Είμαστε ακόμη συγκλονισμένοι από τα πρόσφατα γεγονότα στις ΗΠΑ. Ωστόσο, δεν έχουμε την πολυτέλεια να συγκλονιζόμαστε σήμερα και να ξεχνάμε αύριο. Η δημοκρατία είναι εύθραυστη, ευάλωτη σε επιθέσεις από μέσα και από έξω. Εμείς, οι υποστηρικτές της δημοκρατίας, επιδείξαμε αμέλεια και βασιστήκαμε στην αφελή πεποίθηση ότι η δημοκρατία, μαζί με τις αξίες και τις ελευθερίες της, θα υπερασπιστεί μόνη της τον εαυτό της.
Πλέον, έχουμε απτές, παρότι εξαιρετικά δυσάρεστες, αποδείξεις ότι η πεποίθησή μας αυτή ήταν εσφαλμένη και ότι πολλοί άνθρωποι απλώς έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στους δημοκρατικούς θεσμούς. Γνωρίζουμε επίσης ότι το ψηφιακό περιβάλλον δημιουργεί τόσο ευκαιρίες όσο και τεράστιους κινδύνους για τις δημοκρατίες και ότι έχει έρθει ο καιρός να μπει τάξη στην ψηφιακή έκφραση της δημοκρατίας. Τα γεγονότα ανήκουν σε όλους, οι απόψεις ανήκουν μόνο στο πρόσωπο που τις εκφράζει. Η διάκριση αυτή έχει καταστεί θολή και οι σπόροι από τους οποίους βλάστησαν τα γεγονότα που είδαμε στις ΗΠΑ υπάρχουν και στην Ευρώπη. Λύση μπορεί να υπάρξει μόνο αν υπάρχει εμπιστοσύνη — στην επιστήμη, στις κυβερνήσεις και στην κοινωνία.
Η προσοχή εστιάζεται σήμερα στον ρόλο των μεγάλων εταιρειών τεχνολογίας. Οντως, επέτρεψαν στις θεωρίες συνωμοσίας να ανθίσουν. Οντως, αποκόμισαν κέρδη από την παραπληροφόρηση και επέτρεψαν σε κακόβουλους παράγοντες να επιδιώξουν οικονομικούς ή πολιτικούς σκοπούς. Οντως, απέφυγαν την ευθύνη και τη λογοδοσία και, ναι, επηρεάζουν ή ακόμη μπορούν και να ελέγξουν τον δημοκρατικό διάλογό μας.
Το γεγονός ότι μπορούν να φιμώσουν τον εν ενεργεία πρόεδρο των ΗΠΑ με βάση ασαφή κριτήρια και χωρίς εποπτεία μπορεί να είναι επικίνδυνο για την ελευθερία του λόγου. Παρότι πιστεύω ότι η ανεύθυνη υποκίνηση πράξεων βίας από τον πρόεδρο Τραμπ έχρηζε αντίδρασης, είναι προφανές ότι δεν μπορούμε να συνεχίσουμε έτσι.
Τι μπορούμε να κάνουμε; Η απάντηση είναι πολύπλοκη, διότι η δημοκρατία επιβάλλει πολυπλοκότητα. Η αντίδραση πρέπει να είναι πολυδιάστατη. Δεν μπορούμε να παίζουμε διαρκώς κυνηγητό και να τρέχουμε μόνο πίσω από το πρόβλημα που κάθε φορά καταλαμβάνει τα πρωτοσέλιδα.
