Να υφάνουμε το μέλλον μας μόνο με τα δικά μας χέρια

Στο ορεινό Ρέθυμνο, στον Μυλοπόταμο. Εκεί γεννήθηκα, εκεί ανατράφηκα. Σε έναν τόπο που είχε τότε μικροαγίους. Χόρευαν και τραγουδούσαν σαν να ήταν αθάνατοι. Ζούσαν την κάθε τους στιγμή σαν να ήταν η τελευταία. Και τα σπίτια τους ήταν ένας ολόκληρος κόσμος. Δεν τους έλειπε τίποτα.

Και πώς χάθηκε ξαφνικά όλο αυτό;

Επηρεάστηκαν πολύ οι άνθρωποι από το χρήμα. Κατέφυγαν στα εύκολα. Προχθές στη «Νυχτερίδα» στα Χανιά μάς έβγαλαν ένα λάδι σαν το πράσινο φύλλο. Λάδι από χοντροελιές. Μια σπάνια εμπειρία, γιατί τις χοντροελιές τις έκοψαν στην Κρήτη και έβαλαν ξένες. Να όμως που κάποιος τις κράτησε.

Αυτούς ψάχνετε και εσείς; Αυτούς που κράτησαν τους αργαλειούς;

Αργαστήρι το λέμε στο Ρέθεμνος. Η μητέρα μου ύφανε πέντε προίκες, οι θειάδες μου το ίδιο. Στα σπίτια τότε πρώτα έμπαινε το αργαστήρι και μετά το νυφικό κρεβάτι. Ηταν η κινητήριος δύναμη του σπιτιού. Αν δεν είχες ράψει σεντόνια, δεν θα κοιμόσουν σε σεντόνια. Αν δεν είχες υφάνει προσόψιο, δεν είχες να σκουπιστείς. Αν δεν είχες κάνει κουβέρτες, θα κρύωνες τον χειμώνα.

Και όλη η προίκα των κοριτσιών από εκεί έβγαινε;

Ναι, τα αγόρια έπαιρναν τα κτήματα και τα κορίτσια τα προικιά τους, τα ρούχα που οι ίδιες είχαν υφάνει. Οι κοπέλες φεύγανε από τον Μυλοπόταμο και πηγαίνανε στα Σελινιώτικα για να μαζέψουν λάδι. Και με λάδι πληρώνονταν. Και μετά το πουλούσαν και παίρνανε κλωστές και μπογιές. Απίστευτο δεν είναι; Δεν παίρνανε μήτε φουστάνια μήτε παπούτσια. Παίρνανε μόνο κλωστές. Υφαιναν ακόμη και τα νυφικά τους και τα εσώρουχά τους και όλα. Και ανάλογα με το πόσο καλή προίκα είχαν, μαθευόταν αυτό, ήταν και ο γάμος τους. Το σπίτι το καλό φαινόταν από το πόσο μετάξι είχε και πόσα ξεχωριστά ξόμπλια είχαν.

Οταν λες «ξόμπλια»…

Ξόμπλια, μοτίβα. Τα σχέδια που έχει επάνω του ένα υφαντό. Διαφορετικά ήταν τα χρώματα και τα σχέδια στον Ομαλό και άλλα στις παραλίες, όπου μπορείς να βρεις πατανίες με καράβια. Υπάρχουν 50 τεχνικές, τις οποίες όμως τις ξέρουν 200 γυναίκες 75 χρονών και άνω, οι νεότερες δεν τις ξέρουμε. Και τώρα προσπαθούμε, προτού πεθάνουν, να μας μάθουν τις τεχνικές. Παλαιότερα δεν ήθελαν να τις δώσουν· τώρα βλέπουν ότι πρέπει να παραδώσουν αυτή τη γνώση στις νεότερες γυναίκες.

