Διάβημα στον Πλαστήρα για εξόριστους και δίκες

Ο Πασαλίδης προσπαθούσε να εξισορροπήσει λεπτές καταστάσεις και διαφορές

μέσα στην ΕΔΑ.

Η προεκλογική ομιλία, στο ραδιόφωνο, του στρατηγού Νεόκ. Γρηγοριάδη,

προκάλεσε την αντίδραση του ΚΚΕ. Έτσι εκπρόσωπος της ΕΔΑ μπήκε ο Μιχ. Κύρκος.

Το ΣΚΕΛΔ απήντησε έντονα και με επιχειρήματα στις κατηγορίες για δήθεν

«διασπαστική» πολιτική. Η προεκλογική ομιλία του Πασαλίδη στη Θεσσαλονίκη,

εντυπωσίασε όλους. Τελικά στις εκλογές του 1951, ο Παπάγος δεν πήρε την

πλειοψηφία που περίμενε.

Η ΕΔΑ κέρδισε 10 έδρες, ενώ Πλαστήρας και Βενιζέλος θα ένωναν τις δυνάμεις

τους για να σχηματίσουν κυβέρνηση Κέντρου.

Η κατανομή των εδρών στις εκλογές του ’51, συμπλήρωσε την ενίσχυση των μεγάλων

κομμάτων και τη διάλυση των μικρών που είχε προκαλέσει η σχετική πόλωση. Το

Λαϊκό Κόμμα του Κων. Τσαλδάρη, άλλοτε πανίσχυρο, με την ίδρυση του Ελληνικού

Συναγερμού συρρικνώθηκε, το Κόμμα του Γ. Παπανδρέου διαλύθηκε, ενώ δεν βγήκαν

βουλευτές ακροδεξιοί, ο Θεόδ. Τουρκοβασίλης και ο Κων. Μανιαδάκης. Οι εκλογές

της 9ης Σεπτεμβρίου όμως, έδειξαν και κάτι άλλο σημαντικό. Παρά το συνήθως

λεγόμενο ότι η Δεξιά θεωρούσε αρχηγό της τον βασιλιά, η πλειοψηφία των Δεξιών

ψήφισε αντίθετα προς την εκδηλωμένη θέληση του Παύλου και της Φρειδερίκης, που

δεν ήθελαν τον Παπάγο στην πολιτική σκηνή.

Επιστολή

Ο Στρατάρχης Παπάγος, ο οποίος δεν πήρε την πλειοψηφία που περίμενε, έστειλε

επιστολή στον βασιλιά Παύλο και διαμαρτυρήθηκε για «πρωτοφανείς κομματικάς

παρεμβάσεις της διεξαγούσης τας εκλογάς κυβερνήσεως και άλλας πάσης φύσεως, αι

οποίαι ήρκεσαν εις αλλοίωσιν της ψήφους μερίδος του λαού». Ο αρχηγός των

Φιλελευθέρων Σοφ. Βενιζέλος απήντησε στον Παπάγο με τη δήλωση: «Αν υπάρχη

αλλοίωσις ως προς τα εκλογικά αποτελέσματα, τούτο ισχύει μόνον διά τας

ενόπλους δυνάμεις, διότι είναι απολύτως βέβαιον, ότι πλείστοι των κατωτέρων

αξιωματικών επενέβησαν σκανδαλωδώς υπέρ του Συναγερμού. Και τρανήν απόδειξιν

τούτου αποτελεί το γεγονός ότι, ενώ εις τα πολιτικά τμήματα ο Συναγερμός έλαβε

το 34% των ψήφων, εις τα στρατιωτικά έλαβε το 52%». Ο Παπάγος με ανταπάντηση,

εξέφρασε κατάπληξη, διότι ο Βενιζέλος «πειράται να θίξη τους Έλληνας

στρατιώτας και τους κατωτέρους αξιωματικούς, τους αποτελούντας την βάσιν της

μαχητικής δυνάμεως του στρατεύματος». Και κατηγόρησε την κυβέρνηση των

Φιλελευθέρων, ότι εκείνη προσπαθούσε να επηρεάσει το φρόνημα του στρατεύματος.

Μαχητικός ο Βενιζέλος παρετήρησε ότι: «Η ημέρα της 9ης Σεπτεμβρίου διά την

κάθοδον εις την πολιτικήν του στρατάρχη ωργανούτο από δύο ετών, και είναι

γνωστή εις το στράτευμα η δράσις των διαφωτιστών, οι οποίοι περιήρχοντο τας

στρατιωτικάς μονάδας διά να προετοιμάσουν την κάθοδον εις την πολιτικήν του κ.

