Αναζήτηση
Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι διατεθειμένοι να περνούν τον χρόνο τους με τη
συντροφιά ανθρώπων, ακόμη και αν τους περιφρονούν, παρά να μένουν μόνοι τους
(Αριστοτέλης: ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον). Αλλά είτε κάποιος ανήκει στον
μοναχικό τύπο ανθρώπου είτε στον κοσμικό τύπο, πρέπει οπωσδήποτε να
αλληλεπιδράσει με τους ανθρώπους, έστω και με διαφορετική συχνότητα. Από
οποιαδήποτε πράξη ή απουσία πράξης, το κάθε άτομο αντλεί ένα συν ή ένα πλην
και ταυτόχρονα προσδιορίζει ένα συν ή ένα πλην για ένα άλλο άτομο ή σύνολο
ατόμων.
Για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης των ατόμων σε μια κοινωνία είναι αναγκαίο
να γνωρίζουμε το σύστημα αξιών τους. Οι βασικές κατηγορίες στις οποίες
κατατάσσονται τα άτομα μιας κοινωνίας είναι: των αμόρφωτων, των έξυπνων, των
κακοποιών, των ηλιθίων,…. Σύμφωνα με τον θεμελιώδη (χρυσό) νόμο της
ανθρώπινης βλακείας (C. Cipolla, Δοκίμιο περί ανθρώπινης βλακείας, «Ελληνικά
Γράμματα», 1997): «ένα ηλίθιο άτομο είναι ένα πρόσωπο που προκαλεί ζημιά σ’
ένα άλλο πρόσωπο ή ομάδα προσώπων χωρίς ταυτόχρονα να εξασφαλίζει κάποιο
πλεονέκτημα για το ίδιο, πολλές φορές, μάλιστα, αυτό
υφίσταται μια απώλεια».
Το δυναμικό ενός ηλίθιου ατόμου, για πρόκληση ζημιών, εξαρτάται από δύο
βασικούς παράγοντες: την κληρονομικότητα και τη θέση ισχύος και εξουσίας που
κατέχει στην κοινωνία. Το ερώτημα είναι: μπορεί κανείς να προστατευθεί από τα
ηλίθια άτομα; Ο Σίλερ έλεγε: ενάντια στη βλακεία και οι ίδιοι οι θεοί πολεμάνε
μάταια.
Πρέπει να τονιστεί ότι: το έξυπνο άτομο γνωρίζει ότι είναι έξυπνο, ο κακοποιός
έχει επίγνωση ότι είναι κακοποιός, ο αμόρφωτος άνθρωπος αισθάνεται τις
ελλείψεις του. Σε αντίθεση με τα παραπάνω άτομα, ο βλάκας δεν γνωρίζει ότι
είναι βλάκας. Το γεγονός αυτό του δίνει περισσότερη δύναμη, έμπνευση και
αποτελεσματικότητα στην καταστροφική του δράση.
Η διαχείριση του φορέα της βλακείας είναι δύσκολη ή και αδύνατη. Η υποτίμηση
της βλαπτικής του ενέργειας αποτελεί σφάλμα, όπως επίσης σοβαρότατο σφάλμα
είναι και η αλληλεπίδραση μαζί του. Πρέπει να σημειωθεί ότι, από την πράξη
ενός κακοποιού θα υπάρξει ένα συν στον λογαριασμό του που ισοδυναμεί με ένα
πλην που θα προκαλέσει σε κάποιο άλλο άτομο. Για την κοινωνία στο σύνολό της η
κατάσταση θα βρίσκεται σε ισορροπία. Όταν οι βλάκες αναλαμβάνουν δράση, το
αποτέλεσμα είναι να φτωχαίνει ολόκληρη η κοινωνία. Ο βλάκας είναι πιο
επικίνδυνος από τον κακοποιό.
Ο Ε. Λεμπέσης, στην πραγματεία του «Η επαναστατική μάζα και η τεράστια
κοινωνική σημασία των βλακών εν τω συγχρόνω βίω, Επανέκδοση (8η έκδοση), Αθήνα
2002» γράφει:
«… Η βλακεία δεν έχει ταξικήν την πατρίδα…
… Ο επιτήδειος και ο απατεών είναι ακριβώς υποδιαιρέσεις του βλακός…
… και όταν ακόμη ο βλαξ, υπό την μορφήν του επιτηδείου ή του απατεώνος
εξαναγκασθεί να δώσει μάχην, θα δώσει αυτήν διά των πνευματικώς ευκολοτέρων
και συνεπώς των ανηθικωτέρων «όπλων»: του ψεύδους, της διαστροφής, της
ραδιουργίας και της συκοφαντίας. Εξ ου έπεται το ακλόνητον δόγμα: και η
ανηθικότης είναι αποκλειστικόν προϊόν των βλακών!…».
Η διαπίστωση των συνεπειών της ανθρώπινης βλακείας είναι προφανής. Το
ζητούμενο είναι η εξουδετέρωσή της, μιας από τις πιο ισχυρές και σκοτεινές
δυνάμεις που εμποδίζουν την αύξηση της ανθρώπινης ευημερίας και ευτυχίας (η
μελέτη των δοκιμίων των C. Cipolla και Ε. Λεμπέση είναι σίγουρο ότι θα
βοηθήσει στην κατανόηση και αποφυγή της φτώχειας που προκαλεί η ανθρώπινη αυτή
εκδήλωση).
Αν στην καταστροφική δύναμη της βλακείας προσθέσει κανείς και τη διαπίστωση
ότι ούτε η ανάγνωση μεγάλων έργων ούτε η μουσική ούτε η τέχνη μπόρεσαν να
εμποδίσουν τη βαρβαρότητα, οδηγείται στο συμπέρασμα: ο άνθρωπος πρέπει, με
βάση την παιδεία, τον πολιτισμό και την κουλτούρα, να επιταχύνει την ηθική του
εξέλιξη και την τόνωση της αίσθησης του κωμικού, ώστε να μπορέσει να μετριάσει
τη μανία καταστροφής και επιθετικότητας που διαθέτει.
Ο Χρήστος Β. Μασσαλάς είναι πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
