Ρaul Samuelson Γρίφος οι οικονομικές εξελίξεις το 2001

Οταν στις Ηνωμένες Πολιτείες ξεκίνησε η νέα χιλιετία, όλα φαίνονταν ρόδινα.

Εκτός από τον μεταδοτικό, αλλά ­ όπως αποδείχθηκε τελικά ­ πλαστό φόβο για τις

δυσλειτουργίες που θα παρουσίαζαν οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές το βράδυ της

περυσινής Πρωτοχρονιάς, οι περισσότεροι προσδοκούσαν ρεαλιστικά μία καλύτερη

θέση εργασίας, σταθερότητα των τιμών και σημαντική αύξηση του πραγματικού

εισοδήματος λόγω των τεχνολογικών καινοτομιών. Όταν οι Αμερικανοί κοιτάζουν

πίσω στη δεκαετία του 1990 διαπιστώνουν ότι οι ρυθμοί ανάπτυξης της

αμερικανικής οικονομίας ήταν κατά πολύ μεγαλύτεροι από εκείνους άλλων

προηγμένων οικονομιών της Ασίας ή της Ευρώπης. Και οι ελπίδες όλων αφορούσαν

στη συνέχιση της χρηματιστηριακής ευφορίας του 1999, με την προσδοκία για

επίτευξη νέων διψήφιων αποδόσεων το 2000.

Αβεβαιότητα

Τώρα, τέλη του 2000, οι προοπτικές της αμερικανικής οικονομίας για το νέο έτος

είναι σχετικά αβέβαιες. Μετά τα μέσα του 2000 οι ρυθμοί μεγέθυνσης του

αμερικανικού Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος έπεσαν περίπου στο μισό σε σχέση

με τα προηγούμενα δύο χρόνια. Και πράγματι, όπως μου υπενθύμισε μια Ιταλίδα

δημοσιογράφος, η ευρωπαϊκή οικονομία το τρίτο φετινό τρίμηνο παρουσίασε τους

ίδιους ρυθμούς ανάπτυξης 3,1% με την αμερικανική οικονομία. Με ρώτησε ποιο

είναι το συμπέρασμά μου από αυτήν την εξέλιξη. Πώς επηρεάζει αυτή η εξέλιξη

την πρόβλεψή μου για τους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης όχι μόνον της

Αμερικής, αλλά και της Λατινικής Αμερικής, της Ευρώπης, της Ασίας και της

Αφρικής.

Όταν αναφέρομαι στις παγκόσμιες οικονομικές τάσεις, πρέπει πάντα να λαμβάνω

υπόψη μου δύο διαφορετικούς, αλλά σχετικούς μεταξύ τους, παράγοντες. Στη

γλώσσα των συναδέλφων μας, υπάρχει πάντα η διαφορά μεταξύ της πορείας της

πραγματικής οικονομίας και της πορείας της χρηματιστηριακής αγοράς. Η πρώτη

είναι βέβαια και η σημαντικότερη. Είναι αυτή που επηρεάζει εσάς τους

αναγνώστες στον τρόπο με τον οποίο ζείτε, εργάζεστε και χρησιμοποιείτε το

πραγματικό σας εισόδημα ­ είτε ζείτε στη Λατινική Αμερική, τη Σουηδία, τη

Σλοβενία ή την Ασία. Τα εξαδέλφια μου στην Πενσιλβάνια έχουν κάθε λόγο να

αναρωτιούνται τι θα συμβεί στις τιμές των μετοχών και των ομολόγων, στη Γουώλ

Στρήτ. Και το κάνουν αυτό κυρίως επειδή η πορείά των τιμών αυτών των δύο θα

επηρεάσει σημαντικά τα πραγματικά εισοδήματά τους, αλλά και τις ευκαιρίες που

θα τους δοθούν για μια νέα και καλύτερη θέση εργασίας.

Η φούσκα

Στα τέλη του περασμένου χρόνου, τόσο η χρηματιστηριακή αγορά όσο και η

πραγματική οικονομία εμφάνιζαν τις ίδιες ρόδινες προοπτικές. Φέτος, για να το

πούμε απλά, οι τιμές των μετοχών έχουν πέσει και κυρίως αυτές των εταιρειών

της «νέας οικονομίας», του τεχνολογικού κλάδου, των τηλεπικοινωνιών, της

βιοτεχνολογίας, των φαρμακευτικών προϊόντων, των εταιρειών κατασκευής

ηλεκτρονικών υπολογιστών, των λιανικών πωλήσεων και του λογισμικού. Από τον

Μάρτιο του 2000 οι μετοχές των περισσοτέρων από αυτές τις εταιρείες έχουν

χάσει το 50% της αξίας τους. (Την ίδια εμπειρία έζησαν τα χρηματιστήρια όλου

του κόσμου, από τη Φρανκφούρτη έως το Τόκιο, από τη Σεούλ έως το Ελσίνκι).