Παπάγου…».

Ο χαμένος

Η «Δημοκρατική» σε σχόλιό της επεσήμανε ότι ο Παπάγος ήταν ο χαμένος των

εκλογών, και ότι γενικά οι αντιδεξιές δυνάμεις είχαν φανερή πλειοψηφία:

«Ο Παπάγος συγκέντρωσε, σύμφωνα με τα μέχρι ώρας γνωσθέντα αποτελέσματα, το

35% των ψήφων. Τα κόμματα που διεξήγαγον τον αντιπαπαγικόν αγώνα και

κατήγγειλαν τον Συναγερμόν ως κίνδυνον διά τον τόπον, συνεκέντρωσαν 56% (ΕΠΕΚ

24,15%, Φιλελεύθεροι 18,28%, ΕΔΑ 13,04%) χωρίς να υπολογισθή και ο κ.

Τσαλδάρης. Τώρα, πώς συμβαίνει εκείνος που συνεκέντρωσε το 35% να είναι φορεύς

της θελήσεως του ελληνικού λαού, και εκείνοι που συνεκέντρωσαν το 56% να είναι

η μειοψηφία;»…

Στις 3 Οκτωβρίου 1951, τετραμελής αντιπροσωπεία της ΕΔΑ αποτελουμένης από τους

Ιω. Πασαλίδη, Μιχάλη Κύρκο, Δημ. Μαριόλη και Κώστα Μπασιάκο, επισκέφθηκε στις

7 το βράδυ τον αρχηγό της ΕΠΕΚ, και του έθεσαν υπ’ όψιν δύο κυρίως ζητήματα:

α) Την άμεση απόλυση των φυλακισμένων και εξορίστων βουλευτών της ΕΔΑ,

και β) την αναβολή των δικών ενώπιον των στρατοδικείων. Στο σχετικό

ρεπορτάζ, η «Δημοκρατική» έγραφε: «Επί του πρώτου ζητήματος οι εκπρόσωποι της

ΕΔΑ ανέπτυξαν εις τον στρατηγόν Πλαστήραν, τόσον την νομικήν άποψιν όσο και

τους πραγματικούς λόγους που επιβάλλουν την απελευθέρωσιν των δεσμωτών

βουλευτών της ΕΔΑ τέσσαρας τουλάχιστον εβδομάδας προ της συγκλήσεως της Βουλής

συμφώνως προς το άρθρον 63 του Συντάγματος.

Συμφώνησε

Η αντιπροσωπεία εζήτησεν επίσης από τον αρχηγό της ΕΠΕΚ να επισκεφθή

αυτοπροσώπως τον πρόεδρον της προσωρινής κυβερνήσεως κ. Βενιζέλον και υπό την

ιδιότητά του, του εντολοδόχου του σχηματισμού της νέας κυβερνήσεως, να

απαιτήση την διά τηλεγραφικής διαταγής προς τους αρμοδίους διευθυντάς των

φυλακών και τον στρατοπεδάρχην Αγίου Ευστρατίου, άμεσον απόλυσιν των

ανακηρυχθέντων βουλευτών της ΕΔΑ. Ο κ. Πλαστήρας εδήλωσεν εις τους εκπροσώπους

της ΕΔΑ, ότι συμφωνεί απολύτως με την υποστηριχθείσαν άποψιν και θα επισκεφθή

εντός της σήμερον τον κ. Πρωθυπουργόν διά να ζητήση, όπως αφεθούν αμέσως

ελεύθεροι οι κρατούμενοι βουλευταί.

Λογική…

Επί του δευτέρου ζητήματος οι εκπρόσωποι της ΕΔΑ ετόνισαν εις τον αρχηγόν της

ΕΠΕΚ ότι είναι ακατανόητος η διεξαγωγή δικών ενώπιον εκτάκτων στρατοδικείων

εις τας παραμονάς της καταργήσεώς των, η οποία έχει αποφασισθή ήδη υπό των δύο

συνεργαζομένων κομμάτων και θα πραγματοποιηθή υπό της νέας κυβερνήσεως. Ο

προσδιορισμός με τόσην σπουδήν τριών μεγάλων δικών ενώπιον εκτάκτων

στρατοδικείων, εντός του μηνός Οκτωβρίου, δεν αποσκοπεί, παρά εις την

δημιουργίαν ατμοσφαίρας τρομοκρατίας και υποδαυλίσεως των παθών. Είναι δε

παράλογον να συνεδριάσουν και να εκδώσουν πιθανώς, εις θάνατον καταδικαστικάς

αποφάσεις, στρατοδικεία που ευρίσκονται υπό κατάργησιν. Ο κ. Πλαστήρας

ανεγνώρισε ότι η άποψις αυτή της ΕΔΑ είναι απολύτως λογική, και εδήλωσεν ότι

κατά την σημερινήν επίσκεψίν του εις τον κ. Βενιζέλον, θα ζητήση να αναβληθούν

και ματαιωθούν τελικώς αι ενώπιον των εκτάκτων στρατοδικείων δίκαι…».

