Αναζήτηση
Για λόγους τυχαίους, διάβασα προχθές, σε μετάφραση του σπουδαίου Ιωάννη Κακριδή, τον θουκυδίδειο Επιτάφιο, με σχόλια και επιλεγόμενα δικά του. Χθες είδα φωτογραφία του Εμμανουέλ Μακρόν σε πουτινική πόζα, και σκέφθηκα πως ίσως έχουν ενδιαφέρον αυτά που έχουν γράψει ιστορικοί και φιλόλογοι για το νόημα του Επιταφίου.
Θεωρείται βέβαιο, αναφέρει ο Κακριδής, ότι τα δύο πρώτα βιβλία της Ξυγγραφής (άρα και ο Επιτάφιος) είναι γραμμένα μετά την καταστροφή και υποταγή της Αθήνας το 404 πΧ, όταν ο Θουκυδίδης μπόρεσε να επιστρέψει στην Αθήνα μετά την εικοσαετή εξορία που του είχαν επιβάλλει οι αντίπαλοί του συμπολίτες του.
Γυρίζει «σε Αθήνα νικημένη, για να ιδεί τα τείχη της γκρεμισμένα, το λιμάνι έρημο και την Ακρόπολη πάνω να την πατούν αγέρωχοι Σπαρτιάτες». Ο κλονισμός από την ήττα στάθηκε μεγάλος· όμως ο Θουκυδίδης, υποστηρίζει ο Κακριδής, δεν λύγισε· αντιθέτως, καταστάλαξε πως δεν έφταιγε η ανένδοτη πολιτική του Περικλή για τον πόλεμο και την καταστροφή: υπήρχε «αγεφύρωτη αντίθεση», η σύγκρουση Αθήνας-Σπάρτης «ερχόταν σαν κάτι μοιραίο, έτσι κι αλλιώς θα ξεσπούσε μια ημέρα».
Για τούτο βάζει στο στόμα του Περικλή, τον ύμνο στην Αθήνα, τον Επιτάφιο, για να δώσει στους μεταγενέστερους «την εικόνα του πολιτισμού της περίκλειας πόλης σε όλο του το πλάτος και την πληρότητα».
Υπάρχουν όμως φιλόλογοι που έχουν αντίθετη άποψη, πως τον Θουκυδίδη τον έκανε σοφότερο η κατάληξη του πολέμου και πως είναι σπαρακτική η φράση που βάζει στο στόμα του Περικλή στον Επιτάφιο (Β.41.4): «δεν έχουμε καθόλου ανάγκη ούτε από έναν Όμηρο για να μας παινέσει, ούτε από κανέναν άλλο, που θα μας δώσει μια στιγμή χαράς με τα ωραία του λόγια, όμως τη γνώμη που θα γεννηθεί για τα έργα μας θα έρθει ύστερα να τα ζημιώσει η αλήθεια»: τα ωραία λόγια που λέει ο Περικλής για τα έργα των Αθηναίων, τα ζημιώνει η αλήθεια που βλέπει ο Θουκυδίδης.
Γίνονται σήμερα δύο πόλεμοι στην καρδιά του παγκόσμιου συστήματος, ο Θουκυδίδης μάλλον υποδεικνύει πως τίποτα δεν είναι αναπόδραστο – όλα όσα συμβαίνουν στον κόσμο μας είναι λόγοι και έργα ανθρώπων.
Δεν είναι αναπόδραστο ότι οι πόλεμοι να συνεχίζονται επ’ άπειρον γιατί αλλιώς θα υποδουλωθεί η Ευρώπη ή γιατί αλλιώς το κράτος του Ισραήλ θα εκλείψει. Όπως και τότε, υπάρχουν δυνάμεις που θέλουν να επωφεληθούν από τον πόλεμο και άλλες που θέλουν να ωφεληθούν από την ειρήνη. Τα γάντια του μποξ και οι δυνατοί μυώνες του Εμμανουέλ Μακρόν δεν θα λύσουν το πρόβλημα· απαιτείται χαρτί και μολύβι.
