Ο λαός στους δρόμους

Από τη Χιλή στο Χονγκ Κονγκ και από την Ολλανδία στον Λίβανο, ο κόσμος συνταράσσεται για ακόμη μια φορά από ένα κύμα μαζικών διαδηλώσεων. Οπωσδήποτε είναι δύσκολο να γενικεύσει κάποιος, υπάρχει όμως κάτι που εξηγεί τη σημερινή παγκόσμια λαϊκή έκρηξη;

Το σημερινό κύμα διαδηλώσεων φαίνεται να διαφέρει από το προηγούμενο του 2009-11. Οι διαδηλώσεις εκείνες εξέφραζαν συγκεκριμένα προγραμματικά αιτήματα. Το κίνημα Occupy στις ΗΠΑ και οι Αγανακτισμένοι στον ευρωπαϊκό Νότο ζητούσαν το τέλος της λιτότητας και την τιμωρία των υπευθύνων της οικονομικής κρίσης. Οι διαδηλώσεις στις αραβικές χώρες οδήγησαν στην πτώση απολυταρχικών καθεστώτων στην Τυνησία και την Αίγυπτο.

Οι σημερινές διαδηλώσεις αντίθετα δεν έχουν ξεκάθαρο προφίλ. Ξεκινούν συνήθως ως αντίθεση σε μια συγκεκριμένη πολιτική που λειτουργεί ως σπίθα: τους φόρους στα καύσιμα στη Γαλλία («Κίτρινα Γιλέκα») και την Ολλανδία, την αύξηση της φορολογίας στο Ιντερνετ στον Λίβανο, τον νόμο για την έκδοση εγκληματιών στο Χονγκ Κονγκ, την προσπάθεια του Εβο Μοράλες να καταστρατηγήσει το σύνταγμα στη Βολιβία. Συνεχίζουν όμως υιοθετώντας ολοένα και περισσότερα αιτήματα «αλλαγής» και αντίστασης στο «σύστημα».

Η παγκόσμια μαζική κινητοποίηση σήμερα δεν έχει κάποιο συγκεκριμένο ιδεολογικό πρόσημο. Στη Λατινική Αμερική ο λαός βγήκε στους δρόμους εναντίον και του δεξιού Πινέρα στη Χίλη και του αριστερού Μοράλες στη Βολιβία. Κόσμος διαδηλώνει εναντίον τόσο αυταρχικών (Ιράν, Χονγκ Κονγκ/Κίνα) όσο και δημοκρατικών (Γαλλία, Χιλή) πολιτικών συστημάτων. Πολιτική και οικονομική δυσαρέσκεια συνήθως θρέφουν η μια την άλλη. Στον Λίβανο και το Ιράν η αντίθεση στους φόρους μετατρέπεται σε κινητοποίηση ενάντια σε παρηκμασμένα καθεστώτα. Στο Χονγκ Κονγκ οι διαδηλωτές είναι νέοι που έχουν κουραστεί από την αυξανόμενη ανισότητα σε μια πλούσια πόλη όπου όμως τα έξοδα στέγασης έχουν εκτοξευτεί σε εξωφρενικά επίπεδα.

Στο επίκεντρο των διαδηλώσεων είναι η σύγχρονη μητρόπολη, εκεί όπου οικονομικός δυναμισμός και κοινωνικές ανισότητες συναντιούνται. Σε κάποιες περιπτώσεις οι νέοι της μητρόπολης εξεγείρονται ενάντια σε ένα σύστημα που τους έλκει αλλά ταυτόχρονα τους αποκλείει: Σαντιάγο, Χονγκ Κονγκ. Αλλού η μητρόπολη είναι το σύμβολο της δυσαρέσκειας της περιφέρειας, όπως στη Γαλλία όπου τα Κίτρινα Γιλέκα της επαρχίας «εισέβαλαν» στο Παρίσι. Και σε κάποιες χώρες η μητρόπολη μετατρέπεται σε πηγή αμφισβήτησης ενάντια στο παγκόσμιο σύστημα, όπως το Λονδίνο με τις διαδηλώσεις του Extinction Rebellion για το περιβάλλον.

Οικονομικές ανισότητες, διαγενεακά χάσματα, αντίθεση πόλης-επαρχίας. Οι λόγοι είναι πολλοί και εξαρτώνται από τις συγκεκριμένες συνθήκες σε κάθε περίπτωση. Τελικά αυτό που ενώνει όλες αυτές τις διαδηλώσεις ίσως είναι το γεγονός ότι είναι αυτό που είναι: κινητοποίηση έξω και πέρα από τους θεσμούς και τις διαδικασίες των κατά τόπους πολιτικών συστημάτων - δημοκρατικών, λαϊκιστικών ή αυταρχικών. Είμαστε μάρτυρες ενός παγκόσμιου ρήγματος αντιπροσώπευσης το οποίο ξεπερνά την αντίληψη και τις ικανότητες των πολιτικών ελίτ να διαχειριστούν σε τοπικό επίπεδο τάσεις και πιέσεις παγκόσμιου βεληνεκούς.

Ο Αγγελος Χρυσόγελος είναι λέκτορας διεθνών σχέσεων στο London Metropolitan University