Αναζήτηση
1980-1989: Η δεκαετία όπου όλα µπερδεύτηκαν
Του Δηµήτρη Παπανικολάου
Η δεκαετία του ’80: Ο Παπανδρέου, ο Χάρρυ Κλυνν και η Λένα Πλάτωνος. Φύγε απ’ την ΕΟΚ, είσαι στην ΕΟΚ, µάθε για την ΕΟΚ. Γραµµατεία Ισότητας, γουόκµαν, βιντεοταινίες, Ο επιµένων ελλη-νικά. Το Εσ-, η φυσαρµόνικα («συντρόφισσα µανικιουρίστα»), το Κράξιµο, η ΚΝΕ. Η Αυριανή, ο Σαρτζετάκης, το έθνος ως ανάδελφον, στη Γιουροβίζιον νιλ πουάν. Ο Βέλτσος, η Μιµή και η Μιµή. Τα αφιερώµατα της ταινιοθήκης και τα αφιερώµατα του Κλικ. Βάτες. Δυναστεία, τετράγωνα των αστέρων, Μαρία Αλιφέρη. Που καίγαµε τα βιβλία µας στο τέλος της χρονιάς. Ολύµπιον, Παλλάς, άδεια σινεµά στις ελληνικές ταινίες, ανέκδοτα για τα πλάνα του Αγγελόπουλου («πήγα τουαλέτα κι όταν γύρισα οι ηθοποιοί µε περιµένανε στο ίδιο σηµείο»), ρεµπετάδικα, Ρίτα Σακελλαρίου και Ρίτα Ριτάκι. «Δεν µας χέζεις ρε Νταλάρα», «Δεν µας κατουράς ρε Πάριε». Ο Γιώργος, το αλάνι, η κορµάρα. Μίσσιος, Καραπάνου, Μήτσορα, Μηνάς Χατζησάββας. Χέρφιλντ, Κουτσόγιωργας, Γιαννόπουλος. Στους τίτλους αστραπές.
Ξεφυλλίζοντας τις εφτακόσιες τόσες σελίδες του εντυπωσιακού «κοινωνικού, πολιτικού και πολιτισµικού» λεξικούΗ Ελλάδα στη δεκαετία του ’80, που επιµελήθηκαν ο Βασίλης Βαµβακάς και ο Παναγής Παναγιωτόπουλος, συνειδητοποιεί κανείς ότι ακολουθεί µια προσωπική γραµµή ανάγνωσης _ διαβάζει αυτά που θέλει να θυµηθεί. Στόχος του βιβλίου δεν είναι η λεξικογραφική εξάντληση, αλλά η µελέτη µιας περιόδου από πολλές όψεις, οι οποίες αλληλοσυµπληρώνονται, χωρίς απαραίτητα να εξαντλούνται. Τα 264 λήµµατα εκτείνονται από τις Εκλογές, τα κόµµατα και τους πολιτικούς στον Γιάννη Ξανθούλη, την Πίτσα και τον Γκάλη. Από τη Γιορτή του Πολυτεχνείου, τη Β’ Πανελλαδική και τον Τρίτση στους Τσαντάκηδες, το Τσερνόµπιλ και τον Ρωχάµη. Ολα αυτά µαζί, αναντάµ παπαντάµ και ταυτοχρόνως _ ιδού το σπουδαίο στοίχηµα του βιβλίου. Η δεκαετία του ’80 δεν προσεγγίζεται όµως άσκεφτα µε το στυλ «όλα µπερδεύονται γλυκά», αυτό µε το οποίο συνήθως προσεγγίζουµε το ’60 · επικρατεί αντίθετα η καίρια αίσθηση ότι τη δεκαετία του ’80 όλα µπερδεύτηκαν επιβλητικά και καθεστωτικά. Οι επιµελητές, αλλά και σχεδόν όλοι οι συντάκτες του τόµου, βλέπουν τη δεκαετία του ’80 ως µια περίοδο µεταβατική, µια εποχή
Η δεκαετία του ’80 γαλουχεί έναν νέο τύπο πολίτη, αυτόν του ενεργητικού αναγνώστη, του ιστορικού είρωνα
που σφραγίζει την πορεία προς τη «µαζική – ατοµικιστική δηµοκρατία», όπου το προσωπικό γίνεται πολιτικό αλλά µε διαστάσεις εντελώς διαφορετικές από αυτές της δεκαετίας του ’60 ή της πρώιµης µεταπολίτευσης. Η δεκαετία του ’80 είναι µια περίοδος όπου οι αντιφάσεις και οι αντιθέσεις δεν επιλύονται, ούτε εξοµαλύνονται ή αποσιωπούνται, αλλά αναδύονται ως κεντρικές συνιστώσες του πολιτικού και του κοινωνικού γίγνεσθαι. Πολιτική και οικονοµική εξέλιξη, κοινωνική διαπήδηση και ταξική αναδιάρθρωση από τη µια (κυρίως µε την άνοδο του λαιών πολιτικών ηθών (του «πολιτικού αρχαϊσµού») από την άλλη. Πολιτικός πλουραλισµός από τη µια, αποτυχία πολιτικής συνεννόησης και κατίσχυση του δικοµµατικού µοντέλου από την άλλη. Καλλιτεχνικός πειραµατισµός και προσωπικό ύφος από τη µια, κιτς ποίηση (πολιτική και κοινωνική). αλλά και φετιχισµός των Πανελλαδικών και πραγµοποίηση του λισµός εξουσίας αλλά και νεοφιλελευθερισµός βάσης. Γυµναστήρια αλλά και κατεψυγµένη πίτσα. Κοινωνικές παροχές αλλά και νεΥπόθεση Ρούσσου, αλλά και ροζ σκάνδαλο Λιάνη, και ελληνοµάγκικες οµοφοβικές βιντεοταινίες. νωνιακές τεχνολογίες, αλλά και µιντιακός λαϊκισµός.
