ΑΥΤΟΙ

… της εργασίας (όπως λέμε «τέλος της Ιστορίας», «τέλος της πολιτικής» κ.λπ.)

δεν ήρθε, αλλά δεν είναι παράξενο που μερικοί νόμισαν ότι το είδαν. Τους

παρέσυρε το χάος που έχει δημιουργηθεί γύρω από τις θεωρίες της απασχόλησης.

Ακόμα και η κλασική διάκριση της παραγωγικής δραστηριότητας σε πρωτογενή,

δευτερογενή και τριτογενή έχει αλλάξει περιεχόμενο, όπως έγραψε ο Αλαίν

Τουραίν («Λιμπερασιόν» 15/7). Φυσικά, η απόσπαση πλούτου απ’ ευθείας από τη γη

­ όπως με τη γεωργία, την αλιεία ή την ανόρυξη πετρελαίων ­ παραμένει

λειτουργία «πρωτογενής». Αλλά το κέντρο βάρους βρίσκεται πια αλλού. Επί

βιομηχανικής επανάστασης, ακόμη, αυτό που μετρούσε, αυτό που άξιζε να

σωρεύεις, ήταν τα πρωτογενή αγαθά, τα χρηματικά κεφάλαια και η εργασία.

… όμως, λέει ο Τ., η έμφαση είναι στην τεχνογνωσία, στην εύνοια των

τραπεζών, στις επικοινωνίες, ακόμη και στην κοινή γνώμη. Μπορείς αυτά να τα

έχεις στο πλευρό σου; (Έστω, όχι εναντίον σου;) Πέτυχες. Μπορείς πλέον να

συμβάλεις ως επιχειρηματίας ή ως απλός εργαζόμενος στην ­ κατά τους νεώτερους

οικονομολόγους ­ «αυτοσυντηρούμενη ανάπτυξη» (self-sustaining growth). Δεν

έχει και τόση σημασία, δηλαδή, πόσα ψάρια θα πιάσεις ή πόσα δάση θα

υλοτομήσεις: με τα σύγχρονα μέσα, η απόληψη των καρπών της φύσης δεν

παρουσιάζει σοβαρές δυσκολίες. Το θέμα είναι πώς οι καρποί αυτοί θα διατεθούν,

και πόσοι άνθρωποι θα ζήσουν από το αλίευμα ή την ύλη. Έτσι, λέει ο Γάλλος

κοινωνιολόγος, «τα περί τέλους της εργασίας έχουν ίσως κάποιο νόημα μόνο αν

μιλάμε για τέλος της άμεσα παραγωγικής εργασίας».

… υπ’ αυτό το πρίσμα, είναι βαθύτερες στον δευτερογενή τομέα (επεξεργασίας

των αγαθών, βιομηχανίας κ.λπ.). Οι μηχανές, τα μέσα, είναι πια δεδομένα και η

απόδοσή τους γενικά ικανοποιητική. Το θέμα είναι πώς οργανώνει κανείς τη χρήση

τους. Πώς, μέσα απ’ όλα αυτά, μετέχει και στην κοινωνική διαδικασία: λ.χ. με

προγράμματα για τους υπαλλήλους ή για το κοινό, με την ενίσχυση οικολογικών ή

και πολιτιστικών ρευμάτων. Ο τομέας λοιπόν αυτός αποκτά τώρα πολύ ευρύτερο

περιεχόμενο. Το ίδιο ισχύει και για τον τριτογενή, τις υπηρεσίες. Όπου, η

πρακτόρευση, το catering, η οργάνωση διακοπών, οι μεταφορές, δεν είναι πια

αυτοσκοποί. Αποτελούν μια βάση, τις αφορμές, για να αναπτυχθούν ποικίλες

πρωτοβουλίες: για το περιβάλλον, για την πρόληψη κινδύνων, για τη διαχείριση

ατυχημάτων και κρίσεων ­ προσωπικών ή συλλογικών ­ ακόμη και για μέριμνα ψυχολογική.

… των τριών τομέων και η ανάγκη να περάσουμε από την αυτοσυντηρούμενη σε μια

ανθεκτική ανάπτυξη (sustainable growth), λέει ο Τ., συνδέονται με αλλαγές και

στην ηθική της εργασίας. Γίνεται όλο και πιο κατανοητό λ.χ. ότι ο

πανεπιστημιακός ή ο χειριστής του κομπιούτερ δεν έχει ανάγκη ­ ίσως ούτε και

επιθυμία ­ να συνταξιοδοτηθεί το ίδιο γρήγορα με τον χειριστή του κομπρεσσέρ.

Όσο άχαρη και εξουθενωτική είναι για μερικούς η εργασία, τόσο για άλλους είναι

καταξιωτική, συναρπαστική, ακόμη και ιαματική. Η «αίσθηση αποστολής» του

ερευνητή, όπως και του καλλιτέχνη ή ενός μαίτρ μόδας (ή ξενοδοχείου), διαφέρει

πολύ από την ψυχολογία του ανθρακωρύχου. Εξ ου και η υποχρέωση όλων ­ έναντι

του τελευταίου ­ για αντικατάσταση της «αρχής της ισότητας» από μια αρχή

δικαιοσύνης ή, ας την πούμε, «θετικής διάκρισης».