Αποχαιρετισμός στην εικοσαετία
Ανθρωποι από διαφορετικούς τομείς του πολιτισμού προτείνουν τις προσωπικές λίστες με τα καλύτερα βιβλία, ταινίες, τραγούδια, άλμπουμ, εικαστικά και αρχιτεκτονικά έργα από το 2000 μέχρι σήμερα
Αν είστε συνδρομητής μπορείτε να συνδεθείτε από εδώ: Σύνδεση μέλους
Oρέστης Ανδρεαδάκης
καλλιτεχνικός διευθυντής Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης
Η πρώτη εικοσαετία του αιώνα μας καθορίζεται από την τελειοποίηση και την παντοδυναμία των ψηφιακών εφέ, τα αλλεπάλληλα σίκουελ κολοσσιαίων παραγωγών («Αρχοντας των Δαχτυλιδιών», «Χάρυ Πότερ», «Twilight», «X-Men»), τα οποία απευθύνονται πρωτίστως στις μικρές ηλικίες και επαναφέρουν τους υπερήρωες (Batman, Avengers, Transformers) και βέβαια την κυριαρχία των τηλεοπτικών σειρών. Αυτές μετατόπισαν το ενδιαφέρον των κινηματογραφόφιλων από τη μεγάλη στη μικρή οθόνη και διαμόρφωσαν νέους αφηγηματικούς και αισθητικούς κώδικες, οι οποίοι θα επηρεάσουν - και όχι πάντα με τον καλύτερο τρόπο - και την κινηματογραφική γλώσσα. Το αληθινό αποτύπωμα της εικοσαετίας ωστόσο θα το βρούμε αλλού. Σε δημιουργούς οι οποίοι μίλησαν για όλα τα μεγάλα θέματα της εποχής μας, άσκησαν κριτική στα κοινωνικά και πολιτικά συστήματα και, το σημαντικότερο, ανανέωσαν την κινηματογραφική γλώσσα.
l
Οι Αμερικανοί Ντέιβιντ Λιντς («Mulholland Drive»), Πολ Τόμας Αντερσον («Θα χυθεί αίμα») και Τζιμ Τζάρμους («Μόνο οι εραστές μένουν ζωντανοί»).
l
Ο Κινέζος Ζια Ζανγκ Κε («Αίσθηση αμαρτίας», «Ακίνητες ζωές») και ο συμπατριώτης του από το Χονγκ Κονγκ, Γουόνγκ Καρ Γουάι («In the mood for love, 2046»).
l
Οι Κορεάτες Κιμ Κι Ντουκ («Ανοιξη, καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνας»), Παρκ Τσαν Γουκ («Old Boy») και Μπονγκ Τζουν Χο («Παράσιτα»).
l
Ο Αυστριακός Μίκαελ Χάνεκε («Κρυμμένος», «Λευκή κορδέλα», «Amour»), ο Μεξικανός Γκιγέρμο Ντελ Τόρο («Λαβύρινθος του Πάνα»), ο Δανός Λαρς φον Τρίερ («Dogville Nymphomaniac»), οι Σουηδοί Ρόι Αντερσον («Τραγούδια από τον δεύτερο όροφο») και Τόμας Αλφρεντσον («Ασε το κακό να μπει»).
l
Ο Ιρανός Ασγκαρ Φαραντί («Ενας χωρισμός«), ο Ιάπωνας Χαγιάο Μιγιαζάκι («Ταξίδι στη Χώρα των Θαυμάτων») και ο Ταϊλανδός Απιτσατπόνγκ Ουερεσεθἀκουλ («Ο Θείος Μπούνμι θυμάται τις προηγούμενες ζωές του»).
l
Ο Ισπανός Πέδρο Αλμοδόβαρ («Volver», «Το δέρμα που κατοικώ», «Πόνος και δόξα»), ο Ούγγρος Μπέλα Ταρ («Οι αρμονίες του Βεκμάιστερ», «Το άλογο του Τορίνο»), οι Γάλλοι Ζακ Οντιάρ («Ενας προφήτης»), Κλερ Ντενί («White Material») και Αμπντελαντίφ Κεσίς («Η ζωή της Αντέλ») και βέβαια ο Γιώργος Λάνθιμος ο οποίος με τον «Κυνόδοντα», τον «Αστακό» και την «Ευνοούμενη» έφτιαξε ένα καθαρά δικό του, πρωτότυπο, τολμηρό, ανατρεπτικό και εξόχως αιχμηρό κινηματογραφικό σύμπαν.
g
Ταμίλα Κουλίεβα
ηθοποιός
ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ
l
«Brothers», Susan Bier, 2004
l
«Το δέρμα που κατοικώ», Pedro Almodovar, 2011
l
«Η Επιστροφή», Andrey Zvyagintsev, 2003
l
«4 μήνες, 3 εβδομάδες 2 μέρες», Cristian Mungiu, 2007
l
«Grand Torino», Clint Eastwood, 2008
l
«Ο θάνατος του ιερού ελαφιού», Γιώργος Λάνθιμος, 2017
ΣΕΙΡΕΣ
l
«Chernobyl», Johan Renck, 2019
l
«DNA», Henrik Ruben Genz, 2019
l
«Ετερος εγώ», Σωτήρης Τσαφούλιας, 2016
ΘΕΑΤΡΟ
l
«Οιδίπους τύραννος», Rimas Tuminas, Vakhtangov Theatre, 2016
l
«Μασκαράτα», Rimas Tuminas, Vakhtangov Theatre, 2010
l
«Λέοντος και Λένα», Bob Wilson, 2003
l
«Επτά επί Θήβας», Cezaris Grauzinis, ΚΘΒΕ, 2016
ΒΙΒΛΙΟ
l
«Ο άνθρωπος που αγαπούσε τα σκυλιά», Leonardo Padura, 2009
l
«Τα αστέρια του Σίντι Μουμέν», Mahi Binebine, 2010
l
«Γκιακ», Δημοσθένης Παπαμάρκος, 2014
Στο κέντρο όλων των επιλογών μου είναι πάντα ο άνθρωπος που πάλλεται αενάως ως μοναδικότητα, αντιμέτωπος πρωτίστως με τα πάθη του και δευτερευόντως με τα πάθη του σύμπαντος που τον «αγκαλιάζει». Εργα που διατρέχουν ένα τόξο από την αλληγορία και τη μεταφορά ως και τον ωμό ρεαλισμό στη φόρμα τους. Εργα που ταξίδεψα μαζί τους, πέρασα όμορφα, τα κουβαλάω και τα σκέφτομαι με διαφορετικούς τρόπους, όταν ασυνείδητα μου ξεπετάγονται σπαράγματά τους, για να μου καταδείξουν με την άγρια ή τρυφερή ομορφιά τους πόσο δύσμορφος είναι ο κόσμος. Αυτός δεν είναι άλλωστε και ο ρόλος της τέχνης;
g
Νίκος Δαββέτας
συγγραφέας
Ουσιαστικά καινούργιες φωνές στην ελληνική πεζογραφία έχουμε το δεύτερο ήμισυ της εικοσαετίας (χοντρικά μετά το 2008), όταν η οικονομική κρίση άρχισε να θέτει τα δικά της σκληρά διλήμματα. Από τους συγγραφείς που εμφανίστηκαν τα τελευταία, περίπου, δώδεκα χρόνια και τα πεζογραφικά τους έργα απασχόλησαν εκτενώς την κριτική θα ήθελα να μνημονεύσω σχεδόν όλους, γιατί όλοι είχαν «κάτι» καινούργιο να πουν. Επειδή όμως υπάρχει και το προσωπικό γούστο, ξεχώρισα δεκαέξι ονόματα:
Α. Στο μυθιστόρημα, τους Χρίστο Κυθρεώτη, Ακη Παπαντώνη και Ιάκωβο Ανυφαντάκη, των οποίων οι σύγχρονες μεταμοντέρνες αφηγήσεις τους καταγράφουν με ενάργεια σχέσεις ρευστές που δοκιμάζονται σε μια διαλυμένη χώρα. Τους διακριθέντες στην ιστορική μυθοπλασία Ηλία Μαγκλίνη και Νικόλα Σεβαστάκη, οι οποίοι στο έργο τους συνδυάζουν την έρευνα και τη μαρτυρία, με μια «αιρετική» οπτική πάνω στα ευαίσθητα πολιτικά θέματα των μεταπολεμικών χρόνων. Τέλος, τον Μάκη Τσίτα για τις ευτράπελες παρωδίες του και τον Χρήστο Χρυσόπουλο για τα αξιοπρόσεκτα υβριδικά του μυθιστορήματα.
Β. Στο διήγημα: Η μεγάλη σχολή της διηγηματογραφίας μας συνεχίστηκε με τις «μαγικές» και ρεαλιστικές αφηγήσεις τεσσάρων προικισμένων δημιουργών από την ελληνική περιφέρεια, των Ηλία Παπαμόσχου, Γιάννη Παλαβού, Κώστα Καβανόζη, Δημοσθένη Παπαμάρκου. Στη λίστα θα πρόσθετα και τον πολυβραβευμένο Χρίστο Οικονόμου. Και οι πέντε οικοδομούν έναν στέρεο προσωπικό κόσμο που αναπαράγει το ήθος περασμένων εποχών με τρόπο βαθιά «ποιητικό». Ενώ στο «συγγενικό» είδος της νουβέλας με μεγάλο ενδιαφέρον διάβασα τις ρεαλιστικά αφοπλιστικές καταθέσεις των Γιάννη Μακριδάκη, Σταυρούλας Σκαλίδη και Μιχάλη Μακρόπουλου, που πολλές φορές αγγίζουν τον πυρήνα της παπαδιαμαντικής δημιουργίας. Να επισημάνω φυσικά πως την εικοσαετία που πέρασε συνέχισαν την προσφορά τους με έργα αξιόλογα οι περισσότεροι συγγραφείς της γενιάς του '70 και του '80, δημοσιεύοντας αξιομνημόνευτα βιβλία.
g
Στέφανος Δασκαλάκης
ζωγράφος
Απ' ό,τι διάβασα πρόσφατα, θα ήθελα καταρχήν να αναφερθώ στη συλλογή διηγημάτων «Γκιακ» του Δημοσθένη Παπαμάρκου, η οποία μου έκανε μεγάλη εντύπωση. Συχνά, μεταξύ άλλων και εξαιτίας του ιδιόλεκτου το οποίο χρησιμοποιεί, οι ιστορίες που αφηγείται θυμίζουν παραμύθια, αλλά παραμύθια που βρίσκονται στην αφετηριακή, καταγωγική τους μορφή, άγρια και γεμάτα αίμα. Παραμύθια απ' αυτά που διαλύουν τους εξιδανικευτικούς μύθους στους οποίους έχουμε συνηθίσει. Ανήκω στη γενιά που έζησε την παρακμή της ιδέας της «ελληνικότητας» και γι' αυτό με αγγίζει ιδιαίτερα αυτή η μετα-ελληνικότητας προσέγγιση της παράδοσης από τον συγγραφέα.
Στο τελευταίο του βιβλίο «Το θαύμα και η τραγωδία» o Γιάννης Κιουρτσάκης κατορθώνει να δείξει τις δυνάμεις που διαμορφώνουν το πρόσωπο της σύγχρονης Ελλάδας, αναφέρεται στον αγώνα των σύγχρονων Ελλήνων έτσι ώστε «εκείνο που οι Ευρωπαίοι είχαν πραγματώσει χάρη σε μια πορεία πολλών αιώνων οι Ελληνες ήταν υποχρεωμένοι να το επιχειρήσουν σε λίγες δεκαετίες». Μας μιλάει για «τις αντιφάσεις (οι οποίες) δεσπόζουν πάντα στη νοοτροπία μας», όπως και για τον διαρκή «υπαρξιακό μετεωρισμό... στον ψυχισμό των νεοελλήνων». Είναι μεγάλη η συμβουλή του στην προσπάθειά μας για αυτοσυνειδησία.
Αφήνοντας τον ελληνικό χώρο θα ήθελα να αναφερθώ στον Φίλιπ Ροθ. Το τελευταίο του βιβλίο που διάβασα είναι «Η συνωμοσία εναντίον της Αμερικής». Είναι ένα βιβλίο που γράφτηκε το 2004, όπου με τρόπο προφητικό μοιάζει να αναφέρεται στην Αμερική των τελευταίων χρόνων. Αυτό που μου αρέσει στον Φίλιπ Ροθ είναι ότι κατορθώνει να είναι ένας συγγραφέας τωρινός, σύγχρονος, όχι όπως συνηθίζεται μέσα από ακροβατικές αναζητήσεις μορφής και ύφους, αλλά από την αλήθεια του συναισθήματος και την ακρίβεια της γραφής. Κλείνω με το βιβλίο που μόλις πριν από λίγες μέρες τελείωσα - το βιβλίο της Ολγας Τόκαρτσουκ «Στα οστά των νεκρών». Είναι ένα βιβλίο που απρόσμενα καταλήγει να γίνει αστυνομικό μυθιστόρημα αφού πρώτα μας έχει κάνει να περιπλανηθούμε σε μια φύση μυθική. Οπως και στην ποίηση του Ουίλιαμ Μπλέικ.
g
Ακύλλας Καραζήσης
ηθοποιός
Μέρος πρώτο: Δεν θα μιλήσω για ταινίες, ούτε για μουσικές. Αυτές τις μεγάλες αγάπες μου τις γνώρισα σε πιο παλιές δεκαετίες. Τον Κασσαβέτη και τον Copolla, τους Jethro Tull και τους Who. Θα μιλήσω για έναν συγγραφέα που άρχισα να τον διαβάζω μετά το 2000. Μου πρωτομίλησε γι' αυτόν κάποιος που γνώριζα από το γυμνάσιο, δικηγόρος, στο καφέ στον τελευταίο όροφο του Ελευθερουδάκη. Συναντηθήκαμε εκεί τυχαία, μου είπε: Διάβασε Μπολάνιο, Ρομπέρτο Μπολάνιο.
