Αγναντεύουν το μέλλον και κάνουν σχέδια επί χάρτου. Δηλώνουν: «Μπουλντόζες μέσα στην εβδομάδα στο Ελληνικό». Ασυγκίνητοι στέκουν μπρος στον σύγχρονο ερειπιώνα του παλιού αεροδρομίου. Η κατάστασή του μοιάζει άθλια, ένα ρήμαγμα. Δεν θα τους ακολουθήσουμε. Ο ερειπιώνας του Ελληνικού είναι μεταβατικός τόπος· δηλαδή, ένας τόπος που ξέκοψε απ' αυτό που ήταν αλλά δεν είναι ακόμη κάτι άλλο, μια δίνη πανέμορφη.
Σε αντίθεση με τα μνημεία, που τυγχάνουν θεσμικής αναγνώρισης και παραπέμπουν σ' ένα εξιδανικευμένο παρελθόν, τα σύγχρονα ερείπια δεν παραπέμπουν πουθενά. Πρόκειται για κατασκευές ολίγων ετών ή δεκαετιών, ακόμη και για σχηματισμούς ευτελών αντικειμένων ολίγων μηνών ή ημερών. Σομόν μεζονέτες· αυτοσχέδιες κατασκευές σε κήπους και μάντρες· διασταυρώσεις παράγωνες· παλιά «Ξενία» · θαμπά ηχοπετάσματα επί της λεωφόρου Κηφισού, γνωστής και ως «Το Ποτάμι»· ξενοδοχεία χουντικών στην Κερατέα· κτίρια εταιρειών· σωροί από dexion· ανισόπεδοι κόμβοι· δωμάτια ενοικιαζόμενα· πολυβολεία ενσωματωμένα σε ταβέρνες και εξοχικές κατοικίες· έρημα σανατόρια, ψυχιατρεία και άσυλα τυφλών· φριχτές πολυκατοικίες ων ουκ έστιν αριθμός, είναι κάποια μόνον σύγχρονα ερείπια.
Η πιο στοιχειώδης εκδοχή του σύγχρονου ερειπίου είναι οι νεοελληνικές αναμονές στις οροφές ημιτελών κατασκευών. Οι αναμονές σηματοδοτούν τον πόθο της ελληνικής οικογένειας να στοιβάξει τα τέκνα απάνω ή από κάτω της. Τα νέα ήθη άφησαν τον πόθο να ατροφεί στις στέγες.
Τον δέκατο τέταρτο αιώνα ο Γιοσίντα Κενκό έγραφε πως κάποια σπίτια γίνονται καπνός με τη μια. Είναι σπίτια στιλπνά που τα μαστόρεψαν στρατιές από εργάτες, στολισμένα με φυτά αναπτυγμένα αφύσικα κι εφοδιασμένα με επιτηδευμένα έπιπλα. Σήμερα τα βρίσκει κανείς στα προάστια, κατασκευές νεοελληνικές που γεννήθηκαν χωρίς τα αντισώματα της ερειπίωσης. Όσο για τα Airbnb - αυτά κι αν γίνονται καπνός αμέσως.
Εκ πρώτης, κάθε πόλη αναπτύσσεται ως προϊόν υπολογισμών. Ενώ το σύγχρονο ερείπιο μοιάζει με αστοχία ή εσφαλμένο υπολογισμό που όμως σαγηνεύει επειδή υποψιαζόμαστε πως επιτυγχάνει ως κάτι άλλο· τι θα μπορούσε να είναι αυτό;
Ανενόχλητα από μεσίτες, επισκέπτες και αρχαιολόγους, τα σύγχρονα ερείπια προκαλούν αμηχανία με τη σιωπηρή ανυπακοή τους. Εναντιώνονται στη λογική της ριζικής αλλαγής και αναπροσαρμογής παρατείνοντας μια κατάσταση των πραγμάτων που άπαντες - ο χρόνος, η Ανάγκη, η λογική, η πόλη κι οι θεσμοί - θέλουν να διαλύσουν, συνιστούν πιθανόν και μια καταγγελία της φυσικής διάλυσης με την οποία καθένας μας οφείλει - ως γνωστόν - να συμβιβαστεί.
Οι φροντισμένες πόλεις αποστρέφονται τα σύγχρονα ερείπια· διότι παραμένουν ανένταχτα και ξεγλιστρούν από την κυρίαρχη ιδεολογία ή αισθητική, κυρίως όμως επειδή υπονομεύουν την ανάγκη για συνεχείς χρήσεις κι επανάχρηση, για καταξιωμένες σημασίες και μεταβλητές αξίες. Με έναν τρόπο αναζωπυρώνουν την αλλόκοτη θεωρία του Thomas Burnet (1635-1715), ο οποίος ισχυρίστηκε - την εποχή που θεολογία και κοσμολογία ήταν αδιαχώριστες ακόμη - πως ο κόσμος είναι ένα συνεχόμενο ερείπιο, διότι ο Κατακλυσμός συνεχίζεται αέναα, ο Κατακλυσμός δεν τέλειωσε ποτέ.
