Οι απίθανες δυνατότητες που γεννιούνται από τη σύγκλιση της μουσικής και της τεχνητής νοημοσύνης ανατρέπουν τα δεδομένα της δημιουργίας όπως τη γνωρίζουμε. Το Somax 2, μια τολμηρή συνεργασία του IRCAM και του Εργαστηρίου Μουσικής Ακουστικής και Τεχνολογίας (LABMAT) του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, φέρνει στο Μέγαρο Μουσικής μια νέα εμπειρία πέρα από τα όρια της φαντασίας. Συνομιλώντας με τον δημιουργό του καινοτόμου έργου, Ζεράρ Ασαγιάγκ, ερευνητή και διευθυντή του IRCAM, αποκαλύπτεται το μαγευτικό σύμπαν του Somax 2, που υπόσχεται να μεταμορφώσει την τέχνη της μουσικής σύνθεσης με έναν τρόπο που ούτε φανταζόμασταν μέχρι τώρα.
Το IRCAM φέρνει νέες προσεγγίσεις στην καλλιτεχνική δημιουργία. Πώς όμως προέκυψε η ιδέα του Somax 2 και ποια ήταν η βασική έμπνευση πίσω από την ανάπτυξή του;
Το Somax 2 είναι το αποτέλεσμα του έργου ERC REACH (reach. ircam. fr) και αξιοποιεί έρευνες που ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του 2000 με το OMax, το πρώτο σύστημα αυτοσχεδιασμού ανθρώπου – μηχανής που ανέπτυξα στο IRCAM. Το OMax προσομοίωνε έναν αυτοσχεδιαστή μουσικό, αντιγράφοντας την ικανότητα του ανθρώπου να δημιουργεί μουσική σε πραγματικό χρόνο. Η κύρια έμπνευση πίσω από το Somax 2 ήταν να πάμε ένα βήμα παραπέρα, προσθέτοντας την ικανότητα του συστήματος να αντιδρά άμεσα και φυσικά στις αλλαγές του μουσικού περιβάλλοντος. Αυτή η αντιδραστικότητα δημιουργεί ένα νέο επίπεδο αλληλεπίδρασης με τον μουσικό, προσφέροντας πραγματική συνεργασία και συνεχή εξερεύνηση. Η καινοτομία του Somax 2 είναι ότι προσθέτει μια νέα διάσταση στην «αντιδραστικότητα». Αυτό σημαίνει ότι το σύστημα καθοδηγεί τη μουσική του πλοήγηση ανάλογα με τις αλλαγές στο ηχητικό περιβάλλον, ανταποκρινόμενο σε αυτές με φυσικό και άμεσο τρόπο. Αυτή η δυνατότητα ανεβάζει το λογισμικό αυτοσχεδιασμού σε νέα ύψη, αφού το Somax 2 φαίνεται να «ακούει» πραγματικά όσα συμβαίνουν σε κάθε στιγμή της μουσικής δημιουργίας.
Εχετε αφιερώσει μεγάλο μέρος της καριέρας σας στην έρευνα της τεχνητής νοημοσύνης στη μουσική. Τι ήταν αυτό που σας γοήτευσε σε αυτόν τον τομέα;
Η πρόκληση της δημιουργίας συστημάτων που να μπορούν να προσομοιώνουν την ανθρώπινη συμπεριφορά, και πιο συγκεκριμένα, τη δημιουργική διαδικασία στη μουσική. Οπως αναφέρει ο μουσικός και στοχαστής Robert Ostertag, η τεχνητή νοημοσύνη καθορίζεται από την ικανότητα να προσομοιώνει λειτουργίες του ανθρώπινου νου που είναι ακόμα ανεξήγητες για τη μηχανή. Το να προσπαθήσουμε να δώσουμε στη μηχανή τη δυνατότητα να δημιουργεί μουσική ή να συνεργάζεται με ανθρώπους αποτελεί μια συνεχώς εξελισσόμενη διαδικασία. Κάθε μικρό βήμα στην κατανόηση αυτής της διαδικασίας με συναρπάζει και οδηγεί την επιστήμη των υπολογιστών σε νέα ύψη.