Μέρος δεύτερο: Στα όνειρά μου το βασικό, το πρωτεύον δεν είναι τα πρόσωπα, ούτε η δράση. Είναι ο χώρος: Αγνωστος κι όμως γνώριμος, ανοίκειος αλλά και συνειρμικά οικείος, ήσυχα τραυματικός. Αποφεύγω συνειδητά τη φθαρμένη λέξη: δυστοπικός. Αυτόν ακριβώς τον χώρο των νυχτερινών μου ταξιδιών τον διάβασα, τον είδα, τον αναγνώρισα στον Μπολάνιο. Ο ίδιος ο συγγραφέας, εξόριστος από τη Χιλή, ζούσε μέχρι το τέλος σε μια καταλανική παραθαλάσσια τουριστική πολίχνη της Costa del Sol.
Αυτό είναι και το σκηνικό του: ερημωμένα campings τον χειμώνα, βρεγμένοι δρόμοι του άδειου οικισμού, ο αλκοολικός φύλακας που έχει όλα τα χαρακτηριστικά του δολοφόνου, όμως δεν σκοτώνει ποτέ. Εφιαλτης; Οχι. Μελαγχολικη ουτοπία; Ναι. Κατά κάποιον τρόπο ο Μπολάνιο χωροθέτησε τα όνειρά μου. Και του το χρωστάω.
g
Θοδωρής Γκόνης
σκηνοθέτης, καλλιτεχνικός διευθυντής Φεστιβάλ Φιλίππων
Για να απαντήσω στην ερώτησή σας, και σας ευχαριστώ γι' αυτό, πρέπει να στερεώσω, να γαντζώσω γερά τη σκάλα στο 2001 - γιατί όλο και κατρακυλάω προς τον περασμένο αιώνα - και να προσπαθήσω να σκεφτώ αυτά τα είκοσι καινούργια και άρα επικίνδυνα για συμπεράσματα σκαλοπάτια. Οι άνθρωποι και τα έργα τους που με βοήθησαν, με γέμισαν κουράγιο και με εγκαρδίωσαν να τα ανεβώ είναι αρκετοί, θα προσπαθήσω να μνημονεύσω όσο περισσότερους μπορώ από εδώ, με την ευγνωμοσύνη μου.
Πρώτα και κύρια θα ήθελα να σταθώ στο κεφαλόσκαλο, στην έκδοση των τελευταίων ημερολογίων του Γιώργου Σεφέρη, Μέρες Η' και Θ'. Τα λόγια του είναι πάντα εδώ. Διαβάζοντάς τα, μελετώντας τα, βλέπουμε τι σημαίνει Δάσκαλος και Οδηγός. Συνειδητοποιούμε τις μεγάλες μας ελλείψεις. Κι αν πρέπει να συνεχίσουμε με τους Δασκάλους μας θα αναφέρω οπωσδήποτε τον μεταφραστικό άθλο του Δημήτρη Μαρωνίτη πάνω στα ομηρικά έπη, στον ύμνο της επιβίωσης, στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια, τον Στυλιανό Αλεξίου και τη μελέτη της Ελληνικής Λογοτεχνίας: Από τον Ομηρο στον 20ό αιώνα, τον Κωστή Παπαγιώργη, το Κέντρο δηλητηριάσεων και τα Υπεραστικά του, τα υπέροχα βιβλία του, τα κείμενά του που δημοσίευε σε περιοδικά και εφημερίδες συνεχίζοντας την παράδοση σπουδαίων συγγραφέων που βιοπορίζονταν με τα γραπτά τους, τα ποιήματα της Κατερίνας Αγγελάκη Ρουκ, Η ανορεξία της ύπαρξης και Στον Ουρανό του τίποτα με τα ελάχιστα, το κύκνειο άσμα του Μάνου Ελευθερίου Οι άνδρες του αίματος, το τελευταίο και έσχατο βιβλίο του Ζέμπαλντ Αουστερλιτς, αυτού του σπουδαίου αφηγητή, περιπατητή και οδοιπόρου με το σακίδιο στην πλάτη, τον δίσκο του Λέοναρντ Κοέν Old ideas, το τελευταίο άλμπουμ του Ντέιβιντ Μπάουι Blackstar, και όλες τις παραστάσεις του Λευτέρη Βογιατζή στο Θέατρο της Οδού Κυκλάδων. Τον κόπο και τα έργα τους. Μόνο ό,τι γράφεται και υπογράφεται με κόπο και με αίμα έχει κύρος ανθρώπινο.
g
Θέμελης Γλυνάτσης
σκηνοθέτης
Προσωπική, ακανόνιστη λίστα εικοσαετίας: το Αούστερλιτς του W. G. Sebald, γιατί ακόμα θυμάμαι πόσο με είχε συντρίψει, το Κουαρτέτο του Heiner Müller σε σκηνοθεσία Robert Wilson για την αέναη επανάληψη της τελευταίας ατάκας της Isabelle Huppert, η οποία με είχε επίσης μαγέψει στην αριστουργηματική Δασκάλα του Πιάνου του Michael Haneke που καταπιάστηκε με τη βία με ουσιαστικό τρόπο, το Wozzeck του Alban Berg στο Royal Opera House για τα σκηνικά του Στέφανου Λαζαρίδη, το All or Nothing του Mike Leigh για την υποκριτική του προσέγγιση και τον θαυμάσιο ρεαλισμό του, το Under the Skin του Jonathan Glazer, γιατί θεωρώ πως είναι μια από τις ενδιαφέρουσες ταινίες της τελευταίας δεκαετίας, τη συναυλία των Einstürzende Neubauten στο Λονδίνο γιατί σπάνια έρχεται κανείς αντιμέτωπος με τέτοια μουσική πειθαρχία και ευφυΐα, αλλά και των Nine Inch Nails στην Αθήνα για την απίστευτη έντασή τους, το KID A των Radiohead γιατί άκουσα τραγούδια που δεν είχα φανταστεί ποτέ, τη Φρουτόμυγα του Christoph Marthaler, γιατί τότε άρχισα να καταλαβαίνω τα απέραντα όρια της θεατρικής εμπειρίας, το τελευταίο κεφάλαιο της Elizabeth Costello του J.M. Coetzee για τη σχεδόν βίαιη συναισθηματική του ειλικρίνεια, το ντοκιμαντέρ Derek για τον Jarman, έναν από τους καλλιτέχνες που με έχουν επηρεάσει βαθιά, το Pelléas et Mélisande του Debussy σε σκηνοθεσία Katie Mitchell για τη μοναδική σύλληψη διάδρασης τραγουδιστών και αρχιτεκτονικής και τη μοναδική ερμηνεία της Barbara Hannigan, τις ηχογραφήσεις των τραγουδιών του Schubert από τον Matthias Goerne, γιατί σπάνια έχω συγκινηθεί τόσο από ηχογράφηση, και φυσικά, το Inferno του Romeo Castellucci, γιατί είχα τρομάξει. Και η έκθεση της Louise Bourgeois στην Tate. Και η εκρηκτική ηχογράφηση της Συμφωνίας των Αλπεων από τον Mariss Jansons στο Μόναχο.
g
Δημήτρης Καραντζάς
θεατρικός σκηνοθέτης
Είναι πάρα πολλά. Εγραψα τα ελάχιστα και κατέληξα σε όσα νιώθω ότι ακόμα είναι ανεξίτηλα. Δεν ασχολήθηκα με τραγούδια και βιβλία γιατί θα ήθελα σελίδες...
ΣΙΝΕΜΑ
l
«To άλογο του Τορίνο» (Μπέλα Ταρ). Η αξία της διαστολής του χρόνου. Η πυκνότητα των ελάχιστων λέξεων. Η αποτύπωση της τραγωδίας της ζωής. Αριστούργημα.
l
Η ψυχή και το σώμα (Ιλντικο Ενιέντι). Μετά από χρόνια δάκρυα στο σινεμά. Τα ζώα και οι άνθρωποι. Οι άνθρωποι φυλακίζοντας τα ζωώδη ένστικτά τους σφάζουν τα ζώα και τους εαυτούς τους.
l
Αόρατη κλωστή (Πολ Τόμας Αντερσον). Μια αλληγορία για τη δύναμη και την «ασθένεια» του έρωτα. Το αδύνατο του να αποκτάς και να κατέχεις. Υπέροχοι ηθοποιοί και συγκλονιστική αφήγηση.
l
Μια χρονιά ακόμα (Μάικ Λι). Ο τρόπος που το «δυτικό πολιτισμένο» ζευγάρι απομονώνει την «άρρωστη» - στα μάτια τους - αλκοολική φίλη τους ακόμα με ταράζει και με ανησυχεί. Η Λέσλι Μάνβιλ είναι αξέχαστη.
ΘΕΑΤΡΟ
l
Ο Γλάρος (σκηνοθεσία Νίκος Μαστοράκης/ Θέατρο Οδού Κεφαλληνίας). Καθοριστική για το ποιο είναι το θέατρο που με ενδιαφέρει. Χωρίς περιτυλίγματα, χωρίς φτιασίδια και μεγάλα κόνσεπτ αποκάλυπτε την ουσία του έργου του Τσέχωφ. Χρόνια μετά δουλεύοντας σ' αυτό το θέατρο με την Μπέττυ Αρβανίτη η ανάμνησή του με ενέπνεε να δουλεύω.
l
Bella Venezia (σκηνοθεσία Λευτέρης Βογιατζής/ Θέατρο Οδού Κυκλάδων). Είχα μείνει χωρίς ανάσα βλέποντάς το. Ανατρίχιαζα με το τι μπορεί να συμβεί σε μια σκηνή 5x5 και να συμπυκνώνει υπαρξιακές σκέψεις για τη ζωή και το θέατρο. Η Εύη Σαουλίδου ως Βενετία ήταν η χαρά της ανακάλυψης του τι σημαίνει υποκριτική παρόντος χρόνου με διαστάσεις μεταφυσικές. Το είδα 4 φορές.
l
Ρομέο και Ιουλιέττα - Η 3η μνήμη (σκηνοθεσία Μιχαήλ Μαρμαρινός / Θέατρο Θησείο). Μια συμπύκνωση τη ς έννοιας της ομαδικής αφήγησης ενός έργου. Μια εμπειρία. Και η υπέροχη μουσική του Δημήτρη Καμαρωτού που πρωτοθαύμασα και ύστερα γίναμε συνεργάτες. Και η Αγγελική Παπούλια που θεωρώ από τους πλέον κορυφαίους ηθοποιούς που έχω δει ποτέ, οπουδήποτε.
l
Umwelt (σκηνοθεσία Μαγκί Μαρέν/ Φεστιβάλ Αθηνών). Μια παράσταση χορού με στιγμιότυπα ζωής. Τα πιο απλά, τα πιο αδιάφορα και τα πιο σπουδαία. Στο κοινό φώναζαν και αποδοκίμαζαν «αυτό δεν είναι χορός». Θυμάμαι όμως ότι ήταν η πρώτη παράσταση που με έκανε να ανασηκωθώ από το κάθισμά μου ασυνείδητα... Στο Φεστιβάλ Αθηνών, σε καλλιτεχνική διεύθυνση Γιώργου Λούκου, συνέβαιναν συχνά τέτοια θαύματα...
l
Οχι αθώος πια (σκηνοθεσία Γεωργία Μαυραγάνη/ Onassis Στέγη). Μια παράσταση για την επώδυνη και άγρια ενηλικίωση και τελικά για τον θάνατο. Αναφιλητά, δάκρυα και έντεχνη ανατομία μιας εποχής που φοβάμαι ακόμα να ακουμπήσω (εφηβεία) αλλά που η παράσταση στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση με ανάγκασε πολύ τρυφερά και πολύ βίαια να ξαναδώ.
l
Ποιος φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ (σκηνοθεσία Μαρία Πανουργιά/ Onassis Στέγη). Εκεί που παθαίνεις πραγματική κρίση πανικού από την ασφυξία που νιώθεις βλέποντάς το. Η παράσταση πολύ ύπουλα, πολύ δειλά και πολύ μαλακά σε έκανε πραγματικό μάρτυρα της τραγωδίας του έργου του Αλμπι χωρίς υπερβολές, χωρίς θεατρινισμούς και χωρίς ψέματα. Με πραγματικές ερμηνείες που δεν έψαχναν το χειροκρότημα αλλά την ουσία των πραγμάτων.
ΣΕΙΡΕΣ
l
«When they see us» (Ava DuVernay - Netflix). Εμεινα με το στόμα ανοιχτό. Μια αληθινή ιστορία, σοκαριστική για την αδικία που υπέστη μια ομάδα παιδιών που πέρασαν μια ζωή στη φυλακή μόνο και μόνο επειδή είχαν διαφορετικό χρώμα. Αρρωσταίνεις όταν τη βλέπεις. Αλλά αξίζει να παθαίνεις τέτοιο σοκ, να συνέρχεσαι και να προσπαθείς να κάνεις τα πάντα για το δίκιο και την αλήθεια.
l
Ethos (Berkun Oya - Netflix). Μια σπουδή στην ανισότητα της κοινωνίας. Μια ωμή καταγραφή διαφορετικών ηθών και τρόπων ζωής με μελετημένη ανάπτυξη χαρακτήρων, υπέροχη θεματική και κινηματογράφηση. Επιτέλους μια σειρά που ενεργοποιεί και πνεύμα και κοινωνική αντίληψη και αίσθημα - μακριά από τις εγχώριες υπνωτιστικές αναχρονιστικές σαπουνόπερες που αποθεώνουμε.