Η ταχύτητα της σύγχρονης ερειπίωσης είναι εσωτερική, δηλαδή ασύμπτωτη με εκείνες του πολιτισμού ή της ζωής στην πόλη. Χάρη σε αυτήν, το σύγχρονο ερείπιο προσεγγίζει κάποτε ένα σημείο ελάχιστης ενέργειας. Μήπως οι πάντες και τα πάντα στον κόσμο δεν πασχίζουν για ένα τέτοιο equilibrium έντασης και ηρεμίας; Τα σύγχρονα ερείπια επιτυγχάνουν μιαν άψογη ισορροπία μεταξύ σχεδιασμού και αφανισμού, η οποία μοιάζει να απηχεί έναν μυστικό προορισμό.
Μια κατασκευή ελευθερώνεται ως το ερείπιό της. Τότε απαγκιστρώνεται πια από κάθε χρήση, πρόθεση και σχέδιο, ξεφεύγει από τις ανάγκες των ιδιοκτητών και αδιαφορεί για το όραμα του αρχιτέκτονα, έχοντας φτάσει σε πρωτόγνωρα ύψη ελευθερίας αξιοζήλευτα. Γι' αυτό, είναι αδύνατον να απαντηθεί το ερώτημα: Ως τι επιβιώνει ένα σύγχρονο χάλασμα; Τα λόγια μας δεν είναι ελεύθερα σαν κι εκείνο, για να το πουν.
Μεταξύ μνημείου και σύγχρονου ερειπίου βρίσκεται μια ενδιάμεση φάση των πραγμάτων, που είναι η ατελής μνημειοποίηση. Όγκοι αρχιτεκτονικοί και εξαρτήματα ρημάζουν αναμένοντας τη στιγμή που ίσως γίνουν μνημεία, μόνον που αυτό δεν συμβαίνει, οπότε κι αυτά παίρνουν άλλον δρόμο.
Τα πολυβολεία τύπου μπούνκερ κατά μήκος της αττικής «Ριβιέρας» βρίσκονται εκεί από τον πόλεμο. Ένα από αυτά έχει μετατραπεί σε γραφείο κάποιου τοπικού συλλόγου χειμερινών κολυμβητών· κάποιο άλλο είναι σημείο συνάντησης ομοφυλόφιλων· ένα τρίτο ενσωματώθηκε σε μια παρακείμενη ταβέρνα· κι ένα τέταρτο μαντρώθηκε σε μια βίλα. Το πιο σημαντικό στη ζωή ενός σύγχρονου ερειπίου είναι η διαδρομή του, έστω ατελής, που συχνά δεν ξέρεις πώς να τη χαρακτηρίσεις, κι αν πρέπει να χαρείς ή να λυπηθείς μαζί της.
Διάβασα ένα απόσπασμα του Μπαρμπέ ντ' Ωρβιγύ για τη γονιμότητα της νύχτας. Διόλου τυχαία, μας υπενθυμίζει ο συγγραφέας, οι Αρχαίοι φαντάζονταν τον Έρωτα να βγαίνει τυφλός από ένα αυγό που το κλώσησε η Νύχτα. Τόσο γόνιμη είναι η νύχτα. Κι η γέννηση του Έρωτα τόσο εντυπωσιακή, ώστε προσπερνάμε τα τρίμματα του αυγού, τα τσόφλια που τινάζονται εδώ κι εκεί για να εκκολαφθεί ο νεαρός θεός, μήπως και ζήσει.
Η ακαριαία υποψία πως δεν υπάρχει τίποτα σταθερό έξω απ' ό,τι γράφω -πρόσωπα και τόποι τινάσσονται σε μιαν αδηλότητα που μοιάζει με λασπωμένο κύμα. Είμαι θραύσμα, ή είναι θραύσματα εκείνοι;
Η ανωνυμία και το ασαφές ιδιοκτησιακό καθεστώς είναι βασικά συστατικά του σύγχρονου ερειπίου, και των θραυσμάτων που περιέχει. Δεν είναι σαφές ως πού εκτείνεται ένα θραύσμα, ούτε πού ανήκει. Η πατρίδα των θραυσμάτων είναι πιο μακρινή από κάθε πατρίδα των ανθρώπων επίγεια ή τάχα ουράνια.
Πάντως ομορφότερα είναι τα θραύσματα που μοιάζουν ξένα εντελώς σε μια κατασκευή, κι όμως την υποβαστάζουν. Όπως σ' ένα στρεβλωμένο εικονοστάσι, που το πέτυχα να στηρίζεται σ' ένα τούβλο εμβόλιμο.
H παράδοση στη φθορά είναι δίκαιη, αλλά απαράδεκτη.
Δες στο ημιτελές ό,τι αναμένει. Δες στο κακότεχνο ό,τι κάμπτεται για να σταθεί. Δες στην ασχήμια ό,τι υπονομεύει. Δες στο χάλασμα ό,τι επιβιώνει. Μια πόλη χωρίς σύγχρονα ερείπια θα ήταν αφόρητη.
Αν καθαριστούμε εντελώς από μικρόβια και σύγχρονα ερείπια θα πεθάνουμε. Η πύλη για τον εαυτό μας ειναι καμωμένη απο τη φθορά μας, γι' αυτό την περνάμε ερειπωμένη μόνον.
Ο Νικήτας Σινιόσογλου είναι συγγραφέας. Το τελευταίο του βιβλίο είναι η «Λεωφόρος ΝΑΤΟ. Δοκιμή περιπλάνησης» (Κίχλη 2019)
