Ρaul Samuelson Το ναρκοπέδιο της παγκόσμιας οικονομίας

Οι τίτλοι στις εφημερίδες όλου του κόσμου ξαφνικά έγιναν δυσάρεστοι. Οι τιμές

του πετρελαίου δεν λένε να πέσουν. Η Σερβία δεν έφτασε ακόμη σε μια μετά

Μιλόσεβιτς ισορροπία που θα μπορούσε να αποκαταστήσει τις διεθνείς σχέσεις της

και τη σύνδεσή της με την υπόλοιπη Ευρώπη. Στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη το

κύμα βίας σκοτώνει ανθρώπους και των δύο εθνικοτήτων και, στην καλύτερη

περίπτωση, οι διαδικασίες για την ειρήνευση στην περιοχή μπορούν να

χαρακτηριστούν προβληματικές.

Η οικονομική ευημερία είναι ένα ευαίσθητο λουλούδι. Στην αρχή του χρόνου, οι

ειδικοί μιλούσαν για την ανάκαμψη της ζώνης του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος,

της Ιαπωνίας και των ασιατικών οικονομιών. Τώρα, οι ίδιοι ανησυχούν ότι η

παγκόσμια οικονομία μπορεί να εξασθενήσει στα τέλη του 2000 και στις αρχές του

2001. Πρόσθετο πρόβλημα είναι το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της φετινής

χρονιάς οι τιμές των μετοχών στις αμερικανικές αγορές έχουν εξασθενήσει.

Οι μετοχές του τεχνολογικού κλάδου βρίσκονται σε πολύ πιο χαμηλά επίπεδα από

τις αρχές του χρόνου.

Λιγότερο εξασθενημένοι αλλά σε χαμηλότερα επίπεδα από αυτά που ξεκίνησαν τη

χρονιά είναι οι διάσημοι δείκτες Ντάου Τζόουνς και ο ευρύτερος Στάνταρντς εντ

Πουρς 500. Ενώ η Αμερική έζησε για πολλά χρόνια μια έντονα ανοδική

χρηματιστηριακή αγορά, τώρα τα εκατομμύρια επενδυτών καταγράφουν ζημίες.

Για όλους τους παραπάνω λόγους, είναι λογικό να επανεξετάσουμε την υγεία της

παγκόσμιας οικονομίας και να υπολογίσουμε τις πιθανότητες να συνεχισθεί η

ισχύς της αμερικανικής οικονομίας που συνδέεται με την παρουσία του Κλίντον

στη θέση του Αμερικανού προέδρου.

Ποια είναι η ρεαλιστική πιθανότητα για το ξέσπασμα μιας οικονομικής ύφεσης

στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2001; Και ποιες θα είναι οι επιπλοκές για την

ευρωπαϊκή οικονομία, την Ιαπωνία, την Κορέα και τις άλλες ασιατικές

οικονομίες, όπως η Κίνα, η Ινδία, η Ινδονησία και η Μαλαισία; Και ποιες μπορεί

να είναι οι επιπτώσεις για τις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες της Μέσης Ανατολής,

της Αφρικής, της Λατινικής Αμερικής και της Ρωσίας;

Στο μικροσκόπιο

Αρχικά θα τοποθετήσω στο μικροσκόπιο τις εξελίξεις στην αμερικανική οικονομία.

Ο λόγος είναι ότι πάρα πολλές οικονομίες εξαρτώνται από τις εξαγωγές τους στις

Ηνωμένες Πολιτείες. Μια αμερικανική οικονομία που κινείται σε ρυθμούς πλήρους

απασχόλησης αποτελεί τη μεγαλύτερη αγορά για τις εξαγωγές και την ανάπτυξη

ξένων οικονομιών.

Μέχρι τώρα, οι ελπίδες για ομαλοποίηση των υψηλών ρυθμών ανάπτυξης της

αμερικανικής οικονομίας ­ προκειμένου να απομακρυνθεί ο κίνδυνος ανόδου του

πληθωρισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες ­ φαίνεται να εκπληρώνονται με πολύ αργούς

ρυθμούς. Τα πιο πρόσφατα στοιχεία της αμερικανικής οικονομίας δείχνουν ότι η

ανεργία εξακολουθεί να βρίσκεται στο ιστορικό χαμηλό επίπεδο του 3,9% ­ πολύ

χαμηλότερα από τα αντίστοιχα ποσοστά ανεργίας στην Ιαπωνία και περίπου στο

μισό από το επίπεδο ανεργίας στην Ευρώπη.