Αμερικανικές πιέσεις προς τη νέα Βουλή

Λίγες ημέρες μετά τις εκλογές, ο Παπάγος αποσαφήνισε ότι δεν επρόκειτο να

δεχθεί συνεργασία με άλλα κόμματα, ενώ η ΕΠΕΚ και οι Φιλελεύθεροι άρχισαν

συνεννοήσεις για να σχηματίσουν κυβέρνηση. Ο Πλαστήρας διατύπωσε το ελάχιστο

πρόγραμμά του για την ειρήνευση της χώρας, που προέβλεπε δύο στάδια: στο

πρώτο, έπρεπε να καταργηθούν τα έκτακτα στρατοδικεία, τα στρατόπεδα

συγκέντρωσης, τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων, και να απολυθούν όλοι οι

εκτοπισμένοι. Στο δεύτερο στάδιο, θα αποφυλακίζονταν όλοι οι πολιτικοί

κρατούμενοι, που η ποινή τους δεν ξεπερνούσε τα δέκα χρόνια. Το κράτος έπρεπε

να φροντίσει να βρουν όλοι οι απολυόμενοι εργασία, και ύστερα από δύο μήνες θα

δινόταν εντολή να απολυθούν και οι υπόλοιποι κρατούμενοι με τις πιο βαριές

ποινές, και οι θανατοποινίτες. Αντίστοιχο πρόγραμμα ειρήνευσης κατήρτισε και

το Κόμμα των Φιλελευθέρων του Σοφ. Βενιζέλου, με τη διαφορά ότι ο τελευταίος

δεν το δημοσιοποίησε, όπως ο Πλαστήρας.

Στις 29 Σεπτεμβρίου, ο βασιλιάς Παύλος κάλεσε τον αρχηγό της ΕΠΕΚ στα ανάκτορα

και του έδωσε εντολή για σχηματισμό κυβέρνησης μαζί με τους Φιλελευθέρους. Η

ΕΠΕΚ ανακοίνωσε τότε, ότι παρείχε την υποστήριξή της στον Σοφοκλή Βενιζέλο για

να παραμείνει στην πρωθυπουργία μέχρι την εκλογή του προέδρου της Βουλής. Όμως

οι Αμερικανοί άρχισαν να πιέζουν αφόρητα, προκειμένου να εγκαταλείψει η ΕΠΕΚ

μεγάλο μέρος από το πρόγραμμα ειρήνευσης του τόπου. Παράλληλα οι εφημερίδες

της Δεξιάς άρχισαν να διαμαρτύρονται και να «φωνάζουν» ότι από τη στιγμή που ο

Παπάγος παραιτήθηκε από την αρχιστρατηγία, «το στράτευμα ευρίσκεται εν

διαλύσει»…

Απουσίες

Από την πρώτη συνεδρίαση της Βουλής, η Αριστερά απουσίαζε, αφού οι δέκα

βουλευτές της που είχαν εκλεγεί, ήσαν εξόριστοι ή φυλακισμένοι.

Στις 7 το βράδυ της 18ης Σεπτεμβρίου, αντιπροσωπεία της ΕΔΑ από τους Μιχάλη

Κύρκο, Μανώλη Μάντακα, Ανδρ. Μπικάκη και Κώστα Μπασιάκο, επισκέφθηκε στο

πολιτικό γραφείο τον πρωθυπουργό Σοφ. Βενιζέλο και του ζήτησε: α) Να

αφεθούν αμέσως ελεύθεροι οι εξόριστοι που εξελέγησαν βουλευτές της ΕΔΑ. β)

Να μη γίνουν εκτελέσεις θανατοποινιτών και γ) να σταματήσουν οι

μεταγωγές κρατουμένων, και όσους είχαν απομακρύνει, να τους επαναφέρουν στις

Φυλακές Αβέρωφ, ώστε να είναι πιο εύκολη η παρακολούθηση της τύχης των.

