«Η γη φτύνει σπασμένα κόκαλα»

Ο Βασίλι Γκρόσσμαν, συγγραφέας του «Βίος και πεπρωμένο» (μτφρ. Γ. Μπλάνας, Γκοβόστης, 2013), του μείζονος αυτού έργου, που η έκδοσή του απαγορεύτηκε στη Σοβιετική Ενωση (1) και είδε το φως μόνο πολλά χρόνια μετά τον θάνατο του συγγραφέα, το 1980 στην Ελβετία, υπήρξε πολεμικός ανταποκριτής κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Με αυτή την ιδιότητα ακολούθησε τον Σοβιετικό Στρατό στην προέλασή του προς το Βερολίνο. Στην πορεία αυτή βρέθηκε αντιμέτωπος και με τα ίχνη της εξόντωσης των Εβραίων. Γράφει λοιπόν ένα πρώτο κείμενο «Η Ουκρανία χωρίς Εβραίους» ήδη τον Νοέμβριο του ’43, όταν ανακάλυψαν τους μαζικούς τάφους στο Μπάμπι Γιαρ, τον τόπο μαζικής εκτέλεσης 33.771 ανθρώπων (2). Το μεγάλο μνημείο που έχει ανεγερθεί σήμερα εκεί τιμά τα θύματα του διωγμού της περιόδου πριν από την εφαρμογή της «τελικής λύσης», όταν με μαζικές δολοφονίες ο ναζιστικός στρατός εξολόθρευε τους εκατοντάδες χιλιάδες Εβραίους των χωρών της Σοβιετικής Ενωσης επί τόπου, δίχως τη μεταφορά τους σε στρατόπεδο. Τον Ιανουάριο του 1944, μπαίνοντας στον γενέθλιο τόπο, την πόλη Μπερντίτσεφ της Ουκρανίας, μαθαίνει την εξολόθρευση με εκτέλεση των 30.000 Εβραίων της πόλης καθώς και της οικογένειάς του και της μητέρας του. Η μεταφράστρια Αλεξάνδρα Ιωαννίδου σημειώνει στην πολύ εμπεριστατωμένη εισαγωγή της, που θίγει μια σειρά ζητήματα: «Η επιβεβαίωση της τρομερής υποψίας αποτέλεσε μια από τις πιο κομβικές στιγμές της ζωής του» (σ. 11).