Πρώτον, χρειαζόμαστε αυστηρότερο ρυθμιστικό πλαίσιο, υποχρεώσεις που να μπορούν να επιβληθούν αποτελεσματικότερα και περισσότερη ευθύνη των παραγόντων του ψηφιακού περιβάλλοντος. Προτείναμε πρόσφατα μια νομοθετική πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες και μια νομοθετική πράξη για τις ψηφιακές αγορές οι οποίες θα ενισχύσουν τις υποχρεώσεις λογοδοσίας των ηλεκτρονικών πλατφορμών και θα αποσαφηνίσουν τους κανόνες για την αφαίρεση παράνομου περιεχομένου. Πρόκειται για ρηξικέλευθες προτάσεις, οι οποίες, ωστόσο, δεν είναι δυνατόν να γίνουν πραγματικότητα άμεσα και εμείς πρέπει να δράσουμε τώρα.
Το γεγονός αυτό με οδηγεί στο δεύτερο σημείο. Είναι αναγκαίο να λάβουμε άμεσα μέτρα για να αναδιοργανώσουμε τον τρόπο δημοκρατικής συμμετοχής μας στην ψηφιακή εποχή και για να εφοδιαστούμε με αποτελεσματικότερα εργαλεία για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης και του επιβλαβούς περιεχομένου. Το ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης για τη δημοκρατία είναι ο χάρτης μας που αποτυπώνει τα μέτρα που πρέπει να λάβουμε προς την κατεύθυνση αυτήν. Χρειαζόμαστε ένα νέο σύμφωνο κατά της παραπληροφόρησης, χρειαζόμαστε λογοδοσία ως προς τους χρησιμοποιούμενους αλγόριθμους και χρειαζόμαστε μέτρα για να παύσουν οι εταιρείες να λειτουργούν σπασμωδικά, αλλά, αντιθέτως, να ενταχθούν σε ένα προβλέψιμο και διαφανές σύστημα.
Το ρυθμιστικό πλαίσιο από μόνο του δεν μπορεί και, κατά τη γνώμη μου, δεν πρέπει να ρυθμίζει όλες τις λεπτομέρειες της ψηφιακής ζωής. Δεν πρέπει να θυσιάσουμε την ελευθερία της έκφρασης, η οποία απαιτεί ανοικτό χώρο - τόσο στα παραδοσιακά όσο και στα ψηφιακά μέσα. Ωστόσο, είναι αναγκαίο να αναδιαμορφώσουμε τον τρόπο σκέψης των εταιρειών τεχνολογίας και των εργαζομένων στον κλάδο. Οι αρχιτέκτονες δεν τηρούν μόνο τη νομοθεσία, αλλά και κώδικες δεοντολογίας για να διασφαλίζουν ότι τα κτίρια που σχεδιάζουν είναι ασφαλή για τους ανθρώπους. Οι προγραμματιστές και οι ειδικοί της τεχνολογίας των πληροφοριών θα πρέπει να ακολουθούν παρόμοια προσέγγιση κατά τον σχεδιασμό των αλγορίθμων τους, πλην όμως αυτή είναι μια θέση που σπάνια ακούω από τα διοικητικά στελέχη των εταιρειών τεχνολογίας.
Τρίτον, πρέπει να παύσουμε να προσποιούμαστε ότι οι σημερινοί «θυροφύλακες» αντιμετωπίζουν ανταγωνισμό. Σήμερα, δεν αντιμετωπίζουν. Δεν μπορούμε να επιλέξουμε μεταξύ πλατφορμών όπως μπορούμε να επιλέξουμε μεταξύ σουπερμάρκετ. Η κατάσταση μοιάζει περισσότερο με τη δυνατότητα που έχουμε να πούμε ότι, επειδή δεν μας αρέσει ο αυτοκινητόδρομος Βρυξελλών - Παρισιού, τότε θα κατασκευάσουμε νέο. Για τον λόγο αυτό, οι πλατφόρμες πρέπει να υπόκεινται σε ειδικούς κανόνες και ευθύνες, όπως προβλέπεται στην πρότασή μας για την Πράξη για τις Ψηφιακές Αγορές.