Το θέµα µε τη δεκαετία του ’80 είναι ότι, ίσως για πρώτη φορά, όλες αυτές οι αντιπαραθέσεις συγκατοικούν στον ίδιο δηµόσιο χώρο και επηρεάζουν τη σφαίρα του ιδιωτικού. Γι’ αυτό και, την ίδια στιγµή,το ’80 γαλουχεί έναν νέο τύπο πολίτη, αυτόν του ενεργητικού αναγνώστη, του ρέκτη, του αποσπασµατικού αρχειογνώστη, λαδή που πολιτικοποιείται και συνάµα µαταιώνεται, που συνειδητοποιεί την πολυµορφία της πραγµατικότητας και δεν την απλοποιεί, οργίζεται µε τις αδιέξοδες ανισότητες και ανισορροπίες, όµως αποφασίζει να τις κατοικήσει µε δηµιουργική ειρωνεία, µε συνεχή τάση προς ανάλυση και αυτοσαρκασµό. Πρόκειται για εξέλιξη που προκαλεί τη µετεξέλιξη του στρατευµένου διανοούµενου σε διανοούµενο – είρωνα. Δεν είναι τυτία του ’80 είναι και η στιγµή που παίρνει εκπαιδευτικές βάσεις το ενδιαφέρον για την κοινωνιολογία και τη θεωρία της επικοινωνίας. Οι περισσότεροι από όσους γράφουν το βιβλίο είναι άνθρωποι που γαλουχήθηκαν τότε. Υπό αυτήν την έννοια, το Λεξικό µπορεί να αναγνωσθεί και ως δυναµική αυτοβιογραφία µιας γενιάς. Και κάτι τελευταίο: αυτό το λεξικό που προτείνει έναν καινούργιο τύπο (διεπιστηµονικής) έρευνας, είναι καταδικασµένο να διαβαστεί µέσα από το πρίσµα πρόπου απλώνει µπροστά µας, πολλοί θα δουν το ξεκίνηµα των όρων, οικονοµικών, πολιτικών, κοινωνικών και πολιτιστικών που στοιχειοθετούν τη σηµερινή αποσάρθρωση. Και ίσως θα έχουν δίκιο. Η δεκαετία του ’80 δεν είναι απλώς η εποχή των χαµένων στοιχηµάτων, η κατά την οποία αρχίσαµε (κυριολεκτικά, όµως κυρίως µεταφορικά) να δανειζόµαστε από τη µυλωνού, τη συγκεκριµένη µυλωνού που σήµερα, και καλά, φωη εποχή που βάλαµε τον αριθµό της στο speed-dial. Και που, αντί να σκεφτόµαστε γιατί της τηλεφωνάµε, µείναµε να θαυµάζουµε τις δυνατότητες της καινούργιας µας τηλεφωνικής συσκευής. Ανδρέας Παπανδρέου Ο Παπανδρέου ως φυσιογνωµία σηµάδεψε την κοινωνική µεταβολή µε όρους συνοχής και ενσωµάτωσης σε αυτήν την εύπλαστη και παράδοξη ελληνική δεκαετία… Τη στιγµή που µεγάλες µάζες εγκατέλειπαν τη λαϊκή ταυτότητα και τις κοινωνικές δεσµεύσεις του πρόσφατου παρελθόντος τους για να προσέλθουν στα δυτικά πρότυπα ζωής και τους ανάλογους συµβολισµούς, ο Παπανδρέου κατερχόταν προς αυτές.
