Τεχνολογία και στην Επιστήμη. Αυτό ήταν μια σημαντική

διαφοροποίηση στον τρόπο που η Τράπεζα προσέγγιζε την Εκπαίδευση, η οποία

μέχρι πρότινος επικεντρωνόταν μόνο στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση.

H καμπάνια του Γούλφερσον ενάντια στη διαφθορά σηματοδότησε ακόμη μία

σημαντική αλλαγή στον τρόπο σκέψης για την καταπολέμησή της, καθώς από το

δόγμα τής αντιμετώπισης της διαφθοράς μέσω του περιορισμού του κράτους υπήρξε

μετάβαση στο δόγμα τής αντιμετώπισής της μέσω της βελτίωσης του κράτους. H νέα

αυτή προσέγγιση εκφράστηκε και στην Αναπτυξιακή Έκθεση – του 1997 – της

Τράπεζας, στην οποία αναπτύχθηκε η ανάγκη για τον ισορροπημένο ρόλο τής

πολιτείας και αναγνωρίστηκαν οι περιορισμοί των αγορών και της κυβέρνησης.

Εναντιώθηκε στις ΗΠΑ

Υπό την ηγεσία του Γούλφερσον, η Τράπεζα εναντιώθηκε στις ΗΠΑ επανειλημμένα.

Τόσο ο Κλίντον όσο και ο Μπους θα προτιμούσαν έναν πιο συγκαταβατικό πρόεδρο.

Όταν ο τότε υφυπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Λόρενς Σάμερς, προσπάθησε να

αλλάξει το περιεχόμενο της δεκαετούς έκθεσης της Τράπεζας για τη φτώχεια (να

υποβαθμίσει τις ανησυχίες που εκφράζονταν για την ανασφάλεια και την αύξηση

της φτώχειας και να στρέψει την προσοχή στην ανάγκη αύξησης του εισοδήματος),

η Τράπεζα κέρδισε τη μάχη. Όταν οι ΗΠΑ προσπάθησαν να υποβαθμίσουν την

απαίτηση της Τράπεζας για μια πιο ισορροπημένη νομοθεσία περί πνευματικής

ιδιοκτησίας – από την οποία θα ωφελούνταν οι αναπτυσσόμενες χώρες -, η Τράπεζα

νίκησε και πάλι.

H Ευρωπαϊκή Ένωση και η κυβέρνηση Μπους θα προτιμούσαν – σίγουρα – να είναι

αποδέκτες πιο ήπιας κριτικής για τις εμπορικές τους πρακτικές, που έχουν τόσο

αρνητικά αποτελέσματα για τις αναπτυσσόμενες χώρες. Θα ήταν καλύτερα για τον

Μπους, εάν η Παγκόσμια Τράπεζα αποδεχόταν τις προτάσεις να χρηματοδοτήσει το

χρέος των φτωχότερων χωρών από τα δικά της αποθέματα. Με τον τρόπο αυτόν οι

φτωχές χώρες θα πλήρωναν για λογαριασμό των ακόμη φτωχότερων, καθώς θα

μειωνόταν η δυνατότητα της Παγκόσμιας Τράπεζας να δανείζει χρήματα. Κάτι

τέτοιο, όμως, θα ήταν λάθος – και η Τράπεζα, για μία ακόμη φορά, υπεράσπισε τα

συμφέροντα του αναπτυσσόμενου κόσμου.

Μεγάλη επιτυχία αποτέλεσε, ακόμη, το γεγονός ότι η Τράπεζα κατόρθωσε να

βελτιώσει τις σχέσεις της με τις χώρες που έχουν ανάγκη τη βοήθειά της. Στο

παρελθόν, η Τράπεζα ήταν φορέας ενός νεοφιλελεύθερου δόγματος· μιας

προσέγγισης, της οποίας η αξιοπιστία είχε μειωθεί όταν ανέλαβε ο Γούλφερσον.

Το δόγμα αυτό, συχνά, εξυπηρετούσε εθνικά επιχειρηματικά και οικονομικά

συμφέροντα των ανεπτυγμένων χωρών, ή τουλάχιστον έτσι εθεωρείτο.

Ακόμη χειρότερο ήταν το γεγονός ότι η Τράπεζα, για να χορηγήσει βοήθεια,

απαιτούσε να συντρέχουν χιλιάδες λόγοι. H προσέγγιση αυτή υπονόμευε

δημοκρατικές διαδικασίες και εσωτερικές πολιτικές, αναιρώντας την

αποτελεσματικότητά τους. Όταν έρευνες της Τράπεζας έδειξαν ότι η πρακτική αυτή

δεν δούλευε, ο Γούλφερσον την άλλαξε!

Κληρονομιά

Ο Τζέιμς Γούλφερσον ηγήθηκε της Παγκόσμιας Τράπεζας σε μια περίοδο κατά την

οποία συντελούνταν τεράστιες αλλαγές. Σε μια περίοδο που σημαδεύτηκε από το

τέλος του Ψυχρού Πολέμου, από τη μετάβαση στην οικονομία της αγοράς, αλλά και

από την ασιατική – και παγκόσμια – οικονομική κρίση. H αφοσίωσή του στον

αναπτυσσόμενο κόσμο αφήνει μια σημαντική κληρονομιά.

© Project Syndicate, 2005 www.project-syndicate.org

O Joseph Stiglitz είναι Νομπελίστας Οικονομίας 2001, καθηγητής

Οικονομικών στο αμερικανικό Πανεπιστήμιο Κολούμπια, πρώην πρόεδρος της

Επιτροπής Οικονομικών Συμβούλων του προέδρου Κλίντον, πρώην αντιπρόεδρος της

Παγκόσμιας Τράπεζας

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