g
Αργυρώ Χιώτη
σκηνοθέτρια
Από βιβλία είναι, σίγουρα, αυτά του γάλλου φιλόσοφου Georges-Didi Huberman, το «Le Danseur des solitudes» για παράδειγμα, γιατί με βοηθάνε να προσδιορίζω την αντίληψή μου, αλλά και το «Γαλάζιο Τετράδιο» του Δανιήλ Χαρμς που εκδόθηκε το 2000 σε λίγα αριθμημένα αντίτυπα - με συγκινεί το χιούμορ και η παραδοξότητα της γραφής του. Από μουσική θα πω τους La Femme, και μόνο για το όνομα της μπάντας, το «Antitaxi» τους, για παράδειγμα, είναι για μένα μια συνέχεια των Portishead από τα 90s. Την ταινία «Τραγούδια από τον δεύτερο όροφο» του Roy Anderson, γιατί είναι ένας κόσμος που μου είναι βαθιά οικείος, αλλά και το πιο πρόσφατο «Toni Erdmann» της Maren Ade για τη συγκίνηση της ανεπιτήδευτης καθαρότητας. Από παραστάσεις το «Isabella's room» των Needcompany/ Jan Lauwers στις αρχές της 20ετίας, γιατί ήταν από τις πρώτες φορές που βίωσα ότι στη σκηνή τα πάντα είναι πιθανά και η συνάντηση τεχνών πλούτος... αλλά και τη χορογράφο Oona Doherty με το «A Belfast prayer» που είδα πρόσφατα, για τον συγκρουσιακό τρόπο με τον οποίο έφερε στη σκηνή την έννοια του ιερού. Από σειρές το «Handmaid's tale», με την Elisabeth Moss, κυρίως γιατί τελευταία μου έρχονται σκηνές από το αδιανόητα δυστοπικό της σύμπαν, όταν για παράδειγμα διασχίζω το πάρκο του ΣΕΦ εν μέσω καραντίνας ακούγοντας χριστουγεννιάτικα τραγούδια από τα μεγάφωνα σε επανάληψη. Θα κλείσω με τον Ευθύμη Φιλίππου και το «Κακό ποίημα» του ως παράδειγμα, γιατί νιώθω να φέρνει κάτι ξεχωριστό με τη γραφή του, επαναπροσδιορίζοντας τη σύγχρονη θεατρική δραματουργία και όχι μόνο...
g
Αρης Μπινιάρης
σκηνοθέτης
Θα επιλέξω τα πιο πρόσφατα με τα οποία ήρθα σε επαφή επιλέγοντας ανάμεσα σε πολλά. Από βιβλία επιλέγω τους «Πλάνητες» της Ολγκα Τοκάρτσουκ, για τον συναρπαστικό τρόπο με τον οποίο το βιβλίο αυτό σε ταξιδεύει. Από σειρές το Unorthodox που αφηγείται την ιστορία μιας ultra-ορθόδοξης Εβραίας που προσπαθεί να ξεφύγει από τον δογματισμό της κοινότητάς της και να αρχίσει μια καινούργια ζωή. Επίσης συγκλονίστηκα πρόσφατα από το «Chernobyl» του Craig Mazin που αφηγείται τόσο την καταστροφή στο Chernobyl όσο και τις προσπάθειες συγκάλυψης. Από τραγούδια επιλέγω από τη mainstream σκηνή: το «Αrtillery» του Ghetts και εννοείται «The Day Is My Enemy» των The Prodigy, το «Timebomb Zone» των The Prodigy και το «Ibiza» των The Prodigy feat. Sleaford Mods.
g
Αθηνά Μαξίμου
ηθοποιός
Αγάπησα την ταινία «The Fountain» του Ντάρεν Αρονόφσκι («Η πηγή της ζωής» ο ελληνικός τίτλος). Για μένα ήταν ένα αληθινό κινηματογραφικό ποίημα. Η σειρά που μου άλλαξε για πάντα τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπιζα ως τότε τα ξένα τηλεοπτικά σίριαλ ήταν το «Lost». Ηταν πρωτοφανές για μένα το κόλλημα που έφαγα. Νομίζω πως αυτή η σειρά έθεσε καινούργιους κανόνες στην τηλεοπτική αγορά του νέου αιώνα.
Το άλμπουμ που αγάπησα στην αρχή της πρώτης εικοσαετίας αυτού του αιώνα είναι των Archive το «You All Look the Same to me» με αποκορύφωμα το υπέροχο σχεδόν εικοσάλεπτο κομμάτι Again, το οποίο μου κράτησε συντροφιά ένα ολόκληρο καλοκαίρι καθώς το άκουγα επαναλαμβανόμενα.
Το βιβλίο που συνδέθηκα συναισθηματικά είναι πρόσφατο και είναι «Τα παγοπέδιλα» της αγαπημένης μου φίλης Λίνας Ζαρκαδούλα. Είναι μικρά διηγήματα σαν παραμύθια, σαν βραδινά όνειρα που κάνουμε καμιά φορά εμείς τα μεγάλα παιδιά.
Η παράσταση που κρατάω στην καρδιά μου είναι το «Καθαροί πια» της Σάρα Κέιν σε σκηνοθεσία του αείμνηστου Λευτέρη Βογιατζή που παρουσιάστηκε το 2001. Την είχα δει πάνω από δέκα φορές και κάθε φορά τα δάκρυα που κυλούσαν στο πρόσωπό μου ήταν όλο και πιο καυτά. Δεν θα την ξεχάσω ποτέ αυτήν την παράσταση.
g
Βιολέτα Ικαρη
ερμηνεύτρια
Πέντε δίσκοι που μου ήρθαν πρώτοι στο μυαλό και η σειρά είναι τυχαία:
l
Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου κυκλοφόρησε έναν υπέροχο δίσκο το 2006 με τίτλο «Διάφανος», με πολλά αξιόλογα τραγούδια και συμμετοχές σύγχρονων και αξιόλογων τραγουδιστών. Το τραγούδι που ξεχώρισα πρώτο ήταν το «Στην Αμερική» από τη ζεστή φωνή του αγαπημένου μας Σωκράτη Μάλαμα. Τραγούδι που μιλά για τους μετανάστες, περιγράφοντας με εικόνες μια σκληρή πραγματικότητα. Ο πρωτότυπος και ευαίσθητος τρόπος γραφής του Θανάση με τις απίστευτες μελωδίες συνάντησε μοναδικές ενορχηστρώσεις και μας παρέδωσε έναν δίσκο που πιστεύω πως θα μείνει στην Ιστορία.
l
Η Ελένη Βιτάλη το 2005 βγάζει το CD single «Ακολούθα τα πουλιά» με πέντε τραγούδια του Νίκου Ξύδη, υπέροχα όλα τους - αν και γραμμένα από τον Νίκο σε μετεφηβική ηλικία, θα περίμενε κανείς ότι τα έγραψε αρκετά μεγάλος, αναγνωρίζοντας στιχουργική ωριμότητα και άφθονο ρομαντισμό στις μελωδίες του. Ξεχωρίζω με δυσκολία το τραγούδι «Στον δικό μας ουρανό» γιατί μου αρέσει σχεδόν εξίσου και το ομότιτλο αυτής της δουλειάς. Ο συγκεκριμένος δίσκος δεν επικοινωνήθηκε καθόλου και κατά τη δική μου γνώμη περιμένει μια σπίθα να ανάψει το ενδιαφέρον του κόσμου για να πάρει φωτιά, και δεν θα είναι ο πρώτος δίσκος που θα αναγνωριστεί ύστερα από πολλά χρόνια, τρανό παράδειγμα ο επόμενος δίσκος που ξεχωρίζω.
l
Ο δίσκος «Ο φύλακας κι ο βασιλιάς» του Σωκράτη Μάλαμα που περιέχει και το σουξέ «Πριγκιπέσα» άργησε δέκα ολόκληρα χρόνια να αναγνωριστεί και να αγαπηθεί όσο λίγοι! Κυκλοφόρησε το 2000. Ο κόσμος τον ανακάλυψε τελικά και τον κατέστησε στην κορυφή. Στον δίσκο περιλαμβάνονται τραγούδια λαϊκά, κυρίως εξωστρεφή, με τη μοναδική σφραγίδα του Σωκράτη, όμως το τραγούδι που θα ξεχώριζα ερμήνευσε μοναδικά η Μελίνα Κανά και λέγεται «Ολα ζουν αν τα θυμάσαι».
l
Το 2003 ο Αλκίνοος Ιωαννίδης κυκλοφορεί τις «Περιπέτειες ενός προσκυνητή», δίσκος που σκάει σαν βόμβα στην ελληνική δισκογραφία, προκαλώντας μεγάλη αίσθηση στο κοινό και επιβεβαιώνοντας για ακόμα μία φορά την τεράστια αξία και δύναμη της δικής του πρότασης και συνεισφοράς στην ελληνική μουσική με πολλά αγαπημένα τραγούδια, όπως το «Απόγευμα στο δέντρο».
l
Και κλείνω με έναν δίσκο πιο πρόσφατο, αφού κυκλοφόρησε το 2018 από τον Γιώργο Νταλάρα με τίτλο «Ερωτας ή τίποτα» με πρωτότυπες λαϊκές μελωδίες και ενορχηστρώσεις του Γιώργου Καζαντζή και συγκλονιστικούς στίχους από την Ελένη Φωτάκη, που πιστεύω ότι πρέπει να μπει (αν δεν έχει μπει ακόμα) στα σπίτια όλων των Ελλήνων. Τραγούδι του δίσκου που δεν θα ξεπεράσω το «Σ' αγαπώ και γι' αυτό».
g
Χρήστος Νινιός
τραγουδοποιός
l
Red Hot Chili Peppers - «By The Way».Ισως ο πιο μελωδικός δίσκος των Peppers. Δεκαέξι τραγούδια, το ένα καλύτερο από το άλλο, με αποκορύφωμα το εκπληκτικό riff του John Frusciante στο «Can't Stop».
l
Φοίβος Δεληβοριάς - «Εξω». Καταπληκτικές ενορχηστρώσεις, ένας διαφορετικός Φοίβος από το πριν αλλά και το μετά. Αγαπημένο κομμάτι είναι η «Δισκογραφική».
l
Θανάσης Παπακωνσταντίνου - Διονύσης Σαββόπουλος - «Ο σαμάνος». Η ερμηνευτική δεινότητα του Σαββόπουλου συναντά τους εξαιρετικούς στίχους του Παπακωνσταντίνου και το αποτέλεσμα είναι ένας δίσκος διαμάντι.
l
Χρήστος Θηβαίος - «Πέτρινοι κήποι». Ευφάνταστες μελωδίες με υπέροχες ενορχηστρώσεις. Σημαντική στιγμή στον δίσκο είναι η διασκευή στο «Forget Her» - Jeff Buckley, «Κανείς δεν έρχεται».
l
Αλκίνοος Ιωαννίδης - «Μικρή βαλίτσα». Ενας μουσικά πολύπλευρος δίσκος με ιδιαίτερη αδυναμία στον «Τιμονιέρη». «Μείνε στο μαύρο σου κενό, στην γκρίζα σου την πόλη, μην έχεις μνήμη, μη ρωτάς, κάνε όπως κάνουν όλοι».
g
Αναστασία Μουτσάτσου
ερμηνεύτρια
l
«Ο έρωτας ο γητευτής». Τραγούδι: Γεωργία Νεοκλέους, μουσική: Κώστας Κακογιάννης, στίχοι: Πάμπος Κουζάλης. Συγκλονιστική ερμηνεία από ένα παιδί στην ουσία σ' αυτό το εξαιρετικό τραγούδι. Με καθήλωσε!
l
«Hay amores». Τραγούδι: Shakira, μουσική - στίχοι: Antonio Pinto / Shakira Isabel Mebarak Ripoll. Δεν ξέρω τι λέει το τραγούδι, δεν μου χρειάστηκε να μάθω. Ετσι κι αλλιώς πάει κατευθείαν στην καρδιά μου.
l
«Η καρδιά πονάει όταν ψηλώνει». Τραγούδι: Νατάσα Μποφίλιου, μουσική: Θέμης Καραμουρατίδης, στίχοι: Γεράσιμος Ευαγγελάτος. Με «κράτησε» από το πρώτο άκουσμα και συχνά έρχεται στ' αφτιά μου ακόμα κι όταν δεν το ακούω. Η ουσία του ταξιδιού μας στη ζωή είναι ο πόνος που μας γαλουχεί και μας οδηγεί στην ολοκλήρωση. Συνθέτης, στιχουργός και μια ερμηνεύτρια που ήρθαν για να μείνουν!
l
«Back to black» Amy Winehouse. Κι εκεί που νομίζεις ότι τα 'χεις ακούσει όλα, ένα κορίτσι απ' το πουθενά εισβάλλει με το πάθος της φωνής της στα συναισθήματά μας για λίγο και για πάντα.
l
«Κάθε δειλινό» Ερμηνεία: Alex Sid, μουσική: Αλέξανδρος Σιδηρόπουλος, στίχοι: Ουρανία Πατέλλη. Ενα σπουδαίο τραγούδι, έντονα συναισθηματικά φορτισμένο, που αποδεικνύει ότι η έμπνευση δεν σταματά ποτέ, ακόμα κι όταν όλα μοιάζουν δυσοίωνα, από δύο δημιουργούς που κατάφεραν να μας ξαφνιάσουν και να μας συγκινήσουν με τα τραγούδια τους ξεχωρίζοντας μέσα στο χάος της υπερπληροφόρησης.
g
Ευτυχία Μητρίτσα
ερμηνεύτρια
Σαν σε κληρωτίδα αφήνω εδώ 6 από τα 20 που αρχικά μου ήρθαν στο μυαλό.
l
«Προσκήνιο», Ελένη Βιτάλη (live στο Αερικό, 2000): Φοιτήτρια στην Αθήνα, παρακολουθώ εκστασιασμένη την παράσταση της Ελένης Βιτάλη στο Αερικό με μια εκπληκτική ομάδα μουσικών. Οι ηχογραφήσεις αυτές παίζουν πολλές φορές στο repeat, οδηγώντας με σε όλη την παλαιότερη δισκογραφία της Ελένης. Το πρόσωπό της και ο λόγος της φτιάχνουν ένα θεμέλιο στην ψυχή μου για το τι σημαίνει τραγουδιστικό «τέρας» και πνεύμα «αερικού». Μεγάλη καλλιέχνις.
l
«Under Rug Swept», Alanis Morissette (2002): Οταν το πλαστικό καπάκι του CD έχει σπάσει, μάλλον έχει ανοιγοκλείσει άπειρες φορές, σε ταξίδια, διακοπές, διαδρομές με το αυτοκίνητο κ.ο.κ. Αυτό έχει πάθει η Alanis με τα «21 things Ι want in a lover» , το «That particular time» και το «Utopia» του album, που μια εποχή έπαιζαν πολύ δυνατά στα ηχεία. Στιχουργικά δαιμόνια και φωνητικά ασυγκράτητη, είναι από τις αγαπημένες μου τραγουδοποιούς.