Η κάθε περιοχή είχε τα δικά της σχέδια;

Ναι, στο Ηράκλειο κάνουν λουλούδια και φυτά, επηρεασμένοι από την Αλεξάνδρεια. Παλιά στην Κρήτη ένα πλοίο ερχόταν από την Αθήνα, τρία από την Αλεξάνδρεια και τους άλλους τόπους απέναντι. Ετσι, έχουμε μεγάλες αλληλεπιδράσεις με τη Συρία, τον Λίβανο, την Τουρκία…

Σπουδαία υφαντά πάντως έχουν και άλλα μέρη της Ελλάδας.

Η Μακεδονία, τα Ιόνια, τα Δωδεκάνησα, η Στερεά Ελλάδα, και βέβαια το Μέτσοβο. Πάρα πολύ ωραία υφαντά, τα οποία όμως είναι κατά βάση μάλλινα, ενώ εμείς στην Κρήτη έχουμε όλα τα νήματα.

Πότε σταματούν να υφαίνουν οι γυναίκες στην Κρήτη;

Με το που ξεκίνησαν οι επιδοτήσεις. Μετά συνέχισαν να υφαίνουν λίγες γυναίκες στους τουριστικούς τόπους. Στα Ανώγεια, για παράδειγμα, είχε καλά αργαστήρια. Ερχονταν οι τουρίστες και τρελαίνονταν με αυτά που έβλεπαν και τα αγόραζαν τότε φτηνά, όχι ακριβά.

Εβγαζαν λεφτά τότε οι γυναίκες από τον αργαλειό…

Πολλές φορές η οικονομία του σπιτιού κρατιόταν από τα υφαντά. Το είπα τις προάλλες και μου είπαν «υποτιμάς τους άντρες». Μα στα ορεινά χωριά οι άντρες βγάζανε λεφτά μία φορά τον χρόνο, από τα χωράφια ή τα ζώα.

Για τα υφαντά, βέβαια, χρησιμοποιούσαν φυσικά νήματα και χρώματα.

Ναι, το μαύρο έβγαινε από το καρύδι. Το κίτρινο από την ξινίδα, το κόκκινο είναι ρόγδι. Το λουλάκι από πέτρα. Και τα νήματα ήταν ντόπια, μαλλιά, μπαμπάκια, λινάρια…

Βγάζει νήματα όμως πια η Κρήτη;

Παλιά υπήρχαν όλα. Απλώς σήμερα πετούν τις προβιές των ζώων ενώ παλιά οι νύφες, από το Λασίθι έως και τον Αποκόρωνα, περίμεναν να κουρέψουν τα ζα, να πάρουν το μαλλί, να το πάνε στα Χανιά και σε έξι μήνες να πάρουν την κουβέρτα. Θέλουμε λοιπόν να παραχθεί ξανά μαλλί, λινάρι –όχι μπαμπάκι, γιατί θέλει πολύ νερό –και μετάξι. Ηδη υπάρχουν κάποιοι μερακλήδες που βγάζουν ξανά μετάξι. Εκατό ευρώ η πλεξούδα, πολύ ακριβό, αλλά υπερπολύτιμο.

Αρα το σχέδιό σας είναι να το πάτε όλο πίσω, δηλαδή να βρείτε το νήμα, να βρείτε τη βαφή.

Ολο πίσω, το είπες πολύ καλά. Οι Κρητικές να κάνουν ξανά τη νηματοποίηση. Να ξαναπιάσουν το αδράχτι. Να εκπαιδευτούν ξανά στην ηθική του αργαστηριού. Μεγαλώνω τα παιδιά μου, κρατώ την εστία ζωντανή και αναμμένη, και δεν φορώ κινέζικα και πλαστικά. Σήμερα, αν πέσει ένα κερί σε ένα σπίτι της Κρήτης, θα φουντώσει αμέσως, όλα είναι πλαστικά.

Και τα περισσότερα υφαντά που πωλούνται στα τουριστικά μαγαζιά είναι made in China.

