Το Στρασβούργο μας είναι γνωστό τις τελευταίες δεκαετίες σαν η μόνιμη έδρα του

Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Πρόσφατα απέκτησε και τον Εμπεδοκλή του. Πρόκειται

για τον προσωκρατικό φιλόσοφο κι όχι για συνωνυμία. Αλλά πώς; Γιατί; Το όλο

μοιάζει με αστυνομικό μυθιστόρημα.

ΤΗΝ ΙΔΙΑ μέρα που η Ελλάδα αφήνει το παλίμψηστο του Αρχιμήδη να περιέλθει στην

ιδιοκτησία ανώνυμου Αμερικανού αγοραστή, από τον πλειστηριασμό του Σόθμπις, ­

στο Στρασβούργο εκδίδεται, από τις εκδόσεις τού εκεί πανεπιστημίου και την

Εθνική Βιβλιοθήκη του, ο «Εμπεδοκλής του Στρασβούργου», των Alain Martin και

Oliver Primavesi.

Πρόκειται για τη σχολιασμένη έκδοση ενός παπυρικού ευρήματος που χρονολογείται

από τον 1ο μ.Χ. αιώνα και που έφτασε στη βιβλιοθήκη του Στρασβούργου χάρη στον

Γερμανό αρχαιολόγο Όττο Ρούμπενζον. (Τότε το Στρασβούργο βρισκόταν υπό πρωσική κυριαρχία).

Αυτό που αγόρασε ο Ρούμπενζον το 1904 από έναν Αιγύπτιο παλαιοπώλη στο Αχμίμ,

(την αρχαία Πανόπολη), ήταν ένα νεκρικό στεφάνι, φτιαγμένο από διπλωμένο

πάπυρο. Στον πάπυρο υπήρχε γραμμένο ένα αρχαίο κείμενο, που αποδείχτηκε

αργότερα ότι ήταν από έργο του Εμπεδοκλή.


Πώς βρέθηκε όμως ένα κείμενο του Εμπεδοκλή, του Έλληνα αυτού από τον Ακράγαντα

της Σικελίας, στην Άνω Αίγυπτο, στις όχθες του Νείλου;

Το στεφάνι δεν είναι σίγουρο ότι προέρχεται από την περιοχή όπου αγοράστηκε, η

αρχαία Πανόπολις όμως ήταν κέντρο της ελληνικής παιδείας στην Αίγυπτο, αλλά

και γνωστή ως γενέτειρα του Ζώσιμου του Πανοπολίτη (3ος αιώνας), του φιλόσοφου

– αλχημιστή, ο οποίος συνδέεται με τη συλλογή κειμένων του Ερμή του Τρισμέγιστου.

Πολύ αργότερα, γύρω στο 900 μ.Χ., στην Πανόπολη έζησε κι ο Ουτχμάν Ιμπν

Σουβάιντ, που έγραψε τη «Σύναξη των Φιλοσόφων». Στη σύναξη αυτή, όπου

προεδρεύει ο Πυθαγόρας, παίρνει μέρος και ο Εμπεδοκλής («Μπεντακλής» στα

αραβικά) που ανακοινώνει για τις επόμενες γενιές ότι ο αέρας είναι μια

λεπτότερη μορφή νερού και παρομοιάζει τη γήινη σφαίρα με αυγό, όπου η γη είναι

το τσόφλι, το νερό κάτω απ’ τη γη το ασπράδι και η φωτιά κάτω από το νερό ο

κροκός. Για να ξαναγυρίσουμε στον πάπυρο: το κείμενό του περιλαμβάνει

καινούργιες γραμμές, σοβαρά ακρωτηριασμένες στις περισσότερες περιπτώσεις, που

ανήκουν στο βιβλίο του Εμπεδοκλή με τον τίτλο «Περί Φύσεως».