Πώς ακριβώς το Somax 2 ακούει, κατανοεί και αλληλεπιδρά με τους μουσικούς σε πραγματικό χρόνο;
Είναι ένα αντιδραστικό σύστημα συν-δημιουργίας που κληρονομεί τις βασικές αρχές του Omax. Εχει τέσσερα κύρια στάδια: ακρόαση, μάθηση, μοντελοποίηση και δημιουργία. Ακούει συνεχώς τις μουσικές πληροφορίες που προέρχονται από τους μουσικούς και τις αναλύει με βάση χαρακτηριστικά όπως το ύψος, το αρμονικό περίγραμμα και η χροιά. Αυτές οι πληροφορίες μετατρέπονται σε περιγραφικούς παράγοντες που καθορίζουν τη μουσική αντίδραση του Somax 2. Το σύστημα διασχίζει έναν στυλιστικό «χάρτη» της μουσικής μνήμης, αντιδρώντας άμεσα στην αλληλεπίδραση με τους μουσικούς. Ετσι, το Somax 2 διαμορφώνει το μουσικό του ύφος, ενώ ταυτόχρονα επηρεάζεται από το τι συμβαίνει γύρω του.
Ποιες είναι οι κύριες διαφορές του Somax 2 σε σχέση με άλλα μουσικά συστήματα τεχνητής νοημοσύνης; Τι το καθιστά μοναδικό στη συνεργασία με τους μουσικούς;
Τα περισσότερα μουσικά συστήματα τεχνητής νοημοσύνης προσπαθούν να δημιουργήσουν μουσικά κομμάτια σύμφωνα με προκαθορισμένες προδιαγραφές και με στόχο τη «δημιουργικότητα» της μηχανής. Στο Somax 2, όμως, δεν μας ενδιαφέρει η μηχανή να είναι αυτόνομα δημιουργική, αλλά πώς αυτή αλληλεπιδρά και συνεργάζεται με τους μουσικούς. Η έννοια της συν-δημιουργικότητας είναι αυτή που καθορίζει τη μοναδικότητά του. Το Somax 2 είναι ένα σύστημα «ανάδυσης», όπου η μουσική συνεργασία αναπτύσσεται μέσα από τη σύνθεση ανθρώπου και μηχανής, δημιουργώντας μια νέα, δυναμική μουσική πραγματικότητα. Ο μουσικός και η μηχανή συνδιαλέγονται και συνδημιουργούν, αναπτύσσοντας συνεχώς νέες μουσικές ιδέες σε πραγματικό χρόνο.
Ποιες δυνατότητες έχει το Somax 2 να ενσωματώσει νέες μουσικές φόρμες και τεχνολογίες;
Το Somax 2 είναι ένας καθρέφτης της σύγχρονης μουσικής πραγματικότητας, συνδυάζοντας την παράδοση της μουσικής με τις σύγχρονες τεχνολογίες. Μέσω της αλληλεπίδρασης με τους μουσικούς, μπορεί να ενσωματώσει ποικίλες μουσικές φόρμες, όπως τζαζ, ροκ, μουσική του κόσμου και κλασική μουσική, και να δημιουργήσει νέες συνθέσεις που δεν θα ήταν δυνατές χωρίς την παρουσία της τεχνητής νοημοσύνης. Οι τεχνολογίες του Somax 2 δίνουν στους μουσικούς τη δυνατότητα να πειραματιστούν με τις δυνατότητες της μηχανής, να συνθέσουν και να αυτοσχεδιάσουν με τρόπους που αναδεικνύουν τη δυναμική του διαλόγου και της αμοιβαίας επιρροής. Η παρουσίαση του Somax 2 στην Ελλάδα, στην εκδήλωση του IRCAM στο Μέγαρο Μουσικής, θα επιτρέψει στο κοινό να βιώσει τη συνεργασία μεταξύ ανθρώπινης και μηχανικής δημιουργίας, προσφέροντας μια ματιά στο μέλλον της μουσικής τεχνολογίας.
Ποιες πιστεύετε ότι θα είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις για τη μουσική μέσα από την τεχνητή νοημοσύνη;
Η σχέση της μουσικής με τους υπολογισμούς έχει μακρά ιστορία, από τον Πυθαγόρα μέχρι τον Euler (σ.σ.: (Leonhard Euler, 15 Απριλίου 1707 – 18 Σεπτεμβρίου 1783), από τον Ξενάκη μέχρι όσα βλέπουμε σήμερα με την τεχνητή νοημοσύνη. Οπως είχε πει ο Λάιμπνιτς, «η μουσική είναι μια άσκηση μυστικής αριθμητικής και αυτός που ασχολείται με αυτήν δεν γνωρίζει ότι χειρίζεται αριθμούς». Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η μουσική ήταν πάντα συνδεδεμένη με την ψηφιακή νοημοσύνη και ότι οι τρέχουσες εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη είναι απλώς η φυσική συνέχεια αυτής της σχέσης. Η προσέγγισή μας, λοιπόν, ήταν να αφήσουμε τη μουσική και τους μουσικούς να μας καθοδηγήσουν, ακολουθώντας τον δρόμο της ανανέωσης των μορφών και των υλικών, κάτι που πάντα συνέβαινε στις αισθητικές εξελίξεις.