Ναι, το 90% των υφαντών που κυκλοφορούν σήμερα σε όλες τις τουριστικές περιοχές είναι made in China. Οχι μόνο στην Κρήτη, αλλά παντού. Οι Κινέζοι πήραν τα σχέδιά μας, τα επεξεργάστηκαν και τα φέρνουν και τα πωλούν ως κρητικά. Και βέβαια πια δεν τα αγοράζει κανένας, γιατί ο τουρίστας θέλει να αγοράσει κάτι αληθινό. Τα υφαντά της Κρήτης είναι περιζήτητα σε όλον τον κόσμο. Γίνονται δημοπρασίες σε γκαλερί και «χτυπιούνται» σε απίστευτες τιμές.

Πώς σου μπήκε η ιδέα «να ξαναστήσουμε τα αργαστήρια»;

Ταξίδευα και άκουγα συνεχώς να λένε άσχημα λόγια για τους Ελληνες και σκέφτηκα να πάρω ένα αργαστήρι, να το στήσω στην Πλατεία Συντάγματος και να πω στους Ευρωπαίους ότι η Κρήτη δεν ξαργεί, δεν είναι τεμπέλα, δεν τρώει τα έτοιμα· και εν πάση περιπτώσει στο γύρισμα του χρόνου, άμα χρειαστεί, τα φέρνει κι ανάποδα.

Γιατί δεν το κάνατε; Τόσα και τόσα γίνονται στο Σύνταγμα.

Δεν το τόλμησα. Μια ημέρα όμως ζήτησα από τον δήμαρχο Ηρακλείου να στήσουμε ένα αργαστήρι. Και μου έδωσε τη Βασιλική του Αγίου Μάρκου, ένα από τα λαμπρότερα μνημεία της Κρήτης. Βέβαια, εγώ δεν είχα συνειδητοποιήσει ακόμη τι ξεκινάω. Ανέβηκα λοιπόν στην Ακαδημία Αθηνών και ζήτησα βοήθεια από την κυρία Καμηλάκη η οποία είναι νύφη της Κρήτης και την κυρία Καραπιδάκη που είναι θυγατέρα της Κρήτης.

Και γιατί ονομάσατε την προσπάθεια «Αποστολή Πηνελόπη Gandhi»;

Από την Πηνελόπη του Οδυσσέα, ένα υψηλό αξιακό πρότυπο γυναίκας, και τον Μαχάτμα Γκάντι ο οποίος έλεγε στους Ινδούς ότι «ο μόνος τρόπος να φύγει από ‘δώ ο Εγγλέζος» –το ΔΝΤ της εποχής –«είναι να πάρουμε ξανά τις τέχνες των γονέων μας στα χέρια μας». Να παραγάγουμε τα νήματα, τις βαφές, τα χρώματα, τα πάντα, και να υφάνουμε το μέλλον μας. Να μην αγοράσουμε ξανά σεντόνια ούτε από τον Κινέζο ούτε από τον Ραλφ Λόρεν. Σήμερα τα ρούχα που σκεπαζόμαστε είναι τα περισσότερα συνθετικά, το σώμα δεν αναπνέει, και οι άνθρωποι αρρωσταίνουν. Με τα υφαντά τον χειμώνα ζεσταίνεσαι και το καλοκαίρι δροσίζεσαι.

Δεν ξέρω, αλλά οι γυναίκες της Κρήτης πώς τα ακούν όλα αυτά;

Στην αρχή ήταν επιφυλακτικές· μου έλεγαν «έλα εσύ να υφάνεις». Τώρα καταλαβαίνουν ότι είναι η λύση για όλες μας. Αφήστε που οι έρευνες οι οποίες έγιναν στην Αμερική, σε μοναστήρια, δείχνουν ότι η υφαντική είναι θεραπευτική. Οι υφάντρες δεν παθαίνουν άνοια. Κάθε χτένι έχει γύρω στις 2.000 κλωστές και η υφάντρα πρέπει να «συνομιλήσει» με μία μία τις κλωστές και να τις φέρει σε επαφή με τις άλλες. Δηλαδή είναι άσκηση πνευματική, δεν χρειάζεται να κάνεις γιόγκα.