Τέλος, πρέπει επίσης να συνειδητοποιήσουμε ότι ο Ντόναλντ Τραμπ δεν αποτελεί μόνο αιτία, αλλά αποτελεί κυρίως σύμπτωμα. Η αποχώρησή του δεν θα επιφέρει την εξάλειψη των βαθύτερων αιτίων της διαίρεσης, της δυσπιστίας και της απογοήτευσης ούτε αυτά τα χαρακτηριστικά είναι αποκλειστικά της αμερικανικής κοινωνίας. Τα έχουμε και εδώ στην Ευρώπη.
Επομένως, δεν μπορούμε να επικεντρωθούμε μόνο στις πλατφόρμες. Πρέπει να καταστήσουμε την εκπαίδευσή μας κατάλληλη για την ψηφιακή πραγματικότητα. Ολοι πρέπει να εξοικειωθούμε περισσότερο με τον ψηφιακό κόσμο, να μάθουμε να διαχειριζόμαστε τον υπερβολικό όγκο πληροφοριών που λαμβάνουμε και να κατανοήσουμε τους βασικούς παράγοντες που καθορίζουν τι συμβαίνει στο Διαδίκτυο και γιατί βλέπουμε ορισμένα πράγματα. Ετσι θα μπορούμε να πλοηγηθούμε με ασφάλεια στο Διαδίκτυο και αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα των δημοκρατιών μας.
Ο,τι κι αν κάνουμε, πρέπει πάντοτε να ενεργούμε εντός των ορίων της ελευθερίας της έκφρασης και των λοιπών θεμελιωδών δικαιωμάτων. Δεν πρέπει να ελαττώσουμε τη δημοκρατία στην προσπάθειά μας να την υπερασπιστούμε.
Πρέπει να σταματήσουμε να ανεχόμαστε τις επιθέσεις κατά των αξιών μας, του κράτους δικαίου, της ανεξαρτησίας των δικαστών και των μέσων ενημέρωσης, των θεμελιωδών δικαιωμάτων και της δημοκρατίας. Πρέπει να αντισταθούμε. Πρέπει να δείξουμε στους ανθρώπους ότι οι κίνδυνοι για τη δημοκρατία είναι κίνδυνοι για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες τους. Πρέπει να ξαναβρούμε πάθος για την τετριμμένη πια δημοκρατική πραγματικότητα.
Και πρέπει να προσέξουμε να μην αφήσουμε κανέναν στο περιθώριο. Μετά τη φίμωση του Ντόναλντ Τραμπ, πολλοί από τους υποστηρικτές του μετακινήθηκαν σε άλλους διαδικτυακούς χώρους και κλείστηκαν σε φούσκες ακόμη πιο ερμητικές. Δεν πρέπει να ξεχάσουμε αυτούς τους ανθρώπους. Πρέπει να βρούμε τρόπους για να τους εντάξουμε ξανά στον δημοκρατικό διάλογο και για να αποκαταστήσουμε την εμπιστοσύνη των πολιτών στη δημοκρατία και στη δύναμη της δημοκρατικής ανανέωσης.
Καταγόμενη από πρώην κομμουνιστική χώρα, την Τσεχοσλοβακία, έχω γνωρίσει τη ζωή χωρίς δημοκρατία και ισότητα. Οντως, η δημοκρατία δεν είναι τέλεια. Αποτελεί αντανάκλαση των εαυτών μας, αλλά έχει το τεράστιο πλεονέκτημα ότι βασίζεται σε εμάς, τους πολίτες, και στην εμπιστοσύνη που έχουμε ο ένας στον άλλον. Και αυτό είναι ένα ιδεώδες για το οποίο αναμφίβολα αξίζει να αγωνιστούμε.
Η Βιέρα Γιούροβα είναι αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για θέματα Αξιών και Διαφάνειας
Έντυπη Έκδοση
Το παρόν άρθρο, όπως κι ένα μέρος του περιεχομένου του tanea.gr, είναι διαθέσιμο μόνο σε συνδρομητές.