Πιθανόν η επιβράδυνση των ρυθμών μεγέθυνσης του αμερικανικού Ακαθάριστου

Εγχώριου Προϊόντος να συνδέεται με την αύξηση των επιτοκίων από την

Ομοσπονδιακή Τράπεζα των Ηνωμένων Πολιτειών και την περικοπή των δαπανών και

επενδύσεων που προκάλεσε το ξεφούσκωμα των τιμών των μετοχών στη

χρηματιστηριακή αγορά. Είναι το λεγόμενο «φαινόμενο της επίδρασης του

πλούτου». Και αν αυτό ισχύει, τι θα συμβεί αν αποδειχθεί ότι η πορεία

διόρθωσης των τιμών των μετοχών στη Γουώλ Στρήτ δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί;

Είναι δυνατόν μια νέα απότομη πτώση των τιμών των μετοχών της παλαιάς και της

«νέας οικονομίας» να κατεβάσει τους ρυθμούς ανάπτυξης του ΑΕΠ των Ηνωμένων

Πολιτειών από το 3% στο 1% ή ακόμη και σε αρνητικό επίπεδο;

Αν αυτό συμβεί, ο νέος πρόεδρος Τζορτζ Μπους ­ ένας ήδη αποδυναμωμένος ηγέτης

καθώς χρωστάει την εκλογική νίκη του στο ανώτατο δικαστήριο των Ηνωμένων

Πολιτειών ­ θα αντιμετωπίσει προκλήσεις, τις οποίες δεν έχει γνωρίσει στο

παρελθόν.

Προβλέψεις

Τα οικονομικά δεν είναι, και δεν μπορούν να γίνουν, μία ακριβής επιστήμη.

Αυτός είναι και ο λόγος που είμαι υποχρεωμένος να μελετήσω προσεκτικά τις

λεπτομερείς οικονομετρικές προβλέψεις που ετοίμασαν ειδικοί από την

αμερικανική κυβέρνηση, τον χώρο των επιχειρήσεων και των Πανεπιστημίων.

Ακολουθούν οι καλύτερες προβλέψεις μου σχετικά με τα εναλλακτικά σενάρια για

την πορεία της αμερικανικής οικονομίας το 2001.

1. Η πτώση των ρυθμών ανάπτυξης της αμερικανικής οικονομίας από το 5%

στο 3% ήταν κάτι το οποίο ο διοικητής της κεντρικής τράπεζας επιθυμούσε. Όταν

το αμερικανικό ΑΕΠ αυξανόταν με 5% ετησίως, υπήρχε ο λογικός φόβος ότι η

οικονομία θα υπερθερμαινόταν οδηγώντας σε άνοδο του πληθωρισμού και των

μισθών. Αυτό με τη σειρά του θα ανάγκαζε την κεντρική τράπεζα να αυξήσει τα

επιτόκια, προκαλώντας ίσως ακόμη και πανικό στη χρηματιστηριακή αγορά.

2. Λαμβάνω περιοδικά τις οικονομικές προβλέψεις τού Πανεπιστημίου του

Μίσιγκαν. Η ακρίβειά τους τα περασμένα σαράντα χρόνια είναι εντυπωσιακή. Οι

ειδικοί του Πανεπιστημίου προβλέπουν ότι η αμερικανική οικονομία θα

προσγειωθεί ομαλά σε ετήσιους ρυθμούς ανάπτυξης 3%.

3 . Οι συντάκτες του οικονομικού περιοδικού «Εκόνομιστ» διατυπώνουν

λιγότερο αισιόδοξες προβλέψεις. Αντί να αναγνωρίσουν ότι η πιθανότητα ομαλής

προσγείωσης της οικονομίας των ΗΠΑ είναι 50%, της δίνουν πιθανότητα 1/3. Το

άλλο ένα τρίτο είναι η πιθανότητα μιας ύφεσης ή σχεδόν ύφεσης της αμερικανικής

οικονομίας το 2001 και το 2002, με έντονες διακυμάνσεις των τιμών των μετοχών

σε όλον τον κόσμο και αδυναμία των οφειλετών ­ επιχειρήσεων και καταναλωτών ­

να εξυπηρετήσουν τα δάνεια που έχουν πάρει από τις τράπεζες. Σύμφωνα με αυτό

το σενάριο είναι λογικό να προβλέπουμε ότι η κεντρική τράπεζα των Ηνωμένων

Πολιτειών θα μειώσει τα επιτόκια μέχρι τα μέσα του 2001 ή ακόμη και νωρίτερα.

Η κατάρα

Το υπόλοιπο 1/3 πιθανότητας αφορά το σενάριο να είναι προσωρινή η μείωση των

ρυθμών μεγέθυνσης του αμερικανικού Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος. Αυτό είναι

και το χειρότερο σενάριο για την κεντρική τράπεζα των Ηνωμένων Πολιτειών, αφού

η πιθανότητα υπερθέρμανσης της οικονομίας θα είναι μεγάλη. Ο πληθωρισμός

μπορεί να αυξηθεί και να επιστρέψουμε στην περίοδο στασιμοπληθωρισμού της

δεκαετίας του 1970. Η στασιμότητα στους ρυθμούς ανάπτυξης με άνοδο του

πληθωρισμού είναι μια κατάρα που ποτέ δεν θα μπορούσα να ρίξω στην παγκόσμια

οικονομία για τον νέο αιώνα.

Όλοι ταξιδεύουμε στο ίδιο σκάφος. Τα διλήμματα της Αμερικής μπορούν να

επηρεάσουν την Ευρώπη. Η κατάσταση της ευρωπαϊκής οικονομίας μπορεί να

επηρεάσει τη Λατινική Αμερική και την Ασία. Παρ’ όλα αυτά, η ρεαλιστική

πρόβλεψή μου αφορά την πιθανότητα 50% να συνεχισθεί η οικονομική ευημερία που

ζήσαμε την περίοδο της διακυβέρνησης Κλίντον.

(c)2000, Los Angeles Times Syndicate