Το τμήμα c του παπύρου αρχίζει με ένα καινούργιο στίχο και συνεχίζεται με το

απόσπασμα 20 του Diels, ενώ στο τμήμα d πολλοί είναι οι καινούργιοι στίχοι που

πλουτίζουν το νόημα (των γνωστών ήδη αποσπασμάτων του Εμπεδοκλή από την έκδοση

Diels). Παράδειγμα οι στίχοι 7 και 8:

νυν δε μάτην εν τωδε νότω κατέδευσα παρειάς

εξικνούμεθα γαρ πολυβένθεα Δίνον, οίω…

(Σε μετάφραση της φιλολόγου Αναστασίας Καραστάθη:

«Τώρα όμως μάταια σ’ αυτή τη νοτιά μούσκεψα τα μάγουλά μου,

γιατί φτάνουμε, θαρρώ, στα τρίσβαθα της δίνης…»).

Το σημαντικό είναι ότι το παπυρικό αυτό εύρημα δίνει καινούργια ζωή στο

κείμενο του Εμπεδοκλή, αφού αποτελεί αποσπασματικό αντίγραφο από το έργο του

και όχι απλό παράθεμα άλλων συγγραφέων ή δοξογράφων, όπως εξηγεί ο καθηγητής

της Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Paris VIII, κ. Ηλίας Τσιμπιδάρος, που

ετοιμάζει ήδη, στα πλαίσια του Ελληνικού Μήνα, που θα γίνει στο Παρίσι το ’99,

(τον «ελληνικό μήνα» ανακοίνωσε ο υπουργός Εξωτερικών κ. Θόδωρος Πάγκαλος,

κατά το πρόσφατο πέρασμά του από την γαλλική πρωτεύουσα) και μια μεγάλη

εκδήλωση με βάση τον πάπυρο του Στρασβούργου που μπορεί να τροφοδοτήσει μια

γόνιμη αντιπαράθεση των διαφορετικών ερμηνειών της σκέψης του Εμπεδοκλή που θα

φέρει το ευρύτερο κοινό σε επαφή με τη λαμπρή ποίηση του φιλοσόφου από τον Ακράγαντα.

Διότι αν οι επιμελητές της έκδοσης υποστηρίζουν, όπως ο Denis Ο’ Brien, την

θεωρία των εναλλασσόμενων κοσμικών κύκλων, όπου, οι δύο πρώτες αρχές «φιλότης»

(φιλία) και «νείκος» (έριδα), εναλλασσόμενες ανά περιόδους που τις καθορίζει η

Ανάγκη, έχουν ως αποτέλεσμα, σε κάθε εναλλαγή τους στην εξουσία του σύμπαντος

και τη δημιουργία ενός καινούργιου κόσμου, υπάρχει και η αντίθετη άποψη, όπως

του Bollack, που θεωρούν ότι απλώς ξαναγεννιέται ο ίδιος κόσμος, που διαλύεται

και ανασυντίθεται, αφού η αγάπη και η έχθρα είναι αντίθετα αλλά δυναμικά

στοιχεία του Ενός.

Η Ελλάδα, όπως ξαναείπαμε και στο προηγούμενο άρθρο, δεν πρέπει πια να είναι

απούσα όχι μόνο από τις τεχνολογικές εξελίξεις, αλλά κι απ’ την έρευνα, τις

κλασικές σπουδές που αφορούν την παράδοσή μας. Μέσα σ’ αυτές είναι και η

παπυρολογία. Έχουμε σπουδαίους επιστήμονες παπυρολόγους που κάθονται ή

διδάσκουν στα φροντιστήρια για τον επιούσιο. Ας μη ξεχνάμε ότι ο καθηγητής κ.

Καψωμένος είχε ανακαλύψει πριν από χρόνια, έξω από τη Θεσσαλονίκη, στο

Δερβένι, μέσα στην τέφρα νεκρικής πυράς ένα άλλο πάπυρο που συνόδευε κι αυτός

ως στεφάνι το νεκρό στο τελευταίο του ταξίδι. Σ’ αυτόν διασώθηκε ένα κείμενο

της ορφικής παράδοσης σχετικό με το λόγο και τη γλώσσα.

Τελευταία Νέα