Αναζήτηση
Η συζήτηση για τη «διαπλοκή» θα συνεχιστεί με μεγαλύτερη ένταση και θα
ήθελα στο κείμενο αυτό να εντοπίσω ορισμένα σοβαρά ζητήματα.
Πρώτο ζήτημα (ο κίνδυνος του πολιτεύματος). Σε ολόκληρο τον κόσμο οι
κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν τα τελευταία χρόνια κατηγορίες για διαφθορά. Όμως
ποια είναι η ουσία αυτού του φαινομένου; Σήμερα, λοιπόν, τα mass media όχι
μόνο προβάλλουν την πολιτική, αλλά καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό και το
περιεχόμενό της. Γι’ αυτό το λόγο ο J. Habermas μιλάει εύστοχα για τη
χειραγώγηση της «δημόσιας σφαίρας». Από την άλλη μεριά, ο σχεδιασμός και η
λειτουργία αυτών των μέσων κοστίζει ακριβά. Στις οικονομίες της αγοράς αυτό το
απλό γεγονός ευνοεί αναπόφευκτα τους ισχυρούς επιχειρηματίες, αφού η
οικονομική δύναμη μετατρέπεται έτσι σε πολιτική ισχύ. Αν παράλληλα τώρα οι
ίδιοι οικονομικοί παράγοντες δραστηριοποιούνται και σε άλλα πεδία (κρατικές
προμήθειες κ.λπ.), τότε αναπότρεπτα εκκολάπτονται κάποιοι οικονομικοί
μεγιστάνες που μπορούν ευχερώς να καθυποτάξουν τις λειτουργίες του κράτους και
της κοινωνίας στις επιδιώξεις τους. Αυτές οι απόψεις είναι γνωστές και
χιλιοειπωμένες, αλλά φοβάμαι ότι έχουν μόνο παιδαγωγική σημασία, αφού η
παραδοχή τους δεν αλλάζει ουσιαστικά τίποτα στην κοινωνία μας.
Δεύτερο ζήτημα (η θεσμική αντιμετώπιση). Η νομική απαγόρευση της σύμπτωσης της
ιδιότητας του ιδιοκτήτη των mass media και της ιδιότητας του ιδιοκτήτη μιας
επιχείρησης που αναλαμβάνει δημόσια έργα, έχει αναμφίβολα διαπαιδαγωγικό ή
ηθικό νόημα. Έχω την εντύπωση, πάντως, ότι η συζήτηση που έγινε στην
αντίστοιχη επιτροπή της Βουλής ήταν και λίγο παραπλανητική για τον ευρύ κόσμο.
Τι εννοώ; Είναι δηλαδή ιστορική αφέλεια να πιστεύει κανείς ότι οι ολιγαρχικές
τάσεις που αναπτύσσονται σε μια οικονομία της αγοράς μπορούν να καταπολεμηθούν
μόνο με συνταγματικές δεσμεύσεις. Μ’ αυτόν τον τρόπο θα αγνοούσαμε προκλητικά
την καπιταλιστική διάρθρωση της κοινωνίας μας και την επεκτατική της δυναμική.
Κάτω απ’ αυτό το πρίσμα είναι επίσης διδακτική η γνωστή ιστορία με το
καινούργιο τηλεοπτικό κανάλι (Magic TV) και τις τέσσερις λουξεμβουργιανές
εταιρείες που εμφανίζονται στη μετοχική της σύνθεση. Πρέπει, λοιπόν, να
υπάρχουν οι θεσμικές προβλέψεις και οι ανεξάρτητες διοικητικές αρχές αλλά δεν
αρκούνε αυτά. Ας μην αυταπατώμεθα οικτρά.
Τρίτο ζήτημα (το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης). Η ιδεολογική ασάφεια
της θεωρίας του μέσου χώρου αναγκάζει, δυστυχώς, τον αρχηγό της αξιωματικής
αντιπολίτευσης «να αρπάζει» κάθε τυχαία ευκαιρία που του παρουσιάζεται για να
αρθρώνει ένα στοιχειώδη αντιπολιτευτικό λόγο, ώστε να μην υπονομεύεται από
τους εσωκομματικούς του αντιπάλους. Έτσι, η «διαπλοκή» πλασάρεται στην
πολιτική ατζέντα περιστασιακά και τυχαία, ανάλογα με τις εύθραυστες ισορροπίες
που επικρατούν κάθε φορά στο συντηρητικό κόμμα. Υπ’ αυτήν την έννοια η
συζήτηση για τη διαφθορά είναι προσχηματική και καθοδηγούμενη. Ουσιαστικά όμως
δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι το σύστημα της απεριόριστης αγοράς που εκθειάζει ο
Κ. Καραμανλής είναι η μήτρα αυτής της διαφθοράς.
Τέταρτο ζήτημα (η κοινωνία των πολιτών). Εγώ πιστεύω, ακράδαντα, ότι η
παραπάνω υπόθεση αφορά βασικά την κοινωνία των πολιτών. Αφορά, δηλαδή, τους
μεμονωμένους πολίτες, τους δημοσιογράφους, τους δικαστές, τα κόμματα, τα
επιμελητήρια και τους άλλους φορείς που πρέπει καθημερινά και έμπρακτα να
πιέζουν για την κάθαρση στη «δημόσια σφαίρα», ώστε να υλοποιούνται οι παραπάνω
θεσμικές εξαγγελίες. Έτσι, θα δημιουργείται μια ελεγκτική δυναμική που θα
διαπαιδαγωγεί σε όλους την έννοια της νομιμότητας. Τις αυτόνομες παρεμβάσεις
αυτών των κοινωνικών ομάδων μπορεί να τις ανιχνεύσει κανείς στην Ιταλία, όπου
ένας Μιλανέζος Δικαστής, ο De Pietro αποκάλυψε τις παράνομες διαπλοκές μεταξύ
του κράτους, της οικονομίας και των κομμάτων. Ο U. Eco είχε θριαμβολογήσει
τότε ότι η Ιταλία βρήκε επιτέλους τη δική της 14η Ιουλίου 1789. Μόνο έτσι
μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα έχουμε στο μέλλον κάποια θετικά αποτελέσματα.
Μόνο έτσι μπορούμε να διαψεύσουμε τον J. Baudrillard, ο οποίος είχε μιλήσει
για τη σιωπηρή παθητικότητα των μαζών που βιώνουν την καθημερινή πολιτική σαν
διασκεδαστική εμπειρία. Διαφορετικά θα κυνηγούμε φαντάσματα σαν σύγχρονοι Δον
Κιχώτες, αφού η δυναμική της αγοράς είναι ασταμάτητη.
Ο Γρηγόρης Καλφέλης είναι αναπληρωτής καθηγητής της Νομικής Σχολής του
Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
