ΠITEP MΠENENΣΟN Ο επαναστάτης με το στρογγυλό καπέλο

Μία στιγμιαία παρόρμηση ήταν αρκετή για να κάνει γνωστό σε όλον τον κόσμο τον

Πίτερ Μπένενσον, τον άνθρωπο με το στρογγυλό βρετανικό καπέλο που διάβαζε την

εφημερίδα του στον υπόγειο του Λονδίνου στα τέλη της δεκαετίας του ’60. H

είδηση πως δύο Πορτογάλοι φοιτητές καταδικάστηκαν σε επτά χρόνια φυλάκιση

επειδή έκαναν πρόποση υπέρ της ελευθερίας τον γέμισε αγανάκτηση. Κατέβηκε στην

Πλατεία Τραφάλγκαρ και μπήκε στην εκκλησία του Αγίου Μαρτίνου των Αγρών. Επί

τρία τέταρτα της ώρας χάθηκε στις σκέψεις του.

«Μπήκα μέσα για να δω τι θα μπορούσε πραγματικά να γίνει

αποτελεσματικά, για να κινητοποιηθεί η παγκόσμια κοινή γνώμη. Ήταν απαραίτητο

να σκεφτώ μία ευρύτερη ομάδα που θα συγκέντρωνε τον ενθουσιασμό ανθρώπων από

όλον τον κόσμο, που αγωνιούσαν να δουν περισσότερο σεβασμό για τα ανθρώπινα

δικαιώματα».

Όταν ο Πίτερ Μπένενσον βγήκε έξω στην πλατεία, του ήρθε η ιδέα: ένα δίκτυο

ενεργών πολιτών που θα βομβάρδιζε τις κυβερνήσεις με ατομικές εκκλήσεις υπέρ

κρατουμένων που φυλακίστηκαν και υποβλήθηκαν σε κακομεταχείριση. Σύντομα, ο

επιφανής δικηγόρος εγκαινίασε την «Έκκληση για Αμνηστία» με πρωτοσέλιδο

άρθρο στην εφημερίδα «The Observer»: «Ανοίξτε την εφημερίδα σας οποιαδήποτε

ημέρα της εβδομάδας και θα βρείτε κάποιο δημοσίευμα για κάποιον που

φυλακίζεται, βασανίζεται ή εκτελείται, επειδή η γνώμη ή η θρησκεία του δεν

είναι αποδεκτές από την κυβέρνησή του… Ο αναγνώστης της εφημερίδας νιώθει

μια απαίσια αίσθηση αδυναμίας. Και όμως, αν μπορούσαν αυτά τα αισθήματα αηδίας

να ενωθούν σε κοινή δράση, θα μπορούσε να γίνει κάτι αποτελεσματικό».

Εφημερίδες σε δώδεκα χώρες επανέλαβαν την έκκληση. Περισσότερα από χίλια

γράμματα ήρθαν το πρώτο εξάμηνο. Έτσι ιδρύθηκε η Διεθνής Αμνηστία το 1961,

αρχικά ως εκστρατεία για την απελευθέρωση έξι κρατουμένων συνείδησης, μεταξύ

των οποίων και ο Αντώνης Αμπατιέλος.

«Εκείνη την εποχή ακόμα δοκιμάζαμε τα νερά και μαθαίναμε βήμα το βήμα.

Δοκιμάσαμε κάθε τεχνική δημοσιότητας και ήμαστε πολύ ευγνώμονες για την

εκτεταμένη βοήθεια δημοσιογράφων και τηλεοπτικών συνεργείων σε ολόκληρο τον

κόσμο».