Και τι θα συμβεί στην περίπτωση που το αμερικανικό χρηματιστήριο σημειώσει

κάθετη πτώση; Οι ειδικοί που κατανοούν τη σχέση των υπερβολικά υψηλών

καταναλωτικών δαπανών με τις υπεραξίες που αποκομίζουν τα αμερικανικά

νοικοκυριά από το χρηματιστήριο έχουν δίκιο να φοβούνται. Μια σοβαρή έκρηξη

της κερδοσκοπικής φούσκας της Νέας Οικονομίας μπορεί να προκαλέσει πτώση των

τιμών των ακινήτων, μείωση της καταναλωτικής ζήτησης και τελικά περικοπές στις

επενδύσεις.

Τέτοιου είδους μειώσεις δεν έχουν ακόμη παρατηρηθεί. Μέχρι να εμφανιστούν

σημάδια προβλημάτων στην κατανάλωση και τις επενδύσεις μάλλον αμφιβάλλω ότι θα

σημειωθεί ύφεση στην αμερικανική οικονομία αυτόν τον χειμώνα ή κατά τη

διάρκεια του 2001.

Αόρατη η ύφεση

Παρακολουθήστε από κοντά τις εξελίξεις και τις ειδήσεις που αφορούν στις

οικονομίες. Οι υφέσεις συνηθίζουν να κινούνται αόρατα και να αιφνιδιάζουν τους

οικονομολόγους. Μετά τις προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου, η Ομοσπονδιακή

Τράπεζα των Ηνωμένων Πολιτειών και το υπουργείο Οικονομικών θα πρέπει να

καταστρώσουν σχέδια για την αντιμετώπιση ενδεχόμενης ύφεσης της οικονομίας.

Οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις εξελίξεις στην

αμερικανική οικονομία. Την περασμένη δεκαετία, από τύχη ή από την ικανότητά

μας να διευθύνουμε σωστά την οικονομία, η αμερικανική οικονομική σταθερότητα

και η ανάπτυξη κατάφεραν να αντιμετωπίσουν τις διαδοχικές απειλές που δέχτηκε

το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα.

Αρχικά ήταν η επιτυχημένη προσπάθεια διάσωσης του Μεξικού κατά τη διάρκεια της

νομισματικής του κρίσης. Στη συνέχεια, όταν το 1997 ξέσπασε η κρίση των

ασιατικών οικονομιών με αφετηρία την Ταϊλάνδη, η απειλή εξάπλωσής της σε όλο

τον κόσμο αντιμετωπίστηκε από τις συντονισμένες προσπάθειες του Διεθνούς

Νομισματικού Ταμείου, της Παγκόσμιας Τράπεζας, της ομάδας των επτά ισχυρών

οικονομικά κρατών (G7) και τις παρεμβάσεις ιδιωτικών διεθνών τραπεζών. Ο

επιτυχίες αυτές δεν θα ήταν εφικτές κατά τη διάρκεια του αμερικανικού

στασιμοπληθωρισμού της δεκαετίας του ’70.

Ο ΟΠΕΚ

Το δεύτερο μεγαλύτερο σύννεφο στους παγκόσμιους οικονομικούς αιθέρες έρχεται

από τον Οργανισμό Εξαγωγικών Χωρών Πετρελαίου (ΟΠΕΚ) και την εκτόξευση των

τιμών του μαύρου χρυσού. Τόσο το 1973 όσο και το 1979 ήταν η μείωση της

παγκόσμιας προσφοράς πετρελαίου που προσγείωσε απότομα τις οικονομίες όλου του

κόσμου. Γιατί η απειλή μια νέας κρίσης του πετρελαίου φαίνεται μικρότερη αυτή

τη φορά. Οι ειδικοί της αγοράς ενέργειας εκτιμούν ότι οι τωρινές επιδράσεις

της αύξησης των τιμών του πετρελαίου είναι μόλις το ένα τρίτο αυτών της

δεκαετίας του ’70.