l
«Frank», Amy Winehouse (2003): Το κορίτσι αυτό που έγινε μύθος και συγκλόνισε τον κόσμο με το ταλέντο και τον άδικο χαμό της είναι ό,τι πιο δυνατό έχει περάσει από την αγγλική σκηνή τα 20 τελευταία χρόνια. Προτιμώ να την ακούω στο «Frank», που έχει ακόμη μια πιο ακατέργαστη ηχητική ελευθερία και αλητεία, από το επόμενο «Back to black» που την καθιέρωσε αδιαμφισβήτητα στο παγκόσμιο προσκήνιο
l
«All days are nights: Sogs for Lulu», Rufus Wainwright (2010): Ποπ, κλασικός, λυρικός, αυτό το υπέροχο κράμα που κάνει τον Rufus μοναδικό και πολυσχιδή με έκανε να λατρέψω τις δουλειές του και κυρίως το «All day are nights», το οποίο είχα την απρόσμενη χαρά, ύστερα από ένα βροχερό απόγευμα, αφού δεν αναβλήθηκε η συναυλία του, να το απολαύσω live στον Λυκαβηττό. Μόνος, με ένα πιάνο στη σκηνή, έδωσε ένα φοβερό ρεσιτάλ δεξιοτεχνίας και ερμηνείας κι εμείς... οι λίγοι και καλοί, οι τυχεροί που το είδαμε. Αγαπημένα του album το «Sonnet 20» του Shakespeare με τους υπέροχους ποιητικούς στίχους για ένα αμφιφυλόφιλο πρόσωπο και το αυτοβιογραφικό «Martha».
l
«Διόδια», Σταύρος Σιόλας - Πόλυς Κυριάκου (2013): Δυο δημιουργοί σε μια μαγική στιγμή αφήνουν με το album αυτό το δικό τους αποτύπωμα στον χρόνο και μας χαρίζουν ένα τραγούδι που χαϊδεύει την ανθρώπινη ψυχή, σε μια συγκυρία δύσκολη για την ελληνική κοινωνία. Στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης, των μνημονίων, της ανεξέλεγκτης δράσης της Χρυσής Αυγής και του κοινωνικού διχασμού, οι στίχοι του Πόλυ βάζουν στα χείλη μας εκείνες τις λέξεις που μας κάνουν να αισθανθούμε ξανά την ασφάλεια ενός «χαμένου παραδείσου». Tο λαϊκό αίσθημα συντονίζεται αμέσως και απογειώνει το τραγούδι.
l
«Το πρώτο βλέμμα», Ευτυχία Μητρίτσα (2020): Αφήνω στην 6η θέση για λόγους αυτονόητους την τελευταία προσωπική μου δουλειά, που δεν γίνεται να μην την καταχωρίσω στα albums που αγαπώ και κρατώ γι' αυτή την 20ετία. Τα 8 γυναικεία πορτρέτα που φτιάξαμε μαζί με τη στιχουργό Νάντια Δουλαβέρα και μια υπέροχη ομάδα μουσικών, με τη φροντίδα στην ενορχήστρωση του συνθέτη και φίλου Γιώργου Καγιαλίκου. Ακούστε την «Ηλέκτρα», τη «Χτισμένη» και όλες ηρωίδες μας που, τόσο παλιές όσο και άχρονες, έχουν να εκμυστηρευτούν πολλά.
g
String Demons
(Κωνσταντίνος και Λυδία Μπουντούνη)
συγκρότημα
l
Το άλμπουμ «Brave new world» των Iron Maiden (αγαπημένη μπάντα των String Demons). Αρχές του 2000 βγαίνει ο δίσκος με reunion από τα original μέλη της θρυλικής μπάντας! Σε όλα μας τα ταξίδια πάντα παίζουν στο αυτοκίνητο κάμποσα κομμάτια της δισκάρας αυτής που έχει τρομερές μελωδίες και γενικότερα είναι μια «μουσική επίθεση» απ' τους άγγλους μάστερ. Ενας δίσκος με ατελείωτη έμπνευση που κυκλοφορεί 20 χρόνια μετά την ίδρυση της μπάντας. Η συνέχεια του (δίσκου) «Brave new world» είναι μια απίστευτη περιοδεία με αποκορύφωμα τη ζωντανή εμφάνισή τους στο Rock in Rio στη Βραζιλία (τονίζουμε το «ζωντανή» γιατί ζούμε σε εποχές... κορωνοϊού!).
l
Το εν έτει 2003 άλμπουμ «St Anger» των Metallica! Πολλές αρνητικές κριτικές όταν βγήκε, κακή παραγωγή έλεγαν, κακή μείξη και άλλα τέτοια. Βέβαια με φανατικούς υποστηρικτές. Πολυσυζητημένος δίσκος. Για εμάς, ένα αριστούργημα της μουσικής, βαθιά καλλιτεχνικός με riffs που ξεσηκώνουν και τα θεμέλια της γης, μας επηρέασε σε τεράστιο βαθμό, ίσως αυτό φαίνεται και στον «Doctor» που κυκλοφορήσαμε πρόσφατα. Από το γυμνάσιο μέχρι τώρα, δίπλα μας πάντα!
l
Το άλμπουμ «Riza» των Ελλήνων Villagers of Ioannina City ή Vic του 2014. Μια ξεκάθαρη νέα απόδειξη ότι η Ελλάδα έχει ελπίδα να έχει διεθνή μουσική υπόσταση. Ελληνική παράδοση συνδυασμένη με σκληρό εξαιρετικό ήχο! Λέμε το εξής: οι S. Demons στέλνουν τον σεβασμό τους και τον μουσικό χαιρετισμό τους στους Vic!
l
Το «Chop Suey» των System of the Down από το 2001 άλμπουμ «Toxicity». Το κομμάτι είναι ιδιοφυές μουσικά, οι «στακάτες» του στιγμές εναλλάσονται τόσο άρτια με δύο πάρα πολύ ωραίες μελωδικές γραμμές, ωραία φωνητικά και χορταστική αρμονία. Σε «πετάει» από ένα τρενάκι του τρόμου σε ένα μαλακό πάπλωμα και αυτό είναι που το κάνει μοναδικό! Η Λυδία το έχει «λιώσει» με ακουστικά πηγαίνοντας για τρέξιμο!
l
Η «Μυθωδία» του Βαγγέλη Παπαθανασίου. Η χορωδιακή αυτή συμφωνία κυκλοφόρησε ως album το 2001, μια τεράστια και άρτια απ' όλες τις απόψεις παραγωγή. Είναι ένα μεγαλειώδες επικό χαρακτηριστικό σύμπλεγμα μοτίβων και ρυθμικών εναλλαγών που δημιουργούν μια ανάταση και μια ψυχική δύναμη που ίσως και να ξεπερνά τα όρια του κόσμου και του πλανήτη που ζούμε.
g
Alex Sid
τραγουδοποιός
l
Βeirut - «A flying Cup / Gulag Orkestar». Δύο άλμπουμ τα οποία τα άκουσα μαζί και τα αγάπησα από το πρώτο άκουσμα. Νόμιζα ότι τα τραγούδια τα ήξερα από πριν. Τόσο οικείο στα αφτιά μου και τόσο πανέμορφα τραγούδια.
l
Bebo & Cigala - «Lagrimas Negras». Μια συνεργασία του Κουβανού Bebo Valdes και του απίστευτου τραγουδιστή φλαμένκο Diego el Cigala. Η χαρακτηριστική φωνή του Εl Cigala και οι βαθιές του ερμηνείες σε κρατάνε σε όλο το ταξίδι της ακρόασης του δίσκου.
l
Nick Cave & Warren Ellis - «The Proposition». Νομίζω το πρώτο soundtrack των Cave & Ellis. Η ατμόσφαιρά του σε μαγνητίζει και σε βάζει μέσα στον κόσμο της ταινίας. Παλιά ηχοχρώματα από νέα οπτική γωνία. Μουσική που φαίρνει εικόνες στο μυαλό.
l
Michael Kiwanuka - «Love & Hate». Η ατμόσφαιρα του δίσκου σε συνδυασμό με στίχους, μελωδίες και παραγωγή είναι ο λόγος για τον οποίο αυτός ο δίσκος επιστρέφει στα ηχεία μου.
l
Mumford & Sons - «Sigh No More». Folk, άμεσος ήχος, ταξιδιάρικο, ευαίσθητο, με εκρηκτικά σημεία και υπέροχα τραγούδια.
g
Κόρα Καρβούνη
ηθοποιός
Για μένα σαν ταινία είναι αριστούργημα «Η αόρατη κλωστή» με τον Ντάνιελ Ντέι Λιούις, σε σκηνοθεσία Πολ Τόμας Αντερσον. Επειδή με ενδιαφέρει εμένα στην τέχνη να μιλάνε για τις σχέσεις, ήταν δοσμένη η σχέση με μια άλλη οπτική. Με ενθουσίασε ο τρόπος με τον οποίο ο Αντερσον το 2017 αποφάσισε να μιλήσει για το πόσο μπορεί μια ερωτική σχέση όχι μόνο να είναι σαδιστική, αλλά να είναι και σχέση εξάρτησης. Και ότι είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη σχέση που έχει κανείς με τη μάνα του ή τον πατέρα του. Βρήκα πάρα πολύ σύγχρονο τον τρόπο με τον οποίο θέλησε να μας μιλήσει για κάτι το οποίο πολλοί θεωρούν πολύ απλό. Για κάτι πολύ τετριμμένο που το έχουν κοιτάξει από πολλές πλευρές. Μίλησε μ' έναν πολύ σύνθετο τρόπο και μ' ένα πολύ μεγάλο βάθος, με συγκλονιστική αισθητική και μουσική και ανατριχιαστικές ερμηνείες. Είναι αυτή η ταινία που δεν πήρε το Οσκαρ κι εγώ έπεσα από τα σύννεφα. Από θεατρικές παραστάσεις ξεχωρίζω τη «Μιράντα» που σκηνοθέτησε ο Κορσουνόβας στο Θέατρο Πορεία με τον Λαέρτη Μαλκότση και την Ιωάννα Παππά τη σεζόν 2015-2016. Ηταν ένα έργο σύγχρονο, βασισμένο στην «Τρικυμία» του Σαίξπηρ. Ηταν ο πιο σύγχρονος τρόπος που έχω δει εγώ για να μιλάνε για ένα τόσο εμβληματικό έργο. Ο σκηνοθέτης έχει βάλει όχι μόνο την «Τρικυμία», αλλά το προσωπικό του πρόβλημα με τον αλκοολισμό και την προσωπική του ιστορία με τη χώρα του. Εχει αναδείξει την «Τρικυμία» του Σαίξπηρ μέσα από τα προσωπικά του βιώματα και δεν χάνεις ούτε το ένα ούτε το άλλο. Ηταν μια συγκλονιστική παράσταση με δύο φοβερές ερμηνείες. Οι ηθοποιοί έπαιζαν όλους τους ρόλους και ουσιαστικά άρχισαν να μιλάνε για την «Τρικυμία» μέσα από την αδυναμία επικοινωνίας ενός αλκοολικού πατέρα με το παιδί του που έχει ειδικές ικανότητες. Αυτή η αδυναμία, όπως έχει και ο Πρόσπερο να μιλήσει, το επαλήθευε πάρα πολύ καθαρά μ' έναν αλκοολικό πατέρα και μια κόρη με ειδικές ικανότητες και ταυτόχρονα το είχε μπολιάσει με τη δική του ιστορία και τα δικά του προβλήματα. Εφτιαχνε τόσο πολλά επίπεδα που ήταν βαθιά συγκινητικό. Ηταν η πιο πολυεπίπεδη σκηνοθεσία που εγώ θυμάμαι να έχω δει το τελευταίο διάστημα.
g
Μαλβίνα Παναγιωτίδη
εικαστικός
Μας αρέσουν οι λίστες, γιατί δεν θέλουμε να πεθάνουμε» έλεγε ο Ουμπέρτο Εκο και αναζητώ τριγύρω μου στο εργαστήριο αυτά που έχουν μείνει ζωντανά σαν υποσημειώσεις των τελευταίων δύο δεκαετιών θέτοντας ακόμα τα δικά τους ερωτήματα.
l
Η έκθεση «Outlook» το 2003 σε επιμέλεια του Χρήστου Ιωακειμίδη είναι μία από τις σημαντικές διεθνείς εκθέσεις σύγχρονης τέχνης που έχουν γίνει στην Αθήνα, εκφράζοντας μέσα σε ένα κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο τον εικαστικό λόγο της εποχής και τονίζοντας τα αισθητικά της κριτήρια αλλά και τα όριά της.
l
Ο Ρομπέρτο Κουόγκι, καλεσμένος του Ιδρύματος ΔΕΣΤΕ το 2016 στον εκθεσιακό χώρο στα Σφαγεία στην Υδρα με την περφόρμανς του πρότζεκτ «Putiferio», ως σαμάνος αποκάλυψε τις δυνάμεις του χάους και της δυσαναλογίας που υπάρχουν στη δημιουργική διαδικασία.
l
Η
ερευνητική ομάδα Forensic Architecture, αποτελούμενη από αρχιτέκτονες, καλλιτέχνες, επιστήμονες, δικηγόρους, προγραμματιστές και κινηματογραφιστές, αναπτύσσει την τελευταία δεκαετία μια γλώσσα οπτικοποίησης πειστηρίων σχετιζόμενων με περιστατικά παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κρατικής βίας παγκοσμίως. Στην Ελλάδα συνέβαλαν στις πρόσφατες υποθέσεις των Παύλου Φύσσα και Ζακ Κωστόπουλου.
l
Οι Einstürzende Neubauten με την επετειακή τους συναυλία στην Αθήνα το 2010 για τα 30 τους χρόνια μάς υπενθυμίζουν με το βιομηχανικό τους ήχο και τη νιχιλιστική τους κουλτούρα πώς να βλέπουμε τα εκάστοτε ερείπια, όπως ο «καταστροφικός χαρακτήρας» του Μπένγιαμιν άνοιγε έναν δρόμο μέσα από αυτά.
l
Το βιβλίο «Ο Κάλιμπαν και η μάγισσα» (2004) της Silvia Federici εξετάζει τι σωματοποιούν οι πρακτικές που δεν συμβαδίζουν με την καπιταλιστική πρόοδο, αναλύοντας υπό το πρίσμα της πρωταρχικής συσσώρευσης του κεφαλαίου το κυνήγι των μαγισσών, ένα φαινόμενο που βλέπουμε έντονο μέχρι και σήμερα μεταμορφωμένο πολιτισμικά.
g
Ηλίας Παπαηλιάκης
ζωγράφος
Στην πολιτική, στην οικονομία, στην κοινωνία, στον πολιτισμό, στις σιγουριές μας όλα άλλαξαν. Οσα ήρθαν, μας ήρθαν αλλιώς. Μας ήρθαν από αλλού, για τ' αλλού δεν έχει. Αρεσαν πολύ οι νέες έννοιες και οι ερμηνείες τους. Η δυστοπία, η επιτέλεση, το συγκείμενο, οι αρχειακές πρακτικές, τα τζέντερ στάντις, το διεπιστημονικό, το έμφυλο και από νωρίς το πρωί μέχρι αργά το βράδυ το κουίρ και το ντίτζιταλ. Καινούργιοι λαμπεροί συμπαίκτες. Η πολυτάλαντη Στέγη, το μνημειακό Ιδρυμα Νιάρχος, ο εξωστρεφής ΝΕΟΝ, το νεότατο Μουσείο Γουλανδρή. Οαση σε στεγνούς καιρούς. Και από δίπλα το παλαιάς κοπής ΔΕΣΤΕ, το με πολλούς άσους στο μανίκι του Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και το Μουσείο (των Μουσείων) Μπενάκη.