Ο λαϊκισµός ως µοντέλο οργάνωσης του πολιτικού ανταγωνισµού και άσκησης της κυβερνητικής πολιτικής είχε έτσι ένα συµβολικό ισοδύναµο: µια πολιτική εξουσία και µια ηγεσία που εµφατικά πριµοδοτούσε τις βιωµένες αλλά και τις φαντασιακές µορφές λαϊκότητας. Βαβέλ Η «Βαβέλ» είναι το µηνιαίο περιοδικό που επί της ουσίας έφερε το ελληνικό κοινό της δεκαετίας του 1980 σε επαφή µε τις πιο αβάν γκαρντ τάσεις των ευρωπαϊκών κόµικς.
Ελληνοξενικά λογοπαίγνια ερώτηµα αν αυτού του τύπου τα ελληνοξενικά λογοπαίγνια λούσαν µια χιουµοριστική έκφραση µιας κοσµοπολίτικης τάσης της ελληνικής κοινωνίας ή αν ήταν µια ανεπαρκής εκ των πραγµάτων προσπάθεια χιουµοριστικής ανακούφισης των ξενοφοβικών συναισθηµάτων Ευρωµπάσκετ 1987 Το εθνικό αυτό «κατόρθωµα» συνάρ θρωσε δύο µεγέθη που συχνά θεωρούνται αντινοµικά και ανταγωνιστικά µεταξύ τους:
από τη µια µεριά προσλήφθηκε ως άθλος καθαρά «ελληνικός», προϊόν ενός κράµατος «έµφυτων εθνικών χαρακτηριστικών» όπως το «πάθος», η «ψυχή» και η «δύναµη» των παιγνωρίστηκαν στοιχεία µιας «νεόφερτης ευρωπαϊκής νοοτροπίας», απαραίτητα συστατικά της οποίας ήταν η εργατικότητα, η συνέπεια και ο επαγγελµατισµός… Δεν πρέπει να ξεχνάµε ότι η κατάκτηση του έλαβε χώρα σε µια εποχή όπου εν γένει επικρατούσε αίσθηση φθοράς της εικόνας της χώρας και της κυβέρνησής της στους ευρωπαϊκούς θεσµούς.
Ηλεκτρονικά παιχνίδια Τα ουφάδικα αποτέλεσαν για τους νέους της δεκαετίας του 1980 τους χώρους αµέτρητων ωρών µύησης στην πρωτόγνωρη για την εποχή απόλαυση των βιντεοπαιχνιδιών. Οι ηλεκτρονικές µηχανές µε κέρµα, που φιλοξένησαν τα µυθικά πλέον παιχνίδια της εποχής (Space Ιnvaders, Αrcanoid, Ρacman, Super Μario), εκτόπισαν σταδιακά το µπιλιάρδο, το ποδοσφαιράκι και το φλίπερ από τους αντίστοιχους χώρους κοινωνικής συνάντησης… Κυρίως για τα αγόρια της δεκαετίας του ’80 το παιχνίδι στα «ηλεκτρονικά» έφερε τις ίδιες συνδηλώσεις «ασυµβίβαστης» συµπεριφοράς (µαγκιάς) όπως το κάπνισµα σε τουαλέτες, η αποφυγή της προσευχής ή η κοπάνα από το σχολείο.
Μελίνα Μερκούρη να κατάφερε να συγκεράσει τις διαφορετικές προσδοκίες και αιτήµατα επινοώντας µια ταυτότητα που ικανοποιούσε το πλειοψηφικό γούστο της βαθύ ένστικτο σχεδιάζοντας µια α λα ελληνικά εκδοχή πολιτικής για τον πολιτισµό… Δέσµια µιας καθυστερηµένης δηµόσιας γραφειοκρατίας, συντεχνιακών και τοπικών συµφερόντων, πελατειακών σχέσεων και λαϊκισµού, στην πολιτιστι 
Πίτσα Σταδιακά, µέσα στη δεκαετία, η πίτσα έγινε συνώνυµο µιας καινούργιας πολυτέλειας: της τηλεφωνικής παραγγελίας και παράδοσης µε µηχανάκι… Στη δεκαετία του ’80 η πίτσα έγινε το διατροφικό σήµα της µεσοαστικής ευµάρειας, αλλά και ενός ελληνικού σπιτιού που από χώρος παρασκευής του φαγητού έγινε χώρος κατανάλωσής του.