Ο Βενιζέλος κάτω από τις πιέσεις των Αμερικανών, δίστασε να ικανοποιήσει τα

αιτήματα της ΕΔΑ, ενώ φοβήθηκε ακόμα και να δώσει εντολή για προσωρινή διακοπή

της εκπόπισης των εκλεγέντων βουλευτών. Στις 26 Σεπτεμβρίου ο βασιλιάς Παύλος

κάλεσε χωριστά στα ανάκτορα για ακρόαση τους πολιτικούς αρχηγούς, χωρίς να

εξαιρέσει την Αριστερά. Την ΕΔΑ εκπροσώπησε ο Μιχάλης Κύρκος. Η ακρόαση

διήρκεσε 20 λεπτά. Κατά την έξοδό του από τα ανάκτορα, ο Κύρκος είπε στους

πολιτικούς συντάκτες των εφημερίδων που τον περίμεναν: «Δύο είναι τα βασικά

σημεία επί των οποίων σαφής και κατηγορηματική εξεδηλώθη η θέλησις του λαού.

Το πρώτον έγκειται εις την αποδοκιμασίαν και την καταδίκην τού υπό την ηγεσίαν

του κ. Παπάγου Ελληνικού Συναγερμού. Το εκλογικό σώμα, λόγω της προσωπικότητος

του κ. Παπάγου, αλλά και της προϊστορίας του, εδιχάσθη εις παπαγικούς και

αντιπαπαγικούς εφόσον οι παπαγικοί δεν συγκέντρωσαν παρά μόνον το 36% των

ψήφων, είναι καταφανής η αποδοκιμασία των υπό των 2/3 του ελληνικού λαού. Αυτή

η αποδοκιμασία θα ήτο πολύ μεγαλυτέρα, εάν ο κ. Παπάγος απεμακρύνετο της

διοικήσεως του στρατεύματος εγκαίρως, ώστε να παύση ασκών και επ’ αυτού αλλά

και επί του ελληνικού λαού την επιρροήν την οποία και εντελώς αι εντελώς

εξωτερικαί εξουσίαι αι οποίαι τού είχαν παραχωρηθή, επέτρεψαν εις αυτόν να

ασκήση. Η τοιαύτη εκδήλωσις της θελήσεως του λαού, όχι μόνον δεν επιτρέπει την

ανάθεσιν σχηματισμού κυβερνήσεως εις τον κ. Παπάγον, αλλ’ αντιθέτως επιβάλλει

να περιορισθεί ούτος αυστηρώς εις την άσκησιν της ανατεθείσης αυτώ υπό του

λαού εντολής, δηλαδή την άσκησιν της αντιπολιτεύσεως…».

Και ο Μιχ. Κύρκος συνέχισε: «Το δεύτερο θεμελιώδες σημείον, υπήρξε η αξίωσις

του λαού να ειρηνεύση η χώρα και να αποκατασταθούν εις το ακέραιον όλαι αι

δημοκρατικαί ελευθερίαι, εγγυημέναι υπό του Συντάγματος…».

Διαμαρτυρίες

Η Δεξιά, αντί να προβληματιστεί από αυτές τις επισημάνσεις, άρχισε να θορυβεί

και να διαμαρτύρεται, ότι κακώς εκλήθη από τον βασιλιά σε ακρόαση ο Κύρκος,

αφού δεν ήταν πολιτικός αρχηγός, αλλά εκπρόσωπος της ΕΔΑ. Ο πρωθυπουργός Σοφ.

Βενιζέλος απήντησε αμέσως με κατηγορηματικό τρόπο, ότι: «Η ακρόασις του

εκπροσώπου της ΕΔΑ παρά τη Α.Μ. εγένετο κατόπιν εισηγήσεως του κ.

Πρωθυπουργού, όστις φρονεί ότι έπρεπε να ακουσθή η γνώμη 180.000 πολιτών,

οίτινες εφήφισαν κατά τους νόμους του κράτους. Το εάν ο κ. Κύρκος είναι ή όχι

βουλευτής, ουδεμίαν έχει σημασίαν διότι δεν υπάρχουν εισέτι κοινοβουλευτικαί

ομάδες, εφόσον τα αποτελέσματα δεν ηλέγχθησαν από τα Πρωτοδικεία, και ούτε

ανακήρυξις βουλευτών εγένετο…».

