Σημείο αναφοράς το «πνεύμα του Πολυτεχνείου»

Η συζήτηση για τον αν η εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν το γεγονός που προκάλεσε την πτώση της δικτατορίας υποκρύπτει μια βαθύτερη ένταση που αφορά τον διφυή χαρακτήρα της Δημοκρατίας της Μεταπολίτευσης. Η Μεταπολίτευση μπορεί να προσληφθεί με δύο τρόπους. Από τη μια πλευρά, είναι εξέλιξη που διαμορφώθηκε, διαδικασία που σχεδιάστηκε και πραγματοποιήθηκε αριστοτεχνικά από τον Καραμανλή. Μια πορεία που εκκινεί από τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ, τη διεξαγωγή των πρώτων εκλογών μετά από μια δεκαετία, συνεχίζεται με το δημοψήφισμα που απαλλάσσει την Ελλάδα από τη μοναρχία, εγκαθιστά ένα ανανεωμένο κοινοβουλευτικό σύστημα με το σύνταγμα του 1975 και επιδιώκει την πραγματοποίηση της ευρωπαϊκής προοπτικής με την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Διαδικασία θεσμικά ολοκληρωμένη, ανταποκρίνεται στις διαδικαστικές και ουσιαστικές προδιαγραφές ενός δημοκρατικού συστήματος χωρίς αποκλεισμούς αλλά ταυτόχρονα ελέγχεται σφιχτά από τον αρχιτέκτονά της τόσο ως προς το διαδικαστικό της μέρος όσο και ως προς τις επιδιώξεις της. Σε αντιδιαστολή, ιδίως μετά την ολοκλήρωση της μετάβασης στη δημοκρατία με την ψήφιση του συντάγματος τον Ιούνιο του 1975, αναδύονται πολιτικά και κοινωνικά  ρεύματα με κοινό παρονομαστή την αναφορά στα ιστορικά σχίσματα, στην Κατοχή και στον εμφύλιο πόλεμο της δεκαετίας του ’40, στους ανένδοτους αγώνες της δεκαετίας του ’60. Εκφράζουν ένα αίσθημα «αδικαίωτου» της Μεταπολίτευσης, της ανάγκης «επανόρθωσης» για τους αποκλεισμούς του παρελθόντος και ταυτόχρονα το αίτημα ανακατανομής της κοινωνικής και οικονομικής επιρροής, της ρευστοποίησης των κοινωνικών ιεραρχιών που έδειχναν να είναι ξεπερασμένες και ασφυκτικές για μια κοινωνία που άλλαζε, ενώ ο αντιαμερικανισμός, ισχυρότατος λόγω της πολιτικής κρίσης του 1965, του πραξικοπήματος του 1967 και της κυπριακής κρίσης του 1974, ήταν η συγκολλητική ουσία ετερόκλητων κινήσεων και επιδιώξεων. Αυτές απέβλεπαν στη διεκδίκηση με μαζικές κινητοποιήσεις. Ολα αυτά, που εξελίσσονταν συμπληρωματικά ή και παράπλευρα προς τις τυπικές κοινοβουλευτικές διαδικασίες, είχαν ως σημείο αναφοράς το «πνεύμα του Πολυτεχνείου» που συνίστατο κυρίως στη μαζική κινητοποίηση. Το Πολυτεχνείο διεκδικήθηκε από τον Ανδρέα Παπανδρέου, και το ΠΑΣΟΚ, και την κομμουνιστική Αριστερά, επιτυχώς, ως ζωντανό σύμβολο από τον πρώτο, ανεπιτυχώς, ως κιβωτός μιας ιστορικής και πολιτικής διαθήκης από τη δεύτερη. Το διάχυτο διεκδικητικό πνεύμα της Μεταπολίτευσης δεν δημιουργήθηκε αλλά εκπροσωπήθηκε από τον Παπανδρέου.