Στα θεσμικά το πράγμα είχε τα πάνω και τα κάτω του. Πολλά χρόνια κλειστή η Εθνική Πινακοθήκη. Θυμόμαστε όμως τις εντυπωσιακές εκθέσεις ζωγραφικής και γλυπτικής. Λείπει ο Πικάσο, ο Μόντριαν… Δύσκολο το τοπίο στο ΕΜΣΤ. Εντούτοις το Μουσείο παρήγαγε και παρουσίασε στηνν documenta 14 την έκθεση «ΑΝΤΙΔΩΡΟΝ». Την πιο σημαντική έκθεση σύγχρονης τέχνης από καταβολής του ελληνικού κράτους. Μπράβο στο ΜοΜus στη Θεσσαλονίκη που βρήκε τον τρόπο να συνεργάζεται με τον εαυτό του.
Το «Οutlook» σκανδάλισε. Εκρηκτική η Μπιενάλε της Αθήνας, αντέχει ακόμη και το ψάχνει ωραία. Η Μπιενάλε της Θεσσαλονίκης κυριάρχησε στο πεδίο της και συνεχίζει. Η documenta 14 όρισε και ορίστηκε από την ατμόσφαιρα της εποχής. Ξεπεράστηκε γρήγορα.
Και κάτι που ήρθε και θα μείνει! Στο εξής, ο δημιουργός απευθύνεται στην οθόνη του κινητού τηλεφώνου. Με υγεία και στα υπόλοιπα είκοσι.
g
Γιώργης Γερόλυμπος
αρχιτέκτων - φωτογράφος
Είκοσι χρόνια είναι ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, και για μένα λίγο λιγότερο από τη μισή μου ζωή. Στο διάστημα αυτό τα περισσότερα έχουν χαθεί από τη μνήμη, οπότε, εν πάσει ειλικρινεία, θα μιλήσω για ό,τι μου έχει μείνει πραγματικά αξέχαστο. Δεν μπορώ να βγάλω από το μυαλό μου τη θεατρική παράσταση «Καθαροί πια» της Σάρα Κέιν του 2001 σε σκηνοθεσία του Λευτέρη Βογιατζή - βγήκα από το θέατρο παραπατώντας από το σοκ και τη συζητώ μέχρι σήμερα. Επίσης, αξεπέραστη η παράσταση του «Ριχάρδου Γ'» στην Επίδαυρο με τον Κέβιν Σπέισι στον πρωταγωνιστικό ρόλο, παρά τη μετέπειτα μοίρα που του επεφύλαξε η ζωή και συμπεριφορά του. Ως προς τις τηλεοπτικές σειρές, επιλέγω μια από τις πρώτες (την πρώτη, ίσως) και μια από τις τελευταίες: «Band of Brothers» του 2001 και «Chernobyl» του 2019, και αυτό γιατί η πρώτη έδωσε για πρώτη φορά σημασία στην τηλεόραση δημιουργώντας μια σειρά που ανέπτυσσε τους χαρακτήρες που παρακολουθούσες να εξελίσσονται συν τω χρόνω, ενώ η δεύτερη εκτόξευσε στα ύψιστα σημεία ποιότητας τα πάντα, ερμηνείες, φωτογραφία, αφήγηση, κοινωνικό σχολιασμό. Βιβλία, τέλος, διάβασα αρκετά και εξαιρετικά χάρη στις καλές συστάσεις φίλων: λογοτεχνία με τη «Νίκη» του Χρήστου Χωμενίδη, την «Πρωινή γαλήνη» του Ηλία Μαγκλίνη, το «HHhH» του Laurent Binet, την «Επινόηση της μοναξιάς» και το «Ημερολόγιο του χειμώνα» του Paul Auster, και ιστορία και κοινωνική ανάλυση με «Τα κακομαθημένα παιδιά της ιστορίας» του Κώστα Κωστή, το «Thinking Fast and Slow» του Daniel Kahneman και τις «Ανταποκρίσεις από τον 21ο αιώνα» του Ρωμανού Γεροδήμου. Ολα μου κράτησαν υπέροχη παρέα.
g
Ολγα Μαλέα
σκηνοθέτρια
ΒΙΒΛΙΑ
l
Η «Μορφωμένη» (εκδ. Ικαρος) είναι το πρώτο βιβλίο που μου έρχεται στον νου, της Τara Westover, η αυτοβιογραφική αφήγηση ενός κοριτσιού που μεγαλώνει σε μια κακοποιητική οικογένεια Μορμόνων και πώς, μέσα από τη γνώση, καταφέρνει να ξεφύγει από αυτήν. Το τίμημα όμως είναι ότι θα βρεθεί… χωρίς οικογένεια. Μου άρεσε πώς είναι γραμμένο, αλλά και τα θέματα που θέτει και αφορούν όλους μας: πώς ξεφεύγεις από μια αρνητική κατάσταση και γιατί κάποιος μπορεί να μην το τολμάει.
l
«Εμείς οι θνητοί» του Atul Gawande (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), ενός αμερικανού χειρουργού που μιλάει ανοιχτά για το πώς φεύγουμε από αυτή τη ζωή. Πιστεύει ότι οι σημερινές ιατρικές πρακτικές καθόλου δεν μας βοηθάνε να κάνουμε τις επιλογές μας όταν πλησιάζουμε προς το τέλος της ζωής μας και προτείνει λύσεις που θα κάνουν όλους μας να σκεφτούμε εμείς τι πραγματικά θέλουμε και πώς να το ζητήσουμε.
ΤΑΙΝΙΕΣ
l
Η «Λευκή κορδέλα» του Μίκαελ Χάνεκε (2009), συγκλονιστική ταινία για τη θεσμοθετημένη βία σε ένα χωριό της Γερμανίας στις αρχές του 20ού αιώνα. Και μετά ήρθε ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, αν σας λέει κάτι αυτό.
l
«Κυνόδοντας» (2009) του Γιώργου Λάνθιμου, απλά σπάει κόκκαλα από ύφος και περιεχόμενο.
ΣΕΙΡΕΣ
l
«The Queen's Gambit», καταπληκτική σειρά με πρωταγωνίστρια ένα ορφανό κορίτσι με μεγάλο ταλέντο στο σκάκι. Μου άρεσε γιατί επιτέλους έχουμε μια έξυπνη πρωταγωνίστρια! Υπέροχα γυρισμένο.
l
«Killing Eve», βρετανική σειρά με δύο πρωτότυπους και σύνθετους γυναικείους χαρακτήρες: τη δολοφόνο και την ντετέκτιβ. Με χιούμορ και ανατρεπτική αντιμετώπιση, μας βγάζει από τα κλισέ.
g
Point Supreme (Κωνσταντίνος Πανταζής και Μαριάννα Ρέντζου)
αρχιτέκτονες
Αυτά είναι με τυχαία σειρά μερικά από τα έργα που επανέρχονται τακτικά στη μνήμη μας.
Οι χαρακτήρες στις ιστορίες του Chris Ware είναι κοινότυποι, συχνά δεύτεροι ρόλοι σε προηγούμενες ιστορίες. Το ηλιοβασίλεμα του Eliasson αναπαρήγαγε τον ουρανό μέσα στην Tate. O Cattelan αιώρησε τα κοινότυπα αντικείμενά του (άλογα, σκίουρους, τον εαυτό του, έναν ελέφαντα, έπιπλα) μεταμορφώνοντας τη ροτόντα του Guggenheim σε ανεμοστρόβιλο. O Tino Sehgal κατασκευάζει καταστάσεις που βιώνεις, χωρίς κανένα αντικείμενο-έργο. Ο Τarantino ενώνει τυπικούς χαρακτήρες από διαφορετικούς κόσμους. Ο Ηοckney ανάγει τα gadgets σε νέα πινέλα. Οι Lacaton & Vassal μεταμορφώνουν τυπικές πολυκατοικίες σε σύγχρονα ευέλικτα μοντέλα κατοίκισης, oι DVVT κατευθύνουν την προσοχή μας στις λεπτομέρειες, κάνοντάς τες τόσο σημαντικές που ξεπερνούν τον λειτουργικό τους ρόλο τους και ανάγονται στο θέμα του έργου. Ο Francis Alÿs μαζεύει τον ίδιο πίνακα από διάφορα μέρη του κόσμου και το έργο του μοιάζει με το ίδιο το Internet: αμέτρητες παραλλαγές του ίδιου πράγματος, τόσο παρόμοιες αλλά και τόσο διαφορετικές, κοινότοπες αλλά και μοναδικές, μεταμορφωμένες ανάλογα με τον χώρο έκθεσης. Η De Keersmaeker μιμείται απλώς τον τρόπο που χορεύουν τα παιδιά, στριφογυρίζοντας, πηδώντας, κουνώντας τα χέρια και λυγίζοντας τα γόνατα, ένα λεξιλόγιο εξαιρετικά μικρό, σχεδόν τετριμμένο, αλλά εκτελεσμένο στην τελειότητα. Το αποτέλεσμα είναι να βλέπουμε όλοι τον εαυτό μας σε αυτόν που χορεύει.
Ολα αυτά μας θυμίζουν τη δύναμη της τέχνης και της δημιουργίας και την ικανότητα της φαντασίας να μεταμορφώνει την πραγματικότητα με απλά, ταπεινά μέσα. Αυτό είναι και ο στόχος της δουλειάς μας: να αξιοποιούμε ό,τι είναι ήδη διαθέσιμο και να κοιτάζουμε με νέα ματιά πράγματα καθημερινά, συνηθισμένα, οικονομικά, άνευ ιδιαίτερης αξίας ή σημασίας: η επανεφεύρεση του συνηθισμένου.
l
Chris Ware, όλα τα βιβλία του, για παράδειγμα «Acme Novelty Library #20»: LINT (2011)
l
Olafur Eliasson, «Τhe Weather Project» στην Tate Modern (2003)
l
Tino Sehgal, «Roman Agora» (2014)
l
Maurizio Cattelan: «All, Guggenheim retrospective» (2011)
l
Quentin Tarantino, «Kill Bill» (2003-2004)
l
David Hockney, «Ipad Drawings» (2009-)
l
H δουλειά των αρχιτεκτόνων Lacaton & Vassal από τη Γαλλία, π.χ. «Transformation de 530 logements» (2016) και των βέλγων αρχιτεκτόνων aDVVT, π.χ. «Weze House» (2011)
l
Francis Alÿs, «The Fabiola Project» (2016-2018)
l
H χορογράφος Anne Teresa De Keersmaeker στο «Fase» (πρώτη εκτέλεση 1982, αλλά το είδαμε στη Στέγη το 2012).
g
Γιώργος Δρίβας
εικαστικός
Η πρώτη φορά που είδα έργο της ομάδας SIGNA. Μια εντελώς νέα πρόταση για το τι μπορεί να είναι θέατρο. Ηταν το «Die Erscheinungen der Martha Rubin» στο πλαίσιο του Βerlin Theatertreffen του 2008.
Από βιβλία η τελευταία εικοσαετία αρχίζει οπωσδήποτε με την «Επανάληψη» του Αλέν Ρομπ-Γκριγιέ. Ακολουθεί ο Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ και σχεδόν όλες του οι ποιητικές συλλογές, που θα αγαπώ πάντα, με πρώτη την «Ιστορία των νεφών». (Διαβασμένο στα γερμανικά κάπου το 2003 ή 2004 και το 2015 στα ελληνικά.)
Από σειρές δεν μπορώ να μην αναφέρω την πρώτη σειρά που με έφερε σε επαφή με την εμπειρία του να ξενυχτάω για να δω όσο γίνεται περισσότερα επεισόδια. Είναι το «24» κάπου μεταξύ 2003 και 2004 και λίγο μετά το «The Office» που δεν μπορούσα να καταλάβω τι φοβερό πράγμα ήταν αυτό που έβλεπα κι αν ΑΥΤΟ ήταν η νέα τηλεόραση. Εκτοτε έχουν κυκλοφορήσει εξαιρετικές σειρές. Δεν μπορώ να μην αναφέρω το «Mad Men» (2007 και μετά), το «Βreaking Βad» (2008-2010) και τα πρώτα «House of Cards» (2013) και «Τrue Detective» (2014).
Από ταινίες ολόκληρος (σχεδόν) ο Χάνεκε της τελευταίας 20ετίας. Αλλά: Το 2011 έχω πάει μόνος σε μια μικρή αίθουσα στο Βερολίνο για να δω το «Αλογο του Τορίνο» του Μπελα Ταρ. Το έργο του μου άρεσε πολύ πάντα, αλλά για κάποιον λόγο η αίσθηση που είχα όταν - αυτή ήταν τελικά τελευταία του ταινία - τέλειωσε θα μου μείνει αξέχαστη. Αν ο κινηματογράφος είναι εμπειρία, αν η θέαση του δικού μου έργου μπορεί να είναι μια εμπειρία, τότε αυτή ακριβώς είναι η εμπειρία που θα ευχόμουν.
g
Σύρμω Κεκέ
ηθοποιός
Προσπαθώντας να σκεφτώ τραγούδια, τανίες, βιβλία, παραστάσεις κ.λπ. αυτής της εικοσαετίας που μας αποχαιρετά - το λιγότερο έντρομους - σε λίγες ημέρες, μου ήρθαν στο μυαλό άπειροι τίτλοι. Χαώθηκα. Και μετά συνειδητοποίησα ότι αυτές οι δύο δεκαετίες αποτελούν λίγο-πολύ την έως τώρα ενήλικη ζωή μου.