Οι βουλευτές παραμένουν στον Άη Στράτη

Η ΕΔΑ ανακοίνωσε ότι ήταν διατεθειμένη να στηρίξει στην κυβέρνηση τον

Πλαστήρα, «εάν ούτος θα εφήρμοζε πλήρως και εις το ακέραιον και χωρίς

ταλαντεύσεις και συγκερασμούς, το υπ’ αυτού εξαγγελθέν πρόγραμμα ειρηνεύσεως

και εκδημοκρατισμού της χώρας»…

Οι ημέρες περνούσαν, όμως, και οι βουλευτές της ΕΔΑ που είχαν εκλεγεί,

εξακολουθούσαν να παραμένουν εκτοπισμένοι στον Άη Στράτη. Ο πανίσχυρος

μηχανισμός του ΙΔΕΑ αντιδρούσε στην απελευθέρωσή τους. Στις 7 το απόγευμα της

Τετάρτης 3 Οκτωβρίου 1951, ο πρόεδρος της ΕΔΑ Ιω. Πασαλίδης συνοδευόμενος από

τον Κώστα Μπασιάκο, επισκέφθηκαν τον πρωθυπουργό Πλαστήρα και του έθεσαν το

ζήτημα της απόλυσης των εξορίστων και φυλακισμένων βουλευτών της ΕΔΑ.

Παράλληλα του ζήτησαν να αναβληθούν οι δίκες στα στρατοδικεία που είχαν

οριστεί για εκείνες τις ημέρες. Ο ηγέτης της Αριστεράς επεσήμανε ακόμα στον

γηραιό πρωθυπουργό την ανάγκη να καταργηθούν πια τα έκτακτα στρατοδικεία.

Το επόμενο βράδυ, ο Πασαλίδης με τον Κύρκο και τον Μπασιάκο επισκέφθηκαν τον

Βενιζέλο και του έθεσαν τα ίδια θέματα.

Στις 14 Οκτωβρίου 1951 οι εξόριστοι βουλευτές Κ. Γαβριηλίδης, Στέφ. Σαράφης,

Μ. Χατζημιχάλης, Μαν. Πρωιμάκης, Ιω. Ιμβριώτης, Νίκος Τσόχας και Ηλίας Ηλιού

έστειλαν στη «Δημοκρατική» έναν «χαιρετισμό» προς τον λαό: «Χαιρετίζουμε τον

ελληνικό λαό και την ΕΔΑ για την διεξαγωγή του εκλογικού αγώνα που απέληξε

στην εκλογή των εξορίστων και φυλακισμένων υποψηφίων με σημασία την λαϊκή

καταδίκη των πολιτικών διωγμών και την απ’ ευθείας εκ μέρους του λαού χορήγηση

Γενικής Αμνηστίας. Ευχαριστούμε τον ελληνικό λαό και την ΕΔΑ για τους

συνεχιζόμενους αγώνες για την απελευθέρωσή μας και διαδηλώνουμε την πίστη μας

στο δίκαιο του λαού, και την απόφασή μας να αγωνιστούμε για την πραγματοποίηση

της απαίτησης για ειρήνη, δημοκρατία, αμνηστία…».

Στις 24 Οκτωβρίου, η Ανωτάτη Εφορευτική Επιτροπή ανακοίνωσε την τελική

κατανομή των 258 εδρών της Βουλής. Η ΕΠΕΚ και οι Φιλελεύθεροι είχαν μικρή αλλά

καθαρή πλειοψηφία απέναντι σε όλα τα άλλα κόμματα, και στις 27 του μηνός

ορκίσθηκε πρωθυπουργός ο Πλαστήρας με αντιπρόεδρο και υπουργό Εξωτερικών τον

Σοφ. Βενιζέλο, και υπουργό Συντονισμού τον Γεώργ. Καρτάλη.

Χαρακτηριστικό ήταν ­ και φυσικά ανορθόδοξο ­ ότι υπουργός Άμυνας ανέλαβε

εξωκοινοβουλευτικό πρόσωπο της εμπιστοσύνης των ανακτόρων, ο ναύαρχος Αλέξ.

Σακελλαρίου, που προερχόταν μάλιστα από την παλαιά αντιβενιζελική παράταξη. Ο

Σακελλαρίου μαζί με τον ναύαρχο Ρέππα, ήταν αυτοί που το 1935 είχαν

καταστείλει το κίνημα των βενιζελικών αξιωματικών. Στις 30 Οκτωβρίου

εμφανίστηκε στη Βουλή η νέα κυβέρνηση του Κέντρου, ο πρωθυπουργός Ν. Πλαστήρας

διάβασε τις προγραμματικές του δηλώσεις στη Βουλή, και έδωσε έμφαση στην

εισδοχή της Ελλάδας στην Ατλαντική Συμμαχία. Από την άλλη όμως, τόνισε

ιδιαίτερα την ανάγκη για ολοκλήρωση της εσωτερικής ειρήνευσης, λήθης του

παρελθόντος και ενότητας όλων των Ελλήνων.