H μεγάλη συμβολή του Μπένενσον δεν είναι μόνο η ίδρυση της Αμνηστίας,

που σήμερα αριθμεί περίπου 2.000.000 μέλη και υποστηρικτές σε 64 χώρες. Είναι

κυρίως η εξάπλωση της πεποίθησης ότι οι πολίτες του κόσμου μπορούν να κάνουν

τη διαφορά. Γι’ αυτό του οφείλουν πολλά οι περισσότερες από 1.000 οργανώσεις

προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που δρουν παγκοσμίως. Πρώτος υποστήριξε

την ανάγκη για μια οργανωμένη, μη βίαιη κοινή γνώμη με ισχύ στην εθνική και

διεθνή πολιτική. Οι ιστορικοί ίσως εντοπίσουν τις καταβολές της σε διάφορες

κοινωνικές αλλαγές μετά τον Πόλεμο. Ωστόσο, η ιστορία του ανθρώπου με το

στρογγυλό βρετανικό καπέλο θα εμφανίζεται σε οποιαδήποτε καταγραφή της

κοινωνικής ιστορίας εκείνης της περιόδου.

Στα χρόνια που ακολούθησαν, άλλες οργανώσεις άρχισαν να υιοθετούν και να

προσαρμόζουν τις μεθόδους της Διεθνούς Αμνηστίας για να στηρίξουν τους σκοπούς

τους. Ο αντίκτυπος του περιβαλλοντικού κινήματος, του κινήματος για τα

δικαιώματα των γυναικών και άλλων οργανώσεων, μπορεί να αναχθεί στο γεγονός

ότι αξιοποίησαν τις πρακτικές του Μπένενσον.

H Κύπρος και οι «δίκες προδοσίας»

Στις αρχές της δεκαετίας του ’50, το Συνέδριο Συνδικαλιστικών Οργανώσεων

έστειλε τον Μπένενσον παρατηρητή σε δίκες Ισπανών συνδικαλιστών. Ο Μπένενσον

συνέταξε κατάλογο καταγγελιών και οι δίκες κατέληξαν σε αθώωση, γεγονός σπάνιο

στη φασιστική Ισπανία. Στην Κύπρο βοηθούσε Ελληνοκύπριους δικηγόρους, των

οποίων οι πελάτες είχαν συγκρουστεί με τις βρετανικές αρχές. Έπεισε

Εργατικούς, Φιλελεύθερους και Συντηρητικούς δικηγόρους να στείλουν παρατηρητές

στην Ουγγαρία στην εξέγερση του 1956 και στις μετέπειτα δίκες, καθώς και στη

Νότια Αφρική όπου επρόκειτο να πραγματοποιηθεί μεγάλη «δίκη προδοσίας». H

επιτυχία αυτών των ενεργειών οδήγησε στον σχηματισμό της νομικής οργάνωσης

«Δικαιοσύνη». Στη δεκαετία του ’80 έγινε πρόεδρος του νεοϊδρυθέντος Συλλόγου

Χριστιανών Κατά των Βασανιστηρίων, ενώ στις αρχές της δεκαετίας του ’90

οργάνωσε την αποστολή βοήθειας για τα ορφανά στη Ρουμανία του Τσαουσέσκου.

Οι «επαναστατικές ροπές»

Οι αμφιλεγόμενες ενέργειες του Μπένενσον άρχισαν νωρίς. Διαμαρτυρήθηκε στον

διευθυντή του Σχολείου για την κακής ποιότητας σχολική διατροφή με αποτέλεσμα

να σταλεί στη μητέρα του επιστολή που προειδοποιούσε για τις «επαναστατικές

ροπές» του γιου της. Δεκαέξι ετών εγκαινίασε την πρώτη εκστρατεία του για να

εξασφαλίσει την υποστήριξη του Σχολείου προς την Ισπανική Επιτροπή Αρωγής που

βοηθούσε ορφανά του Ισπανικού Εμφυλίου. Ο ίδιος «υιοθέτησε» ένα από αυτά τα

μωρά. Στη συνέχεια έστρεψε την προσοχή του στους Εβραίους που προσπαθούσαν να

διαφύγουν από τη χιτλερική Γερμανία. Έπεισε τους φίλους του στο Σχολείο και

τις οικογένειές τους να συγκεντρώσουν 4.000 λίρες για να φέρουν στη Βρετανία

δύο νεαρούς Γερμανοεβραίους, κάτι που πιθανότατα τους έσωσε τη ζωή.

Ο Κωστής Παπαϊωάννου είναι μέλος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα

του Ανθρώπου και μέλος του Δ.Σ. του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας.