Αναζήτηση
Η έννοια της ανάπτυξης πρέπει να γίνει πολυδιάστατη, πρέπει να απαλλαγεί
από την αντίληψη της προόδου ως ιστορικής βεβαιότητας και πρέπει να
ενσωματώνει την πεποίθηση ότι καμιά πρόοδος δεν είναι για πάντα κατακτημένη.
Η ανάπτυξη είναι στόχος. Πρέπει όμως να πάψει να είναι στόχος μυωπικός, ένας
στόχος-τέλος, οφείλει να ανανεώνεται ασταμάτητα και να προωθεί ανθρωποηθικούς
κανόνες.
Οι παραδοσιακές κοινωνίες ζούσαν το παρόν και το μέλλον τους σύμφωνα με τις
εντολές του παρελθόντος. Οι κοινωνίες «υπό ανάπτυξη» ζούσαν μέχρι πρόσφατα με
το αίτημα του μέλλοντος, ενώ συγχρόνως προσπαθούσαν να διασώσουν το ιδιαίτερο
παρελθόν τους και να συμφιλιωθούν με το παρόν τους. Είναι γεγονός ότι η
ζωντανή σχέση παρελθόντος/παρόντος/μέλλοντος αποστεώνεται, ατροφεί ή
εμποδίζεται.
Είναι ανάγκη η σχέση αυτή να αναζωογονηθεί με βάση τον σεβασμό και την
ισοτιμία των τριών στοιχείων της.
Στις σημερινές συνθήκες, «η δύναμη του μέλλοντος» είναι η παιδεία με βάση την
οποία πρέπει να κατανοηθούν οι έντονες αλλαγές, η πολυπλοκότητα και η μη
προβλεψιμότητα. Πρέπει λοιπόν να ξανασκεφτούμε τον τρόπο που οργανώνουμε τη
γνώση. Με βάση τη συνθήκη ότι δεν θεωρούμε το μέλλον… ως την απατηλή
προσδοκία της εξασφαλισμένης προόδου… αλλά ανοιχτό σε αμέτρητες δυνατότητες
όπου μπορούν να προβληθούν οι ανθρώπινες ελπίδες και στόχοι, πρέπει να
αναζωογονήσουμε τη σχέση μας μαζί του.
Στην περίπτωση π.χ. της ορεινής Ηπείρου, η σύνδεση με τις ρίζες μας στο
παρελθόν θα μας εφοδιάσει με την απαιτούμενη ενέργεια να αντιμετωπίσουμε το
παρόν και να ετοιμάσουμε το μέλλον. Από το παρελθόν θα αντλήσουμε την
ταυτότητά μας και τις δυνατότητές μας, από το παρόν τις ανάγκες μας και τα νέα
δεδομένα και στο μέλλον θα προβάλουμε τους πόθους και τις προσπάθειές μας.
Η φυσική δωρεά που αποτυπώνεται στο τοπίο, το υδάτινο δυναμικό και τον λαϊκό
μας πολιτισμό παραπέμπουν σε δράσεις συμβατές με το οικοσύστημα, τις αρχές της
αειφορίας και την αισθητική του πολιτισμού μας (ήπιες μορφές τουρισμού,
θεματικός τουρισμός, παραδοσιακές καλλιέργειες, υψηλής ποιότητας υπηρεσίες
κτλ.). Οι νέες δυνατότητες από τα επιτεύγματα της κοινωνίας της γνώσης και η
ενεργοποίηση της πολιτείας σε ενέργειες που θα τονώνουν την παρουσία της για
ασφάλεια, παιδεία, υγεία, απασχόληση, θα τονώσουν το κλίμα αισιοδοξίας και την
ελπίδα για ζωή… και μαζί τη διάθεση όλων μας να προβάλουμε την ψυχή μας στο
Ηπειρωτικό τοπίο…
Η συνταγή της ανάπτυξης δεν πιστεύεται ότι είναι γνωστή… Πιστεύεται όμως
πως, ανάλογα με τις δεδομένες τοπικές ιστορικές συνθήκες, υπάρχει ο τρόπος να
προχωρήσουν οι τοπικές κοινωνίες με ελαχιστοποίηση της βαρβαρότητας και των
αβεβαιοτήτων… Άλλωστε, η συνειδητοποίηση της μεγάλης έλλειψης μοντέλων είναι
το προκαταρκτικό κάθε πολιτικής και κοινωνικής προόδου στην ιδέα της
ανάπτυξης. Οι λύσεις δεν μπορούν να έρθουν παρά μόνο από τον συνδυασμό μιας
καινούργιας συνείδησης, στη σκέψη και στη δράση, και καινοτομιών που
αναδύονται από το ίδιο το υποσυνείδητο του κοινωνικού σώματος.
Κατά συνέπεια, υπάρχουν μέσα για να αντιμετωπίσουμε την αβεβαιότητα της
δράσης. Το πρώτο είναι η πλήρης συνείδηση του στοιχήματος που περιλαμβάνει η
απόφαση, το δεύτερο είναι η προσφυγή στη στρατηγική. Η στρατηγική πρέπει να
υπερισχύσει του προγράμματος. Το πρόγραμμα είναι μια διαδοχική σειρά δράσεων
που επιβάλλεται να εκτελεστούν χωρίς μεταβολές μέσα σε ένα αμετάβλητο
περιβάλλον. Η στρατηγική, αντίθετα, δημιουργεί ένα σενάριο δράσης εξετάζοντας
τις βεβαιότητες και τις αβεβαιότητες, τις πιθανότητες και τις απιθανότητες. Η
στρατηγική όπως η γνώση παραμένει μια πλοήγηση μέσα σ’ έναν ωκεανό
αβεβαιοτήτων, περνώντας από αρχιπελάγη βεβαιότητας.
Η εγκατάλειψη της αντίληψης, της εγγυημένης από τους νόμους της ιστορίας
προόδου, δεν σημαίνει εγκατάλειψη της προόδου, αλλά αναγνώριση του αβέβαιου
και εύθραυστου χαρακτήρα της. Η παραίτηση από την ιδέα του τέλειου κόσμου δεν
σημαίνει σε καμιά περίπτωση παραίτηση από την ιδέα ενός καλύτερου κόσμου (Ε.
Morin).
Ο καθηγητής Χρήστος Β. Μασσαλάς είναι πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
