Ουμανισμός, χιούμορ και ελπίδα

O Κερτ Βόνεγκατ (1922-2007) υπήρξε μια καλτ φιγούρα των αμερικανικών Γραμμάτων που λατρεύτηκε μεταξύ άλλων από τους φορείς της εναλλακτικής κουλτούρας των δεκαετιών ’60 και ’70. Οταν είχε πρωτοεκδοθεί, το 1969, με το ειρηνιστικό κίνημα στις δόξες του, το Σφαγείο Νούμερο Πέντε (Κέδρος) είχε χαιρετιστεί ως το κατ’ εξοχήν αντιπολεμικό έργο, ενώ σειρά άλλων βιβλίων του κυκλοφορούσαν ανάμεσα στα μέλη των νέων κοινωνικών κινημάτων. Η πολλαπλή επανέκδοση του περίφημου αυτού μυθιστορήματος ήρθε συχνά σε στιγμές όπου το Κακό επανεισέβαλλε στον κόσμο μας (και στη λογοτεχνική παραγωγή) με ποικίλες μορφές, κυρίως πάντως υπό τη μαζική, δημόσια εκδοχή του. «Το να καταπολεμήσεις τον πόλεμο μοιάζει με προσπάθεια ν’ αντιταχθείς στα παγόβουνα», έλεγε χαρακτηριστικά ένας δευτερεύων ήρωας του Σφαγείου Νούμερο Πέντε. «Θα είναι πάντα εκεί…». Κατά τον χιουμορίστα Βόνεγκατ, οι ανθρώπινες κοινωνίες διέπονται ακόμη από τον Κώδικα του Βαβυλωνίου Χαμουραμπί, όπως μεταφράζεται στην Παλαιά Διαθήκη («Οφθαλμόν αντί οφθαλμού και οδόντα αντί οδόντος») παρά τις τεχνολογικές και άλλες εξελίξεις που έχουν επονομασθεί πρόοδος.

Ο «καλός θείος Αλεξ»

Εχουμε εδώ στα χέρια μας ένα πανέξυπνο, χιουμοριστικό βιβλιαράκι που απηχεί τα πιο πάνω και δίνει ένα απόσταγμα σοφίας απευθυνόμενο στους νέους. Μεταξύ των πολλών άλλων δραστηριοτήτων του, ο Κερτ Βόνεγκατ συνήθιζε να δίνει διαλέξεις σε τελετές αποφοίτησης πανεπιστημίων και κολεγίων. Ορισμένες από αυτές τις ομιλίες ανέλαβε να συλλέξει και επιμεληθεί ο φίλος και μαθητής του Νταν Γουέκφιλντ σε μια έκδοση διανθισμένη από χαριτωμένα σκίτσα. Ετσι έχουμε μπροστά μας κείμενα τα οποία αποφεύγουν να δώσουν συνταγές επιτυχίας και ξεπερνούν κατά πολύ τις συνήθεις ομιλίες που δράττονται κάποιας αφορμής για να αναπαράγουν κοινοτοπίες. Κάθε διάλεξη έχει κάτι καινούργιο να πει και το γενικό πνεύμα είναι προς την κατεύθυνση της συνειδητοποίησης της αξίας της ζωής.

Στο βιβλίο έρχεται συχνά η φιγούρα του «καλού θείου Αλεξ», που σε κάθε καλή στιγμή της ζωής παρότρυνε τον νεαρό Κερτ να εκτιμήσει αυτό που του δίνεται. Ιδού ένα δείγμα γραφής: «Ο θείος μου ο Αλεξ, που τώρα βρίσκεται εκεί ψηλά στον Παράδεισο, στεκόταν ιδιαίτερα σε ένα ελάττωμα που έχουμε πολλοί άνθρωποι, το γεγονός ότι τόσο σπάνια δίνουμε σημασία στις ευτυχισμένες στιγμές μας την ώρα που τις ζούμε. Ο ίδιος έκανε ό,τι καλύτερο μπορούσε για να τους δίνει τη δέουσα σημασία. Μπορεί να πίναμε λεμονάδα στη σκιά μιας μηλιάς το καλοκαίρι και ο θείος Αλεξ να διέκοπτε την κουβέντα για να πει; «Αν αυτό δεν είναι ωραίο, τότε τι είναι;»».

Από τη ρήση του θείου Αλεξ αντλεί λοιπόν τον τίτλο του το βιβλίο. Ο Βόνεγκατ παράγει μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2000 έναν λόγο φρέσκο, καθαρό, επιτηδευμένα απλό, που σε πείθει ότι αυτή τη ζωή αξίζει να τη ζεις έστω και για να περιορίσεις το διάχυτο Κακό. Ουμανιστής, άθεος και σοσιαλίζων, αντλεί πολλά από τον χριστιανισμό και ειδικά από την «Επί του Ορους Ομιλία» («Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι»). Δεν τον ενδιαφέρει ουδόλως, όπως λέει, που ο Χριστός δεν είναι υιός του Θεού, μιας και είπε τόσο ωραία πράγματα στον αντίποδα του Κώδικα του Χαμουραμπί. Ασκεί εξοντωτική κριτική στους εκάστοτε προέδρους των ΗΠΑ και στις πολιτικές αντιποίνων κατά της τρομοκρατίας, θεωρώντας ότι είναι η αθάνατη σοουμπίζ που καθοδηγεί συχνά την εξωτερική πολιτική της υπερδύναμης. Οι πόλεμοι αναπαράγονται σύμφωνα με τις επιταγές της τηλεοπτικής εικόνας, ο θάνατος είναι θέαμα στην υπηρεσία της κατανάλωσης. Γράφει ενδεικτικά:

«Ενα από τα λίγα καλά πράγματα της σύγχρονης εποχής: αν βρεις φρικτό θάνατο μπροστά στις τηλεοπτικές κάμερες δεν θα έχεις πεθάνει μάταια. Θα μας έχεις διασκεδάσει». Ή θυμίζοντας τον βρετανό ιστορικό Εντουαρντ Γκίμπον (1737-1794). «Η ιστορία τελικά είναι ως επί το πλείστον η καταγραφή των εγκλημάτων των συμφορών και των παραλογισμών της ανθρωπότητας… Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για το σημερινό φύλλο της εφημερίδας «Νιου Γιορκ Τάιμς»».

«Το μαγαζί λαμπόγυαλο»