Tο ωραίο μπορεί να είναι και χρήσιμο εργαλείο

Πίσω από την «Τζοκόντα» υπάρχουν τα πινέλα, τα κουτιά με τα χρώματα, τα

τριβεία των ορυκτών, ο τόρνος για να δώσει σχήμα στο πινέλο και το μολύβι του

σχεδίου, το ψαλίδι για να κοπεί στην εντέλεια η τρίχα, ο διαβήτης και ο

χάρακας για τον υπολογισμό των αποστάσεων, το αμόνι του σιδερά κ.ο.κ.

Μια πρωτότυπη έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη δείχνει τη σημασία, την

εξέλιξη, την τεράστια ποικιλία και εξειδίκευση των χειροποίητων αντικειμένων

που συνθέτουν έναν κοινό ευρωπαϊκό πολιτισμό των εργαλείων από την Αναγέννηση

ώς τη Βιομηχανική Εποχή και μια αμφίδρομη σχέση που επηρέασε τα πάντα: από το

εμπόριο και την επιστήμη έως τον καθημερινό βίο και την πολεμική τέχνη.

Ο συλλέκτης. Αρχιτέκτων το επάγγελμα, ο Ελβετός Λουίτζι Νέσι άρχισε τη

συλλογή εργαλείων από τα υπαίθρια παζάρια και κατέληξε να παίρνει μέρος σε

μεγάλες δημοπρασίες αγοράζοντας αντικείμενα υψηλής τέχνης και ποιότητας.

Γρήγορα τον απορρόφησε η έρευνα, η τεκμηρίωση των αποκτημάτων του, έτσι που

σήμερα στα 15.000 εργαλεία της συλλογής του να περιλαμβάνονται γκραβούρες,

εγχειρίδια και αντικείμενα εποχής, καθώς και μία εξειδικευμένη βιβλιοθήκη

4.000 τόμων.

Εννέα ενότητες. Οι μεγάλοι σταθμοί από την Αναγέννηση και εντεύθεν, η

επιστημονική πρόοδος (από χαρτογραφία έως ιατρική), η εξέλιξη της ποιότητας

του εργαλείου (ομορφιά, ποικιλία), τα καλλιτεχνικά επαγγέλματα (τόρνοι,

βιβλιοδεσία, χαρακτική), τα επαγγέλματα που χάνονται (βαρελοποιία, σελοποιία,

σαγματοποιία), τα εργαλεία γύρω από την εστία – ψήσιμο και κοπή φαγητού -,

παραγωγής υφασμάτων (εργοχείρων και δαντελών) στο σπίτι, προσωπικά αντικείμενα

(περιποίησης, καπνίσματος, γραφής), ωρολογοποιίας.

Μαθηματικά όργανα: Επιστημονική πρόοδος δεν νοείται χωρίς μετρήσεις και

αυστηρή ακρίβεια. Τα μαθηματικά εργαλεία, τα όργανα αστρονομίας, ναυσιπλοΐας,

χωρομετρίας, μέτρησης και σχεδίου – βαθμονομημένοι χάρακες, γραμμοσύρτες,

γνώμονες, διαβήτες, αναλογικοί διαβήτες, αστρολάβοι, σφαίρες, μοιρογνωμόνια –

δεν έχουν αλλάξει από την Αναγέννηση. Συχνά, οι κατασκευαστές αυτών των

οργάνων συνδέονταν με τις βασιλικές αυλές.

Εργαλείο έργο τέχνης ή αριστοτέχνημα. Οι παραγγελίες ευγενών έδιναν το

κίνητρο στον καλύτερο τεχνίτη να φτιάξει ένα αριστουργηματικό εργαλείο, αλλά

και ο τεχνίτης προκειμένου ν’ αποδείξει ότι κατέχει την τέχνη του και να γίνει

αρχιτεχνίτης περνούσε αυτήν τη δοκιμασία.

Τόρνος. H απόλαυση των ευγενών. H σταθερότητα και η ακρίβεια της

κίνησης, η ικανότητα του τόρνου να δίνει περίτεχνα σχήματα χρησιμοποιήθηκε σαν

συμπλήρωμα για την καλλιέργεια και την τεχνική ικανότητα των πριγκίπων.

Σπάνια. Τα πιο σπάνια δυσεύρετα εργαλεία 16ου – 17ου αιώνα είναι αυτά

που σχετίζονται με την κοπή και το τρίψιμο της πολύτιμης σοκολάτας, που έκανε

την εμφάνισή της την Κεντρική Ευρώπη από την Ισπανία και την Πορτογαλία, και

της ζάχαρης που εισαγόταν σαν στερεά μάζα από τον αραβικό κόσμο.

Επώνυμο κομμάτι. Μια περίτεχνη ξύλινη θήκη με τον τρίφτη, για το

τρίψιμο του καπνού, φέρει το πορτρέτο του Λουδοβίκου 15ου.

Έχει και το σιδέρωμα τα «κόλπα» του

Δίπλα στα γνωστά μας βαποράκια για ξυλάνθρακα, παράξενη σιδερένια τσιμπίδα

με ξύλινη λαβή για το σιδέρωμα των πτυχώσεων, σίδερο με κεφαλή σαν μανιτάρι

για το σιδέρωμα των σκουφιών και σίδερο με σφαιρική κεφαλή για να δίνει όγκο

σε ορισμένα σημεία του ενδύματος.

INFO

«Εργαλεία των τεχνών – Τέχνη των εργαλείων», από τη Συλλογή Luigi Nessi και το

Διεθνές Μουσείο Ωρολογοποιίας του La Chaux des Fonds. Στο Μουσείο Μπενάκη

(Πειραιώς 138, τηλ. 210-3453.111) έως 10 Ιουνίου. Τετάρτη, Πέμπτη 09.00-17.00,

Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή 10.00-22.00. Δευτέρα, Τρίτη κλειστά. Χορηγός: Novartis.