Αυτό ισχύει κατά κύριο λόγο για την Ιαπωνία. Ο λόγος είναι ότι η ιαπωνική

οικονομία εξαρτάται πλέον περισσότερο από την πυρηνική ενέργεια. Στην Ιαπωνία,

περισσότερο από την Κορέα ή τη Βόρεια Αμερική, έχουν σημειωθεί σημαντικές

βελτιώσεις στην τεχνολογία εξοικονόμησης πετρελαίου. Τα επαγγελματικά οχήματα

που κινούνται με φυσικό αέριο ή εναλλακτικές πηγές ενέργειας σπανίζουν. Οι

οικονομίες που εξαρτώνται από το πετρέλαιο όχι μόνο είναι ευάλωτες αλλά και

αντιμετωπίζουν αυξημένο περιβαλλοντικό κόστος.

Θεωρητικά η απόφαση του Αμερικανού προέδρου Μπιλ Κλίντον να χρησιμοποιήσει

μέρος των στρατηγικών πετρελαϊκών αποθεμάτων των Ηνωμένων Πολιτειών θα

αποθαρρύνει τον ΟΠΕΚ να υλοποιήσει οποιαδήποτε σκέψη για περικοπή της

παραγωγής του. Πρακτικώς το στρατηγικό απόθεμα των Ηνωμένων Πολιτειών είναι

πολύ μικρό για να επηρεάσει σημαντικά την αγορά πετρελαίου. Μέχρι η Σαουδική

Αραβία καταφέρει να φέρει τις τιμές του πετρελαίου στο επίπεδο των 25 δολαρίων

­ αλλά και στη συνέχεια ­ η ανάπτυξη τεχνικών εξοικονόμησης καυσίμων θα

παραμείνει ο μοναδικός τρόπος αντιμετώπισης του μελλοντικού προβλήματος

εξάντλησης των πετρελαϊκών πόρων. Σίγουρα δεν υπάρχει κανένας λόγος να

προκληθεί μια παγκόσμια οικονομική ύφεση μόνο και μόνο για να επιβραδυνθεί ο

ρυθμός χρήσης μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Ο Άλαν Γκρίνσπαν

Ο Άλαν Γκρίνσπαν, διοικητής της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των Ηνωμένων Πολιτειών,

αντιμετώπισε από το 1987 που ανέλαβε τα καθήκοντά του δύο μεγάλες προκλήσεις.

Κατ’ αρχήν έκανε τις σωστές κινήσεις για να αντισταθμίσει τα προβλήματα

έλλειψης ρευστότητας που θα μπορούσαν να επιδεινώσουν την παγκόσμια

χρηματιστηριακή κατάρρευση του 1987. Δεύτερον, τα τελευταία δώδεκα χρόνια με

τύχη αλλά και σύνεση κατάφερε να απομακρύνει τον κίνδυνο υπερθέρμανσης της

οικονομίας χωρίς να την επιβραδύνει. Εμείς οι Αμερικανοί τον ευγνωμονούμε. Και

το ίδιο κάνουν και οι ξένοι.

Πριν ο κ. Γκρίνσπαν επιλέξει να περάσει στη συνταξιοδότηση, ίσως χρειαστεί να

αντιμετωπίσει μια ακόμη μεγάλη πρόκληση. Η επαναδημιουργία της φούσκας στη

χρηματιστηριακή αγορά της Νέας Υόρκης ή η έκρηξή της θα είναι άσχημο νέο για

την Αμερική ­ και κατ’ επέκταση για τις άλλες οικονομίες του πλανήτη. Θα

απαιτήσει ψυχραιμία και ελευθερία από πολιτικές πιέσεις για να κινηθεί με

επιτυχία μέσα από τις συμπληγάδες των επόμενων χρόνων. Είμαι προσεκτικά

αισιόδοξος ότι η επόμενη πρόκληση θα είναι αντιμετωπίσιμη.

(c) 2000, Los Angeles Times Syndicate