Θα άκουγα:
l
«Again», Archive
l
«Wicked Game», Les Reines Prochaines
l
«Somebody That I Used To Know», Gotye-Kimbra
l
«Party Girl, Michelle Gurevich
l
Θα έβλεπα μονοκοπανιά το «The Sopranos»
Από ταινίες:
l
«Ο άνθρωπος χωρίς παρελθόν», Καουρισμάκι
l
«Τα τραγούδια από τον δευτέρο όροφο», Ρόι Αντερσον
l
«Χαμένοι Στη Μετάφραση», Σοφία Κόπολα
l
«A Single Man», Tom Ford
l
«Into The Wild», Σον Πεν
l
«Το Νησί» (Ostrov), Pavel Lungin
l
«Στρέλλα», Πάνος Κούτρας
Παραστάσεις:
l
«Ταξιδιώτης του χειμώνα», Χοροθέατρο Οκτάνα
l
«Ρωμαίος και Ιουλιέτα, η τρίτη μνήμη», Μιχαήλ Μαρμαρινός
Και θα διάβαζα για άλλη μια φορά κάτι μέσα από τις «Εννέα ιστορίες» του Σάλιντζερ, που, ναι, ξέρω ότι γράφτηκε πολύ πριν, αλλά ήρθε στα χέρια μου το '11, οπότε το νομιμοποιώ.
Καλό μας '21
g
Ειρήνη Ηλιοπούλου
ζωγράφος
Βλέποντας εκ των υστέρων τις λίστες που ετοίμασα, σκέφτομαι πόσο μεγάλη σχέση έχουν μεταξύ τους το θέατρο και το σινεμά, οι εκθέσεις και τα βιβλία που επέλεξα και πόσο πολύ επηρέασαν τη δουλειά μου. Το «τυχαίο», από τους κεντρικούς άξονες της ζωγραφικής μου, μαζί με τις «συμπτώσεις» είναι βασικά στοιχεία της πλοκής των μυθιστορημάτων του Πολ Οστερ («4321», 2018), όπως και τα «ερωτικά» μου με το «Θέατρο του Σάμπαθ» (2018) του Φίλιπ Ροθ· ενώ οι ήρωες των «Λύκων» της Ζατέλη νιώθω πως ζωντανεύουν στον χώρο της ζωγραφικής μου. Την «Ευνοούμενη» του Λάνθιμου (2019) την ξαναβρίσκω στο θέατρο μέσα στο θέατρο, στο «Απόψε αυτοσχεδιάζουμε» του Μαυρίκιου (2018). Η «Ελένη» του Παπαβασιλείου (2018), το «Αλογο» του Μπέλα Ταρ (2011) και το «Amour» του Χάνεκε - ωδή στα γηρατειά, στην ανημπόρια και στην απώλεια -, έργα που με συγκλόνισαν, καθώς και τα χαρακτικά του Γκόγια (Εθνική Πινακοθήκη 2008) μιλούν για την ομορφιά του πόνου όταν γίνεται τέχνη. Ανάμεσα στις σημαντικές εκθέσεις της Εθνικής Πινακοθήκης, ο Νίκος Λύτρας (2018) και ο «Αγιος Γκρέκο» (2015), προστάτες της ζωγραφικής μου.
Στο Μουσείο Μπενάκη «Η μαγεία των κεραμικών Ιζνίκ» (2017), ο Τσαρούχης (2017) και στον αντίποδα «Ο ύμνος στη σκιά» (2009) και τα «Χαρακτικά» του Χόκνεϊ (2005) καθώς και ο απέριττος Arikha (2020) ήταν εκθέσεις που έλαμψαν. Στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Ανδρο ζήσαμε τον Μπρακ (2003), τον Πικάσο (2004) και τους δασκάλους μας Τέτση (2006) και Μόραλη (2009) και στην Αθηναΐδα και στο Ιταλικό Ινστιτούτο τον δικό μου αγαπημένο δάσκαλο Κρεμονίνι (2010). Το Ιδρυμα Θεοχαράκη μάς χάρισε τις εκθέσεις των Πικάσο και Κοκτό (2015), τον Σεφέρη (2017) και τον εκπληκτικό Κινέζο Qi Baishi (2020) για να ονειρευόμαστε.
g
Πλάτων Ριβέλλης
φωτογράφος - ιδρυτής
του Φωτογραφικού Κύκλου
Συμβουλές για διασκέδαση και απόλαυση δεν μπορώ να δώσω. Μπορώ μόνο να περιγράψω τις δικές μου συνήθειες. Σε γενικές γραμμές προτιμώ τα παλαιά και δοκιμασμένα. Διαβάζω και ξαναδιαβάζω συγγραφείς που θαυμάζω και αγαπώ. Ακούω κλασική μουσική και χορευτική μουσική της εποχής μου, με ιδιαίτερη αδυναμία στα ιταλικά τραγούδια. Ποίηση δεν διαβάζω πλέον, θέατρο δεν πηγαίνω πλέον και τη ζωγραφική την απολαμβάνω περισσότερο μέσα από τις καλές ταινίες του Διαδικτύου παρά από τις γκαλερί. Βλέπω (και ξαναβλέπω) στο σπίτι μου κινηματογραφικές ταινίες από την πολύ μεγάλη συλλογή που έχω συγκεντρώσει (και πάλι με ιδιαίτερη αδυναμία στον ιταλικό κινηματογράφο). Είναι καμιά σαρανταριά οι σκηνοθέτες των οποίων το έργο γνωρίζω σε βάθος, αφού άλλωστε με απασχολούν και στα σεμινάρια που παραδίδω. Λίγοι είναι οι εν ζωή σκηνοθέτες των οποίων το έργο γνωρίζω και παρακολουθώ. Προφανώς υπάρχουν και άλλοι καλοί. Μπορώ όμως να αναφέρω μερικά από τα ονόματα σύγχρονων, αλλά σχετικά πιο άγνωστων, σκηνοθετών που έχουν κάνει μερικές πολύ καλές ταινίες, αλλά των οποίων και οι αποτυχίες παρουσιάζουν ενδιαφέρον (και αυτό είναι σημαντικό). Σε παρένθεση αναφέρω και μια ταινία τους από τις πιο πρόσφατες. Οι Γιαπωνέζες Naoko Ogigami («Close knit», 2017) και Yukiko Mishima («Shiawase no pa», 2012). Οι Αργεντινοί Carlos Sorin («La Ventana», 2009), Alejandro Agresti («Valentin», 2002). Οι Ιταλοί Ferzan Ozpetek («Magnifica presenza», 2012), Gianni Di Gregorio («Pranzo di Ferragosto», 2008), Paolo Virzì («La pazza gioia», 2016), Giulio Manfredonia («Si può fare», 2008), Francesca Archibugi («Questione di cuore», 2009) και ο δικός μας Φίλιππος Τσίτος («Αδικος κόσμος», 2012). Να θυμίσω επίσης τους πιο γνωστούς σύγχρονούς μας Jim Jarmusch («Paterson», 2016), Pupi Avati («Il cuore altrove», 2003), Gianni Amelio («Le chiavi di casa», 2004), Nanni Moretti («Habemus Papam», 2011) και τον Pedro Almodòvar («Volver», 2006). Τέλος, δεν αποκλείω πού και πού και την παιδική απόλαυση που συνιστούν τα καλοφτιαγμένα σίριαλ. Είναι τα παραμύθια της εποχής μας.
g
Χριστόφορος Μαρίνος
ιστορικός τέχνης, επιμελητής εκθέσεων
O 21ος αιώνας ξεκίνησε επίσημα το 2001: στις 9/11 έπεσαν οι Δίδυμοι Πύργοι και στις 14/12 σκοτώθηκε σε αυτοκινητικό ο Max Sebald. Το πρώτο γεγονός συντάραξε την υφήλιο και γέννησε το αριστουργηματικό μυθιστόρημα «Ανθρωπος σε πτώση» (2007) του Don DeLillo. Ενώ το δεύτερο μας αποκάλυψε έναν κορυφαίο συγγραφέα που άφησε παρακαταθήκη επιδραστικά βιβλία, όπως το «Αούστερλιτς» που κυκλοφόρησε λίγο πριν από τον άδοξο θάνατό του. Την ίδια χρονιά βγήκε στις αίθουσες μία από τις καλύτερες ταινίες της δεκαετίας, το «Mullholand Drive» του David Lynch. Αλλες ταινίες που έχουν εντυπωθεί στη μνήμη μου είναι το «Θα χυθεί αίμα» (2007) του Paul Thomas Anderson, η «Λευκή κορδέλα» (2009) και η «Αγάπη» (2012) του Michael Haneke, η «Τέλεια ομορφιά» (2013) του Paolo Sorrentino, το «Δύο ημέρες, μία νύχτα» (2014) των αδελφών Dardenne. Ομολογώ ότι έμεινα άφωνος όταν είδα την τηλεοπτική σειρά «Twin Peaks: Η επιστροφή» (2017) και συμφωνώ απόλυτα με τα Cahiers du cinéma που την ανακήρυξαν καλύτερη ταινία της δεκαετίας. Στη λίστα με τα αγαπημένα μου βιβλία θα έβαζα το «Emily Dickinson: The Gorgeous Nothings» (2013) που εξέδωσαν η Christine Burgin και οι New Directions. Ο David Foster Wallace με το κείμενό του «Αυτό εδώ είναι νερό: Μερικές σκέψεις για τη ζωή» (2005) απέδειξε ότι και στις μέρες μας υπάρχουν μεγάλοι συγγραφείς που μπορούν να αφυπνίσουν συνειδήσεις. Αλλά και η «Επιβίωση των πυγολαμπίδων» (2009) του Georges Didi-Huberman πρέπει να έδωσε δύναμη και κουράγιο σε πολλούς. Σε ό,τι αφορά τη μουσική, με συγκίνησε το «Misunderstanding» της Marianne Faithfull από το εξαιρετικό της άλμπουμ «Negative Capability» (2018) και η διασκευή του «Hurt» (2002) από τον Johnny Cash. Το «Life on a String» (2001) της Laurie Anderson με άγγιξε βαθιά γιατί, εκτός του ότι αναφέρεται στο «Μόμπι Ντικ», το συνέδεσα με μια απώλεια. Επίσης, πέρασα ευχάριστα ακούγοντας το «Neon Bible» (2007) των Arcade Fire και τη συνεργασία των Tortoise με τον Bonnie «Prince» Billy στο «The Brave and The Bold» (2006). Τέλος, πιστεύω ότι ο «Βραχνός προφήτης» (2000) του Θανάση Παπακωνσταντίνου άνοιξε νέους ορίζοντες στο ελληνικό τραγούδι.
g
Διονύσης Μαρίνος
δημοσιογράφος- συγγραφέας
Στις 15 Ιουλίου 2003 το νήμα της ζωής του χιλιανού συγγραφέα Ρομπέρτο Μπολάνιο κόβεται πρόωρα (μόλις 50 ετών). Θα προλάβει να αφήσει στα συρτάρια του ένα μυθιστόρημα-ποταμό με έναν εξόχως αινιγματικό τίτλο: το «2666». Στα μέρη μας θα έρθει το 2011 από τις εκδόσεις Αγρα σε θαυμαστή μετάφραση του Κρίτωνα Ηλιόπουλου. Ηταν ένα στροβίλισμα μέσα σε έναν αφρισμένο ωκεανό λέξεων (τω όντι, 1.168 σελίδες). Σαν να απέκτησε βάρος και ουσία η φράση του Ουίλιαμ Μπάροουζ «τίποτα δεν είναι αληθινό, όλα επιτρέπονται» σ' αυτή την «Οδύσσεια» του 21ου αιώνα.
Είναι ψυχότροπο, λαβυρινθώδες, εκκεντρικό, βάναυσο και συνάμα αισθαντικό. Ο Μπολάνιο φτιάχνει ένα patchwork όπου συνυπάρχουν εν ταυτώ η αστυνομική λογοτεχνία με το δημοσιογραφικό ρεπορτάζ και το κλασικότροπο Βildungsroman (βλ. μυθιστόρημα ενηλικίωσης) με το βοντβίλ.
Τη στιγμή που οι Αμερικανοί ψάχνονται για το επόμενο μεγάλο μυθιστόρημα στα νάματα του «Μόμπι Ντικ», ο Μπολάνιο τους βγαίνει χωρίς φλας και δημιουργεί το απόλυτο μυθιστόρημα που περιέχει τα πάντα για τα πάντα. Φόνοι (πολλοί φόνοι), έρωτες, αναζήτηση, σασπένς, υπαρξιακή περιδίνηση και ένα μεγάλο αίνιγμα που ουσιαστικά καθόρισε και την πορεία του βιβλίου παγκοσμίως. Συνήθως, τα post mortem έργα των συγγραφέων περιλαμβάνουν χειρόγραφα ήσσονος σημασίας ή κάποια που δεν πρόλαβαν να ολοκληρώσουν. Το «2066», αντί να ενταφιάζει το ταλέντο του χιλιανού μάγου, το ανασύρει από τα βάθη του επέκεινα όπου στροβιλίζεται ωσάν αστρόσκονη. Αν έπρεπε, λοιπόν, να επιλέξω ένα βιβλίο από αυτή την πρώτη 20ετία του 21ου αιώνα, ναι, θα ήταν αυτό δίχως δεύτερη σκέψη.
g
Εύα Μανιδάκη
σκηνογράφος
Η νέα κατάσταση πραγμάτων με κάνει να προκαλώ βουτιές στον χρόνο, ίσως γιατί γίνονται το σωσίβιό μου για το μετά.
l
2001: Η «Οδύσσεια του διαστήματος» (1968) - Eίδα την ταινία-σταθμό ξανά... γιατί είχε γενέθλια!
l
«Ville Panique» (2004) («Πανικόβλητη πόλη»), Paul Virilio - Ενα βιβλίο που με είχε τρομάξει όταν το διάβασα και που τώρα το βλέπω μπροστά μου! Ενας πόλεμος χωρίς κήρυξη πολέμου, χωρίς σημαία και κυρίως χωρίς μάχη.
l
«No-Nekya» (2015) - Η ομηρική Nekya συναντά το Θέατρο Νο της Ιαπωνίας στην Επίδαυρο. Ολη η προετοιμασία, η πρωινή προσευχή, η ανταλλαγή... Ολα έχουν γίνει μικρές νησίδες γνώσης-εμπειρίας που μου οδηγούν το βλέμμα.
l
Η συνάντησή μου με τον Λευτέρη Βογιατζή το 2010, η οποία μου ξεκλείδωσε καινούργια πράγματα και πλέον τον συναντώ συνεχώς στη σκέψη μου... Είναι από τις συναντήσεις βραδείας καύσης.
l
Η κατοίκησή μου ένα ολόκληρο εικοσιτετράωρο μέσα σε ένα έργο τέχνης του James Turrell («The House of Light»), σε ένα βουνό της Ιαπωνίας, μέσα στο δάσος (Tokamachi, Niigata, 2013). Η εμπειρία αυτή έδωσε άλλη ποιότητα στο πρώτο βλέμμα της κάθε μου ημέρας.