Ροζ σκάνδαλο Η ιδιωτική ζωή των πολιτικών από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και ύστερα γίνεται µε τον πιο βίαιο τρόπο κοµµάτι του παιχνιδιού εξουσίας και στην Ελλάδα. Ο έντεχνος χειρισµός του «ιδιωτικού» ως προς τη νέα µιντιακή πραγµατικότητα που δηµιουργείται ανάγεται αναγκαστικά πλέον σε πρωτεύον επικοινωνιακό και πολιτικό διακύβευµα.
Σαπουνόπερες Δίπλα στον παθητικό θεατή που ταυτίζεται ολοκληρωτικά και ζει τον κόσµο της αναπαράστασης ως δικό του, η Αλέξις της «Δυναστείας» και ο Ριτζ της «Τόλµης και Γοητείας» γαλούχησαν τον κυνικό τηλεθεατή, αυτόν δηλαδή που παρακολουθεί τις τηλεοπτικές ιστορίες διατηρώντας τη δυνατότητα άµεσης απεµπλοκής από αυτές και υποβολής τους σε ένα κοινωνικοποιητικό καθεστώς διακωµώδησης και σχολιασµού µε συγγενείς και φίλους.
Σκυλάδικα Η δεκαετία του 1980 µπορεί να χαρακτηριστεί ως δεκαετία της διασκέδασης, µια δεκαετία στην οποία το ευρύτερο κλίµα που διαµορφώθηκε ώθησε ανθρώπους από όλα τα κοινωνικά στρώµατα και κατηγορίες να διασκεδάσουν µε περισσότερη διάθεση και λιγότερους περιορισµούς απ’ ό,τι οι δεκαετίες που προηγήθηκαν ή εκείνες που ακολούθησαν.
Χάρρυ Κλυνν Η σάτιρά του είναι ο καθρέφτης του ελληνικού σοσιαλιστικού σουρεαλισµού στις διάφορες εκφάνσεις του και αποδίδει πιστά ολόκληρο σχεδόν το κοινωνιολογικό – πολιτισµικό µωσαϊκό της δεκαετίας του ’80.
Χρόνης Μίσσιος Τα βιβλία του Χρόνη Μίσσιου αποτέλεσαν µια εµπειρία εξοικείωσης µε την ιστορία της Αριστεράς από την πλευρά του ατοµικού βιώµατος. Μια κατάδυση δη λαδή στο µεταπολεµικό παρελθόν µε όρους ατοµικότητας, µέσα από τα ιδεολογικά σχήµατα που αναδύονταν τη δεκαετία του 1980.
Υποδοχή Ντέταρι [= συγκέντρωση 50.000 φιλάθλων για την υποδοχή του νεοαποκτηθέντος ούγγρου ποδοσφαιριστή, όταν αποκτήθηκε από τον Ολυµπιακό του Κοσκωτά το καλοκαίρι του ’88]. Εν τέλει χρέη, απαξίωση, εκποιήσεις της περιουσίας της οµάδας, προσωρινές διοικήσεις, συλλαλητήρια κατασκεύασαν ένα πλήθος έτοιµο να χειραγωγηθεί από τον επόµενο πρόεδρο-σωτήρα. Παρά τα κατά καιρούς λεγόµενα περί «ποδοσφαιροποίησης της πολιτικής», µάλλον η πολιτική και η επιχειρηµατική ιστορία του τόπου έδωσε τα φώτα της στον κόσµο του ποδοσφαίρου και τον προετοίµασε για τα επόµενα βήµατά του στη νέα δεκαετία.
Ψήφος Αλευρά Η «ψήφος Αλευρά» [για Πρόεδρο της Δηµοκρατίας το 1985] είναι όχι απλώς η µόνη ψήφος µε «ονοµατεπώνυµο» στην ελληνική µεταπολιτευτική ιστορία, αλλά και η µοναδική προαναγγελθείσα ως προς το περιεχόµενό της… Θα παραµείνει το επιµύθιο µιας πρωτοφανούς σύγκρουσης µεταξύ δικαίου και πολιτικού ρεαλισµού.
Εµβληµατικές προσωπικότητες, πολιτικά και πολιτιστικά γεγονότα, κοινωνικές τάσεις και κοινωνικές ανισορροπίες. Τα «έιτις» στην Ελλάδα ήταν σηµαντικά και κιτς. Χαρακτηριστικό, το παρακάτω µωσαϊκό από το λεξικό «Η Ελλάδα στη Δεκαετία του ’80».
Ηταν µία περίοδος µεταβατική που σφράγισε την πορεία προς τη µαζική – ατοµικιστική δηµοκρατία
< ΙΝFΟ
Η Ελλάδα στη Δεκαετία του ’80: Κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισµικό λεξικό
Επιστ. Επιµέλεια: Βασίλης Βαµβακάς, Παναγής Παναγιωτό- πουλος Εκδ. Το πέρασµα Σελ. 728
