Aντικείμενα ή σύνολο;

H κατά πλειοψηφία συναίνεση του ΚΣΝΜ στην κατεδάφιση επαναφέρει στην

επικαιρότητα ορισμένα καίρια προβλήματα.

Πρώτον, το ζήτημα της λανθασμένης αντίληψης που έχουμε για τα κτίσματα

αυτά. Μοιάζει πράγματι παράξενο ένα τέτοιο θεσμικό όργανο να εγκρίνει την

κατεδάφιση και να ζητά τη διατήρηση δύο αντιπροσωπευτικών κτισμάτων ως δείγμα

«ιστορικής μνήμης». Και αυτό, γιατί τα μέλη του θα έπρεπε τουλάχιστον να

γνωρίζουν ότι το ενδιαφέρον αυτού του πολύπαθου συγκροτήματος δεν βρίσκεται,

μόνο ή τόσο, στην απλή παραλληλεπίπεδη αρχιτεκτονική του μορφολόγηση αλλά στην

ιδέα της πολεοδομικής οργάνωσης. Εκείνο που κάνει ξεχωριστές αυτές τις

πολυκατοικίες, που διατάσσονται γραμμικά και ελεύθερα στο μητροπολιτικό

περιβάλλον, είναι ότι εντάσσονται σε ένα πρόγραμμα μαζικής στέγασης των

προσφύγων. Με λίγα λόγια, πρόκειται για ένα συγκρότημα κτιρίων που καταγράφει

υποδειγματικά τις αντιλήψεις που είχαμε για την τυπολογία της εργατικής

κατοικίας και την οργάνωση της μοντέρνας πόλης.

Στην περίπτωση αυτή το ασαφές κριτήριο της «αισθητικής ομορφιάς» και το φετίχ

του αρχιτεκτονικού αντικειμένου μοιάζουν παρωχημένα. Περισσότερο έχουμε να

κάνουμε με μορφές οργάνωσης της πόλης αλλά και την ίδια την ιστορία της.

Κατεδαφίζοντας το σύνολο, διαγράφουμε ένα κομμάτι της ιστορίας της. Υπ’ αυτήν

την έννοια το «πράσινο» αναλαμβάνει τον συμβολικό ρόλο της tabula rasa.

Αυτό λοιπόν που το ΚΣΝΜ ζητά να κατεδαφιστεί – η ιδέα του μοντέρνου

πολεοδομικού σπαράγματος – συνιστά και την προεξάρχουσα ιδιαιτερότητά τους, το

κατ’ εξοχήν ιστορικό τεκμήριο των πολυκατοικιών που μελέτησαν ο K. Λάσκαρις

και ο Δ. Κυριακός. H διατήρηση δύο δειγμάτων δεν είναι παρά μια άνευ νοήματος

ψυχαναγκαστική χειρονομία, μια φασματική παρουσία, μια νοσταλγική παρηγοριά

της μνήμης στην οποία όλοι αναφέρονται καταχρηστικά. Ιδού το σημείο όπου η

λογική της σκηνογραφίας είχε ανέκαθεν το στρατηγείο της.

Σε δεύτερο πλάνο μια τέτοια αντιπαράθεση γύρω από τη διατήρηση ή την

κατεδάφιση ανασύρει το σύνθετο πρόβλημα του ρόλου που διαδραματίζει η

οικοδομική δραστηριότητα στις νέες στρατηγικές οικονομικής ανάπτυξης. Θέλω να

πω τις συγκρούσεις ανάμεσα στις προτεραιότητες των οικονομικών κριτηρίων ή της

γενικής εικόνας της πόλης και τις ιστορικές ή περιβαλλοντικές τους ιδιότητες.

H μεταμοντέρνα πολεοδομία είναι ψυχαναγκαστικού τύπου.

Ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης διδάσκει στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας