Ο Τσβετάν Τοντορόφ, πολυμεταφρασμένος και πολυσχολιασμένος στα ελληνικά, εγκατέλειψε τη Βουλγαρία το 1963 σε ηλικία 24 ετών και εγκαταστάθηκε στη Γαλλία. Σήμερα είναι πασίγνωστος κριτικός της λογοτεχνίας, ιστορικός και φιλόσοφος. Ποτέ του δεν σταμάτησε να τονίζει τα μεγάλα πλεονεκτήματα που έχουν οι πολίτες στις δυτικές δημοκρατίες, αλλά και πάντοτε τόνιζε τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι δημοκρατίες, όταν αφήνουν το σαράκι των ανισοτήτων και του λαϊκισμού να τις κατατρώει. Η έμφαση που δίνει στην αξία της πολιτικής ελευθερίας δεν έχει φορμαλιστικό χαρακτήρα, γιατί γι’ αυτόν η ύπαρξη της πολιτικής ελευθερίας είναι προϋπόθεση για την καταπολέμηση των κοινωνικών ανισοτήτων και το αντίθετο.

Σε προηγούμενα βιβλία του στο στόχαστρο της κριτικής του τοποθετούνταν οι «φίλοι του ολοκληρωτισμού», αυτοί οι φανεροί εξωτερικοί εχθροί της δημοκρατίας. Στο παρουσιαζόμενο έργο οι εχθροί της δημοκρατίας είναι εσωτερικοί. Δεν ξέρω αν είναι πιο επικίνδυνοι, από τους φίλους του ολοκληρωτισμού, είναι όμως πολύ πιο ύπουλοι. Γιατί ενώ οι εσωτερικοί εχθροί μιλούν εξ ονόματος της δημοκρατίας, ταυτοχρόνως από το «βασίλειο» της δημοκρατίας εξορίζουν είτε το στοιχείο της ελευθερίας (λαϊκισμός, ξενοφοβία) είτε της κοινωνικής ισότητας (υπερφιλελευθερισμός).

Ο συγγραφέας υποστηρίζει πως οι έννοιες του λαού, της ελευθερίας και της προόδου αποτελούν συστατικά στοιχεία της δημοκρατίας. Αν όμως κάποιο απ’ αυτά απομονωθεί από τα υπόλοιπα και αναδειχθεί σε μοναδική αρχή, τότε η δημοκρατία κινδυνεύει να μετατραπεί σε λαϊκισμό, υπερφιλελευθερισμό, μεσσιανισμό.

Ο Τοντορόφ επιδιώκει να πιάσει το νήμα από την αρχή. Για να μας μιλήσει για τη σχέση της ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου με την αναγκαιότητα καταφεύγει σε μια «παλιά αντιπαράθεση». Αυτή που αναπτύσσεται μεταξύ του ιεροκήρυκα Πελάγιου και του Ιερού Αυγουστίνου. Οι δυο τους αναζητούν τούς κατάλληλους τρόπους με τους οποίους ο άνθρωπος μπορεί να βρει τη σωτηρία του. Μόνο που για τον Πελάγιο η σωτηρία του ανθρώπου βρίσκεται στην απόλυτα ελεύθερη βούληση, η οποία οδηγεί στην τελειότητα, ενώ για τον Αυγουστίνο η σωτηρία βρίσκεται στην υποταγή στην Εκκλησία και στην ταπείνωση, χωρίς φυσικά να υπάρχει επί γης καμία τελειότητα. Οσο και να φαίνεται περίεργο, ο φιλελεύθερος Τοντορόφ αν και αμφισβητεί το δόγμα Αυγουστίνου δεν ενθουσιάζεται από το κήρυγμα του Πελάγιου, γιατί αυτό, όταν οδηγείται στα άκρα, καταλήγει στον πολιτικό μεσσιανισμό. Ο μεσσιανισμός χωρίς μεσσία έχει ως τελικό σκοπό τη δημιουργία ενός επίγειου παράδεισου και προ αυτού του σκοπού είναι έτοιμος να χρησιμοποιήσει κάθε μέσο (επανάσταση, τρομοκρατία, στρατιωτική επέμβαση).

Ο πολιτικός μεσσιανισμός εκδηλώθηκε μέσα από τρία κύματα. Το πρώτο ήσαν οι επαναστατικοί και αποικιακοί πόλεμοι, οι οποίοι έγιναν στο όνομα της βίαιης επιβολής της δημοκρατίας ή του βίαιου εκπολιτισμού των μη ευρωπαϊκών λαών και οδήγησαν σε θυσίες εκατομμυρίων ανθρώπων. Το δεύτερο ήταν το εγχείρημα της κομμουνιστικής ουτοπίας, που ήθελε να επιβάλει την ισότητα καταργώντας όμως την ελευθερία. Είχε και αυτό εκατομμύρια θύματα. Το τρίτο είναι αυτό που σήμερα επιβάλλει τη δημοκρατία με τις βόμβες. Εδώ συμπεριλαμβάνει όλες τις προσπάθειες επέμβασης της Δύσης σε τρίτες χώρες, τους πολέμους σε Γιουγκοσλαβία, Ιράκ, Αφγανιστάν, Λιβύη. Ολοι αυτοί οι πόλεμοι, χωρίς εξαίρεση, αποτελούν μορφή σύγχρονου πολιτικού μεσσιανισμού και γι’ αυτό είναι καταδικαστέοι χωρίς καμία δικαιολογία.

Νομίζω όμως πως εδώ στην προσπάθειά του να αποτρέψει τον «πειρασμό του καλού» να γίνει εκφραστής του κακού γενικεύει και χάνει κρίσιμες διαφορές μεταξύ των διαφόρων επεμβάσεων. Ελπίζω να μου επιτραπεί εδώ μια μικρή παρέκβαση. Για μένα η πιο σοβαρή παρέμβαση στα ζητήματα των διεθνών επεμβάσεων ακόμη πιο προχωρημένη και απ’ αυτές του Μάικλ Γουόλτσερ (Δίκαιοι και Αδικοι Πόλεμοι, Ιωλκός), αλλά και απ’ αυτές του Τζων Ρωλς (Το Δίκαιο των Λαών, Ποταμός) είναι του έλληνα καθηγητή της φιλοσοφίας του Δικαίου Κωνσταντίνου Παπαγεωργίου (Πόλεμος και Δικαιοσύνη, Πόλις). Βιβλίο που αν είχαμε σοβαρό κράτος θα είχε ήδη φροντίσει να μεταφραστεί στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες.

Τελευταία Νέα