Η πρώτη εικοσαετία του 21ου αιώνα ξεκίνησε με ένα τεράστιο παγκόσμιο συμβάν: την πτώση των Δίδυμων Πύργων. Και τελειώνει με ένα επίσης τεράστιο παγκόσμιο συμβάν: τον COVID-19. Ανάμεσα... όλα τα άλλα είναι παρένθεση.
g
Κατερίνα Κυρμιζή
τραγουδοποιός
Τα παρακάτω τραγούδια με διάλεξαν, δεν τα διάλεξα.
l
«Πριγκιπέσα», Σωκράτης Μάλαμας, 2000. «Αλλα λέω κι άλλα κάνω, πώς να σου το πω!». Τραγούδι που περιέγραψε με χειρουργική ακρίβεια τη διχασμένη ψυχή των Ελλήνων, τη σωστή χρονική στιγμή με τρόπο κατασταλαγμένο και κατανοητό.
l
«Χειμωνανθός», Γιάννης Χαρούλης, 2006. Ο Γιώργος Καζαντζής και η Ελένη Φωτάκη έβαλαν τόση τέχνη σε αυτό το τραγούδι χωρισμού όση ο χειμωνανθός για να φτιάξει το υπέροχο άρωμά του. Ο δε Γιάννης Χαρούλης έβαλε όλη την Κρήτη που έχει η ψυχή του στην ερμηνεία του.
l
«Σε έχω βρει και σε χάνω», Νατάσσα Μποφίλιου, 2008. Εντυπωσιακή στιγμή συγχρονισμού για τη δυναμική τριάδα που τα τελευταία χρόνια μονοπωλεί το ενδιαφέρον σε κάθε της βήμα.
l
«Μέλισσες», Φωτεινή Βελεσιώτου, 2011. Αλλο ένα κομψό τραγούδι από τον Γιώργο Καζαντζή και την Ελένη Φωτάκη, αυτή τη φορά για τον καημό του ανεκπλήρωτου έρωτα, με τη χαρακτηριστική φωνή της Φωτεινής Βελεσιώτου.
l
«Φίλα με», Σταμάτης Κραουνάκης, 2014. Η μεγάλη έκπληξη που μας επεφύλασσε ο Σταμάτης Κραουνάκης σε ρόλο ερμηνευτή, αφού τη μουσική υπέγραψε ο Χρήστος Παπαδόπουλος και τους στίχους ο Κώστας Μπαλαχούτης!
l
«Back to Black», Amy Winehouse, 2006. Τραγουδοποιία ευφυής, καινούργια και παλιά μαζί από την αυτοκαταστροφική λευκή με «μαύρη» φωνή και του τραγουδοποιού και παραγωγού πολλών επιτυχιών Μαρκ Ρόνσον.
l
«Somebody that I used to know», Gotye 2011. Εξαιρετικό παράδειγμα δανείων και αντιδανείων. Ο απόηχος της μελωδικής γραμμής του βραζιλιάνου συνθέτη και κλασικού κιθαρίστα Λουίζ Μπονφά γεννάει ένα καινούργιο τραγούδι που κατακτάει ολόκληρο τον κόσμο.
l
«Rolling in the deep», Adele 2011. Αλλη μια σπαραξικάρδια περίπτωση τραγουδιού για χωρισμό που μας έκαψε και μας τσουρούφλισε μαζικά, γραμμένο από την ίδια με τη βοήθεια του βραβευμένου τραγουδοποιού και παραγωγού Πολ Επορθ.
l
«Chandelier», Sia, 2014. Η δαιμόνια τραγουδοποιός επιτυχιών που ερμήνευσαν άλλοι καλλιτέχνες τραγουδάει πως ό,τι λάμπει δεν είναι χρυσός στην κοσμική και όχι μόνο ζωή, στο τραγούδι που συνέγραψε με τον Τζέσι Σάτκιν.
l
«Shallow», Lady Gaga, 2018. Η απτή απόδειξη πως η κυρία είναι πολύ περισσότερα από το «τέρας» της παγκόσμιας μουσικής βιομηχανίας. Το τραγούδι το υπογράφει μαζί με τους Andrew Wyatt, Anthony Rossomando και τον Mark Ronson.
g
Γιώργος Χρυσοστόμου
ηθοποιός
Από παραστάσεις ξεχωρίζω το «Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα» του Πιραντέλο που σκηνοθέτησε ο Δημήτρης Μαυρίκιος στο Εθνικό Θέατρο το 2003. Είναι συναισθηματικοί και συνειρμικοί λόγοι που μου την υποδεικνύουν. Μόλις είχα τελειώσει τη Δραματική Σχολή και μια συμμαθήτριά μου έπαιζε στο Εθνικό στη συγκεκριμένη παράσταση. Δεν είχα δει κι άλλες βέβαια αλλά με συγκλόνισε. Θυμάμαι και το «Στρίψιμο της βίδας» στο Αμόρε με τον Αργύρη Ξάφη και την Άννα Μάσχα όπου στο τέλος έβαλα κάτι κλάματα, ναρκισσιστικά γιατί εγώ δεν μπορώ να παίξω έτσι. Από ταινίες θα πω το «Interstellar» γιατί για μένα συνδύασε πολλά παραπάνω πράγματα από εφέ.
Και το «The Truman show» γιατί ήταν προφητικό και στροφή στην καριέρα του Τζιμ Κάρεϊ που εμένα με εξέπληξε. Μ' αρέσει όταν μου κάνουν τρικλοποδιές οι καλλιτέχνες που δεν τις περιμένω και παίζουν κι άλλα πράγματα απ' αυτά που ζητάει το mainstream κύμα. Στη μουσική, είμαι φαν του Χάρολντ Μπαντ και των Nostalgia 77. Ξεχωρίζω και το soundtrack «The moon» του Κλιντ Μανσέλ που είναι από τα αγαπημένα μου. Όσο για συναυλίες; Νομίζω των Massive Attack στο Λυκαβηττό ήταν η συναυλία της 20ετίας.
Στις σειρές, το «Game of thrones» άφησε το αποτύπωμά του στην τηλεόραση και την πέταξε να παίξει μπάλα ίσα κι όμοια με τον κινηματογράφο σε επίπεδο παραγωγής κι άρχισε να αλλάζει το σκηνικό του μονοπωλίου. Υπάρχουν βέβαια και σειρές όπως το «House of cards» και λοιπές με πολιτικές αναφορές που δείχνουν ότι οι συγγραφικές ομάδες τα πάνε καλύτερα από συγγραφικές μονάδες και θα ήταν ωραία να παίζει και στην Ελλάδα αυτό.
g
Γιάννα Βασιλείου
ερμηνεύτρια
l
Hozier, «Take me to church». Ισως το πιο πολυπαιγμένο ξένο τραγούδι στο αυτοκίνητό μου. Ανατριχιαστική η φωνή του με αξιοζήλευτες παραγωγές πολύ υψηλού επιπέδου, χωρίς να χάνει την επικοινωνιακή του αμεσότητα.
l
Lady Gaga, «Speechless». Αγαπημένη μου καλλιτέχνις, σπουδαία φωνή και μουσικός. Πολλές φορές είμαι στο πιάνο και τραγουδάω αυτό της το κομμάτι που διακριτικά μιλάει για τον εθισμό στο αλκοόλ.
l
Imagine Dragons, «Believer». Ενα τραγούδι που μου ξυπνάει τον επαναστατικό μου χαρακτήρα. Το καταφέρνει από τα κρουστά στα πρώτα του μόλις δευτερόλεπτα.
l
Madonna, «Miles away». Η πρώτη συναυλία που παρακολούθησα στο εξωτερικό, στο Παρίσι, το 2010. Sticky and Sweet tour. Εκεί πρωτάκουσα αυτό το τραγούδι. Από τα λίγα που τραγούδησε χωρίς extra show και χορευτικά.
l
Madeleine Peyroux, «Dance me to the end of love». Οταν ένα κομμάτι είναι τόσο σπουδαίο καταφέρνει ακόμα και στη διασκευή του να φτιάξει την καριέρα σε έναν καλλιτέχνη. Ομορφες αναμνήσεις όταν τραγούδησα πλάι στη M. Peyroux στη συναυλία της στην Ελλάδα.
l
Αλκίνοος Ιωαννίδης, «Ο κόσμος που αλλάζει». Αξεπέραστος στίχος με μεγάλες αλήθειες, δοσμένες τόσο ποιητικά από τον σύγχρονο τροβαδούρο Αλκίνοο Ιωαννίδη.
l
Χάρις Αλεξίου, «Τα καλύτερα θα 'ρθουν». Ενας αισιόδοξος τίτλος που συχνά έχω φέρει στο μυαλό μου αυτό το διάστημα. Από τα ομορφότερα πιο σύγχρονα τραγούδια της μοναδικής Χαρούλας.
l
Στάθης Δρογώσης, «Θα περάσουν οι μέρες». Διαχρονικό πια τραγούδι ενός σπουδαίου τραγουδοποιού. Θυμάμαι τη συγκίνησή μου όταν το τραγούδησα μαζί του σε μία συναυλία μου.
l
Νατάσα Θεοδωρίδου, «Στα λιμάνια ανάψανε φωτιές». Tο υπέροχο τραγούδι της Ευανθίας Ρεμπούτσικα από την «Πολίτικη κουζίνα». Μου φέρνει στον νου εικόνες από την Κωνσταντινούπολη, τον τόπο της οικογένειάς μου.
l
Δημήτρης Μητροπάνος, «Θες». Παράδειγμα ενός υπέροχου τραγουδιού που δεν βρήκε τον δρόμο του όταν γράφτηκε, αλλά περίπου μία δεκαετία μετά, αφού μπήκε καθημερινά στα σπίτια μας μέσα από τηλεοπτική διαφήμιση.
g
Κορίνα Λεγάκη
ερμηνεύτρια
l
Τα μυστικά του κήπου - Νίκος Κυπουργός (2001). Ο Νίκος Κυπουργός ανθολογεί τραγούδια του που προέρχονται από το θέατρο, αλλά αποδεικνύονται «παντός καιρού», μικρά κομψοτεχνήματα ύφους και ήχου. Τραγουδιούνται από μια... Εθνική Ελλάδας ερμηνευτών.
l
Στης ψυχής το παρακάτω - Δημήτρης Παπαδημητρίου (2001). Ο Δημήτρης Παπαδημητρίου σε πολλά τραγούδια του υποστηρίζει και αναδεικνύει έναν ήχο λαϊκό που αγαπά να ανανεώνει και να επαναπροσδιορίζει. Εδώ έχει το προνόμιο και την ευθύνη της συνομιλίας του με τον Δημήτρη Μητροπάνο. Και το αποτέλεσμα λάμπει.
l
Ο Αμλετ της Σελήνης - Θάνος Μικρούτσικος (2002). Ο Θάνος Μικρούτσικος, όπως πάντα τολμηρός, ανανεωτικός, φρέσκος, ποιητικός και ροκ. Μας χαρίζει μια σειρά από λαμπρά τραγούδια ενώ καθοδηγεί τρυφερά τον εξαιρετικό τραγουδοποιό και ερμηνευτή Χρήστο Θηβαίο στα μονοπάτια του ξεχωριστού ηχητικού τοπίου που μόνο ο «Θάνος» ήξερε να μας αποκαλύπτει.
l
Γρήγορα η ώρα πέρασε - Νίκος Ξυδάκης (2006). Πολλές φορές ο Νίκος Ξυδάκης έχει συνομιλήσει δημιουργικά με ποιητές. Αυτή η συνάντηση είναι από τις πιο αξιόλογες και ουσιαστικές - και αυτό οφείλεται τόσο στις συνθέσεις και τον ορχηστρικό ήχο (με την εμπνευσμένη συμβολή του Βασίλη Κετεντζόγλου και του Νίκου Πλατύραχου) όσο και στην «αέρινη» ωριμότητα των ερμηνειών της Ελευθερίας Αρβανιτάκη.
l
Ισαλος γραμμή - Γιώργος Καζαντζής (2008). Ο Γιώργος Καζαντζής, ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς του ελληνικού τραγουδιού (το γράφω επειδή η Θεσσαλονίκη πέφτει λίγο μακριά...), συγκεντρώνει σε αυτό το άλμπουμ συνθέσεις του πρωτότυπες, υψηλής αισθητικής και μας χαρίζει τραγούδια απαιτητικά και λαϊκά συγχρόνως. Αλλος ένας δίσκος που ερμηνεύεται από μια Εθνική Ελλάδας τραγουδιστών.
l
Ο Νοητός Λύκος - Γιώργος Ανδρέου (2020). Μια κυκλοφορία πολύ πρόσφατη (Δεκέμβρης 2020), η συνάντηση του Γιώργου Ανδρέου με τον Μάνο Ελευθερίου και το ποιητικό του αριστούργημα «Ο Νοητός Λύκος». Με τις ερμηνείες (συνταρακτικές και καίριες) του Γιώργου Νταλάρα, του Χρήστου Θηβαίου και της Μάρθας Φριντζήλα. Σε μια εποχή που η δισκογραφία έχει (δυστυχώς, κατά τη γνώμη μου) απομακρυνθεί από «concept» άλμπουμς, ο «Νοητός Λύκος» υπερασπίζεται αυτήν ακριβώς τη σχέση συνθέτη και ποιητή που έχει δώσει τόσο σπουδαία δείγματα στο ελληνικό τραγούδι.
ΞΕΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ
l
Vespertive - Björk (2001). Ενας δίσκος ολοκληρωμένος, ερωτικός, διαυγής, οικείος, με ηχητικούς πειραματισμούς. Ισως η ενηλικίωση της Björk. Τραγουδάει χρησιμοποιώντας μεγάλη έκταση στη φωνής της - συνδέοντας την παγκόσμια Björk μέχρι το εσωτερικό ξωτικό της.
l
Come away with me - Norah Jones (2002). Το ντεμπούτο άλμπουμ για τη Norah Jones με προδιαγραφές (φαινομενικά) για λίγους ακροατές. Ομως με τη ζεστή και γεμάτη απλότητα και οικειότητα φωνή της κατέκτησε τα charts (κι ένα σωρό βραβεία).
l
I am a bird now - Antony and the Johnsons (2005). Ενα αγόρι που τραγουδάει σαν κορίτσι, με το χαρακτηριστικό του βιμπράτο, ισορροπώντας πάνω σε μια λεπτή γραμμή, μεταξύ art performance και εμπορικής μουσικής.
l
Back to black - Amy Winehouse (2006). Μια Amy Winehouse ζωντανή, ορμητική, αυθεντική, αστεία, τσαντισμένη, ερωτευμένη στο πιο ολοκληρωμένο της άλμπουμ. Και ο ήχος πολύ έξυπνα συνομιλεί με την Motown του '68. Ζήτω η Μαύρη μουσική.
l
Release the stars - Rufus Wainwright (2007). Ενας δίσκος μελωδικός, με εξαιρετικούς στίχους κι ένας Rufus δραματικός, αυστηρός και με κριτικό βλέμμα, με μια μπαρόκ διάθεση και συγχρόνως ιδιαίτερα πολιτικός.
l
If on a Winter's night - Sting (2009). Ο Sting για πρώτη φορά σε τραγούδια χριστουγεννιάτικα, τραγούδια με θέμα τον χειμώνα, παραδοσιακά, μαδριγάλια και θρησκευτικούς ύμνους περασμένων αιώνων. Μακριά από κάθε είδους «ευκολίες», ο Sting επιλέγει να μας αποκαλύψει προσωπικές του υπαρξιακές διαδρομές και υπόγειες συνδέσεις με ένα μουσικό υλικό που δεν είναι εύκολο να ανιχνευτεί σε πρώτη ανάγνωση στους πιο ποπ δίσκους του.
g
Γεράσιμος Ευαγγελάτος
στιχουργός
ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΔΙΣΚΟΙ
l
To χρώμα της μέρας / Μιχάλης Δέλτα - Τάνια Τσανακλίδου (2001). Θυμάμαι ακόμα τη μέρα που αυτό το album έσκασε στα αφτιά μου σαν ατομική βόμβα που έχει αφήσει εμφανή σημάδια μέχρι σήμερα. Ο Δέλτα έχει φτιάξει ένα σύμπαν ειλικρινές, σκοτεινό κι επώδυνα υπαρξιακό ενώ η Τάνια κάνει το πιο αφοπλιστικό πέρασμα προς την ωριμότητα συμπυκνώνοντας όλη την ουσία της πολυσχιδούς καλλιτεχνικής φύσης της.
l
Νεροποντή / Αλκίνοος Ιωαννίδης (2009). Ο Αλκίνοος είναι ποιητής. Κάθε δίσκος του είναι μια ουσιαστική κατάθεση γιατί καταφέρνει να επανεφεύρει τον εαυτό του χωρίς να παρεκκλίνει χιλιοστό από τον εκφραστικό του κώδικα. Στη «Νεροποντή», αιχμηρός κι ονειροπόλος, ανανεώνει τον ήχο του ανοίγοντας έναν νέο, περιπετειώδη και κοσμοπολίτικο δρόμο για το «έντεχνο» τραγούδι γενικά.
l
Ολη η Αλήθεια για τα παιδιά του 78 / Κόρε. Υδρο. (2009). Οι στίχοι του Παντελή Δημητριάδη από τη «Φτηνή ποπ» ως και το φετινό «Ενθύμιον» με τα «Παιδιά της Παλαιότητας» είναι για μένα τεράστια πηγή συγκίνησης. Αν επιλέγω αυτό τον δίσκο είναι για καθαρά προσωπικούς λόγους που δεν είναι της παρούσης. Ισως είναι κι από τους πιο πολυπαιγμένους ελληνικούς της δισκοθήκη μου.
l
O Αόρατος Ανθρωπος / Φοίβος Δεληβοριάς (2010). Ο Φοίβος είναι γνήσιος απόγονος των αστικών τροβαδούρων άλλων εποχών και συγχρόνως το αγαπημένο παιδί τού εδώ και τού τώρα μας. Εχει ένα δικό του σύμπαν, το οποίο μας περιλαμβάνει γενναιόδωρα όλους. Κάθε δίσκος του είναι γεγονός. Γι' αυτό και στους αγαπημένους της εικοσαετίας μπαίνει λαθρεπιβάτης και η «Καλλιθέα» του (2015).
l
Ομόνοια / Κ. ΒΗΤΑ (2016). Κανείς δεν αφουγκράζεται την αστική μοναξιά της Αθήνας σαν τον Κ. Βήτα. Και κανείς δεν αναζητά με τόση αθωότητα το φως στο σκοτάδι του εγκλεισμού μας. Αν αυτή η πόλη είχε ένα ηχόχρωμα για μένα θα ήταν η εύθραυστη εσωστρέφεια της φωνής του πάνω στα ηλεκτρονικά του ηχοτοπία.
ΞΕΝΟΙ ΔΙΣΚΟΙ:
l
Flavors of Entaglement / Alanis Morisette (2008). Για μας τα παιδιά των 90s η Alanis είναι ξεχωριστή περίπτωση. Με αυτό τον δίσκο, απαλλαγμένη από την ψευδαίσθηση της έγγαμης ευτυχίας, ανανέωσε τους δεσμούς με τη μουσική της αφετηρία, προχωρώντας παράλληλα σε μια επώδυνη ενηλικίωση. Δίσκος θυμωμένος, βιωματικός, ακραία εξομολογητικός αποδεικνύει γιατί το κορίτσι από τον Καναδά θα μας συγκινεί πάντα.
l
Queen of Denmark / John Grant (2010). Αλλος ένας δίσκος μετάβασης και ειλικρινούς εξομολόγησης. Κανένας δαίμονας δεν μένει κρυφός στο σύμπαν του John Grant (κι είχε πολλούς να αναμετρηθεί εκείνη την εποχή). Ακομπλεξάριστο μελόδραμα (γιατί και τα μουσάτα αγόρια κλαίνε) χωρίς ίχνος μιζέριας ή αυτολύπησης. Ο John Grant είναι φίλος μας κι η «Βασίλισσα» του ύμνου μας.
l
21 / Adele (2011). Πόσο ανειλικρινής θα ήταν μια τέτοια λίστα αν παρέλειπε το κορίτσι που έσπασε τόσα στεγανά της μουσικής για να θέσει τους δικούς της όρους στο παιχνίδι; Συναίσθημα χωρίς όριο, ερωτική απόγνωση, οργή και ζήλια, όλες οι μικροπολιτικές του έρωτα απενοχοποιούνται και πέφτουν στο τραπέζι χωρίς συμπλέγματα και περιττές ευγένειες. Αποτέλεσμα; Ενδεκα ερωτικά μανιφέστα απαραίτητα σε κάθε προδομένο.
l
Night of Hunters / Tori Amos (2011). H Tori δεν θα λείπει ποτέ και για κανέναν λόγο από καμία λίστα μου (ακόμα κι αν έπρεπε να μνημονεύσω τα χειρότερα album της εικοσαετίας). Εχει κλέψει την καρδιά μου και της συγχωρώ τα πάντα. Με το «Night of Hunters» εγκαινιάζει το συμβόλαιό της με την Deutsche Grammophon και τι πιο απλό απ' το να μεταγράψει 14 κλασικά θέματα σε ισάριθμα τραγούδια; Το αποτέλεσμα (όσο υπερφίαλο κι αν ακούγεται) είναι εκτός του κόσμου τούτου.
l
Ghosteen / Nick Cave and the Bad Seeds (2019). Ο,τι πιο κοντά σε μεταφυσική εμπειρία. Δίσκος που ακούγεται απνευστί και μετά ξανά και ξανά για να καταλάβεις τι ακριβώς είναι αυτό που έχεις βιώσει. Είναι λες κι ο Cave ανακαλύπτει ένα μυστικό πέρασμα για μια άλλη διάσταση όπου ο ανθρώπινος πόνος μετατρέπεται σε μια απροσδιόριστη ενέργεια. Ακόμα με θυμάμαι να αιωρούμαι στην Πατησίων.
g
Ορέστης Ντάντος
τραγουδοποιός
Για μένα τα τραγούδια είναι μικροί φανταστικοί φίλοι που ζουν στο μυαλό μου. Προσπάθησα να διαλέξω τραγούδια που η σχέση μου μαζί τους άντεξε στον χρόνο με αμείωτο συναισθηματικό ενδιαφέρον.
ΕΛΛΗΝΙΚΑ
l
«Οπως ξυπνούν οι εραστές» (Γιάννης Αγγελάκας - Οι ανάσες των λύκων, 2012). Το «Οπως ξυπνούν οι εραστές» ήταν η πρώτη φορά που η ευαισθησία του Γιάννη Αγγελάκα, η οποία τις περισσότερες φορές εκφραζόταν με την επιθετικότητα στο πλαίσιο της κοινωνικής κι υπαρξιακής θεματολογίας, αφήνεται γυμνή σε ένα καθαρά ερωτικό και τρυφερό τραγούδι. Υπέροχο το αποτέλεσμα.
l
«Αυτό» (Παύλος Παυλίδης - Αυτό το πλοίο που όλο φτάνει, 2010). Το «Αυτό» ούτε ξέρω πόσες φορές το έχω ακούσει συνολικά. Ο Παυλίδης έχει την ικανότητα να νομίζεις ότι το ταξίδι που κάνει στο μυαλό του, είναι το μυαλό σου. Ή αλλιώς η τρέλα του είναι τρέλα σου κι όλα αυτά ανάλαφρα και βαριά ταυτόχρονα.
l
«Ο,τι να 'ναι» (Ρόδες - Silent Disco, 2007). Από το Silent Disco που είναι ένας δίσκος ορόσημο για το πώς μπλέκοντας διαφορετικά στυλ μουσικής μπορείς να φτιάξεις κάτι που να ακούγεται καινούργιο κι οικείο μαζί, εγώ ξεχώρισα το «Ο,τι να 'ναι». «…Μαγαζιά κατάμεστα, πάμε στα μαγαζιά να 'μαστε ανάμεσα στα πιο όμορφα παιδιά…».
l
«Ερημιά στην Καλλιθέα» (Φοίβος Δεληβοριάς - Ερημιά στην Καλλιθέα, 2015). Στο «Ερημιά στην Καλλιθέα» ο Δεληβοριάς, αυτός ο μάστορας της διατήρησης της παιδικής αθωότητας στο πλαίσιο της ενήλικης μελαγχολίας, δίνει ένα από τα πιο δυνατά του τραγούδια.
l
«Διάφανος» (Θανάσης Παπακωνσταντίνου - Διάφανος, 2006). Ο «Διάφανος» από την άλλη είναι η απόδειξη ότι ένα τραγούδι μπορεί να βρίσκεται στα όρια της ποίησης και ταυτόχρονα να ακούγεται τόσο οικείο και προσιτό όσο κι ένα λαϊκό τραγούδι.
ΞΕΝΑ
l
«Weird fishes» (Radiohead - In Rainbows, 2007). Το «weird fishes» είναι απευθείας βουτιά στο ασυνείδητο. Το μίνιμαλ εκστατικό ηχοτοπίο, οι ιδιοφυείς κιθάρες κι ο Yorke να παραληρεί: «…όλοι δραπετεύουν αν βρουν την ευκαιρία κι αυτή είναι η ευκαιρία μου…».
l
«Brother Sport» (Animal Collective - Merriweather Post Pavilion, 2008). Στο «Brother sport» οι Animal Collective καταφέρνουν να κρατήσουν το δυνατό ηλεκτρονικό τους (ως και dance) στοιχείο σε ένα τραγούδι που θα μπορούσε να το τραγουδάνε οι Beatles. Δεν ξέρεις αν πρέπει να χοροπηδήσεις ή να τραγουδήσεις. Στο τέλος τα κάνεις και τα δυο.
l
«Bad Habit» (Dresden Dolls - Dresden Dolls, 2004). Την Amanda Palmer από τους Dresden Dolls την αγαπώ ιδιαίτερα. Συχνά νιώθω ότι θα μπορούσε να είναι το γυναικείο alter ego μου. Το «Bad Habit» μιλάει για τη συνήθεια του αυτοτραυματισμού, αλλά κλείνοντας με το εμβληματικό «…με κάνει να θέλω να δείρω την ανθρωπότητα…» όλα μπαίνουν στη θέση τους
l
«Mind Mischief» (Tame Impala - Lonerism, 2012). Το «Mind Mischief» είναι πολύ δύσκολο να το περιγράψεις, αλλά σίγουρα δεν μπορείς εύκολα να σταματήσεις να το ακούς. «Θυμήθηκε το όνομά μου» αναφωνεί ο Kevin Parker κι εσύ χαίρεσαι μαζί του λες και θυμήθηκε το δικό σου όνομα.
l
«Push the sky away» (Nick Cave - Push the sky away, 2013). Το «Push the sky away» δεν μου είχε κάνει τόσο μεγάλη εντύπωση όταν το είχα ακούσει πρώτη φορά. Τον Νοέμβρη όμως του 2017 βρέθηκα κι εγώ - ευτυχώς Παναγία μου - στη συναυλία του στην Αθήνα. Κλείνοντας με αυτό το τραγούδι κι ενώ το μισό στάδιο έκλαιγε, κατάλαβα.
