Αναζήτηση
Η άνοια εξελίσσεται σε παγκόσμια πανδημία, με τη χώρα μας να βρίσκεται στον «πυρήνα» του εξελισσόμενου προβλήματος εξαιτίας της ταχείας γήρανσης του πληθυσμού. Υπό τα δεδομένα αυτά, η επιστημονική κοινότητα εργάζεται με εντατικούς ρυθμούς, αναζητώντας αφενός αποτελεσματικές θεραπείες και αφετέρου τεκμηριωμένους επιβαρυντικούς παράγοντες, οι οποίοι, εφόσον τροποποιηθούν, μπορούν να εμποδίσουν ή να καθυστερήσουν σημαντικά την εκδήλωση της νόσου.
Στο πλαίσιο αυτό τα αποτελέσματα νέας μελέτης έρχονται να προσθέσουν ένα σημαντικό κομμάτι στο παζλ των πιθανών αιτιών που πυροδοτούν την άνοια. Σε μια μεγάλη έρευνα, στην οποία συμμετείχαν περίπου δύο εκατομμύρια εθελοντές, δανοί ερευνητές βρήκαν στοιχεία που υποδηλώνουν ότι ορισμένα αντιόξινα φάρμακα μπορεί να αυξάνουν το κίνδυνο εμφάνισης άνοιας.
Τα εν λόγω φάρμακα ονομάζονται αναστολείς αντλίας πρωτονίων (PPIs) και χορηγούνται για τη θεραπεία της γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης. Είναι σημαντικό εντούτοις να υπογραμμιστεί πως τα συγκεκριμένα συμπεράσματα δεν προκαλούν έκπληξη. Προηγούμενη έρευνα είχε επίσης διαπιστώσει ότι τα άτομα που λαμβάνουν τα συγκεκριμένα σκευάσματα για περισσότερα από 4½ χρόνια μπορεί να διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο. Ωστόσο, η «δεξαμενή» των συμμετεχόντων ήταν περιορισμένη καθώς δεν ξεπερνούσε τους 5.712 εθελοντές. Μοιραία το γεγονός άφησε αναπάντητα ερωτήματα και χώρο για… δεύτερες σκέψεις.
Στη νέα μελέτη που δημοσιεύτηκε τον περασμένο μήνα στην ιατρική επιθεώρηση «Alzheimer’s & Dementia», οι δανοί ερευνητές έθεσαν υπό το… μικροσκόπιό τους πολύ μεγαλύτερο αριθμό συμμετεχόντων με αποτέλεσμα οι συσχετισμοί να ανοίγουν νέο κύκλο προβληματισμού.
Η έρευνα
Για τη διεξαγωγή της μελέτης, οι επιστήμονες προσέλκυσαν 1.983.785 άτομα ηλικίας 60 έως 75 ετών, οι οποίοι κατά την έναρξη της έρευνας – που διήρκησε από το 2000 έως και το 2018 – δεν είχαν διαγνωστεί με άνοια ή δεν λάμβαναν αγωγή για τη συγκεκριμένη νόσο.
Επειτα και δεδομένου ότι τα PPIs είναι συνταγογραφούμενα φάρμακα στη Δανία, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν τα δεδομένα αυτά για να προσδιορίσουν ποιοι συμμετέχοντες είχαν εκτελέσει τέτοιες συνταγές και με τι συχνότητα.
Από τα σχετικά στοιχεία προέκυψε πως, κατά μέσο όρο, οι συμμετέχοντες που χρησιμοποιούσαν PPIs άρχισαν να τα παίρνουν όταν ήταν περίπου 68 ετών. Στη συνέχεια οι δανοί επιστήμονες ανέλυσαν τα δεδομένα, σταθμίζοντας σημαντικές παραμέτρους όπως την ηλικία, το φύλο και το επίπεδο εκπαίδευσης των ατόμων. Επιπρόσθετα συνεκτιμήθηκε η κατάσταση υγείας των συμμετεχόντων, όπως για παράδειγμα εάν πάσχουν από κάποιο χρόνιο νόσημα όπως ο διαβήτης, οι καρδιαγγειακές παθήσεις και η υψηλή αρτηριακή πίεση.
Κατά τη διάρκεια της περιόδου παρακολούθησης, 99.384 συμμετέχοντες εμφάνισαν άνοια. Το 55,4% ήταν γυναίκες και η διάμεση ηλικία κατά τη διάγνωση τα 79 έτη (74 έως 83 έτη) για τις γυναίκες και 77 έτη (72 έως 82 έτη) για τους άνδρες. Μεταξύ εκείνων που εμφάνισαν άνοια, περίπου το 21,2% εκτέλεσε τουλάχιστον δύο συνταγές PPIs έναντι 18,9% στην ομάδα χωρίς άνοια.
Οι επιστήμονες όμως κατέληξαν ότι η χρήση PPIs συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο για δύο επιπλέον λόγους. Η επίπτωση της άνοιας ήταν πιο έντονη σε εκείνους τους συμμετέχοντες που λάμβαναν τα συγκεκριμένα αντιόξινα φάρμακα για περισσότερα από 15 χρόνια. Επιπρόσθετα, ο αυξημένος κίνδυνος ήταν υψηλότερος στους συμμετέχοντες ηλικίας 60 έως 69 ετών και χαμηλότερος στα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας.
Οι πιθανές αιτίες
Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι μία πιθανή εξήγηση είναι πως τα PPIs μπορεί επηρεάζουν τα εγκεφαλικά κύτταρα μέσω διαφόρων μηχανισμών, όπως η αύξηση των επιπέδων του β-αμυλοειδούς που φέρεται να εμπλέκεται στην ανάπτυξη της νόσου Αλτσχάιμερ.
Επιπλέον, και αντλώντας σχετικά δεδομένα από άλλες έρευνες σημειώνουν ότι οι παρενέργειες της χρήσης των συγκεκριμένων φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για το πεπτικό έλκος, περιλαμβάνουν και νευρολογικές καταστάσεις. Παραδείγματος χάριν έχουν συσχετισθεί με ημικρανίες, περιφερειακή νευροπάθεια αλλά και διαταραχές στην όραση, την ακοή και τη μνήμη.
Ενδεικτικά αναφέρεται πως οι συγγραφείς επικαλούνται τα συμπεράσματα της μελέτης τους μια άλλη παλαιότερη έρευνα που έδειξε ότι τα PPIs μπορεί να αναστέλλουν εκλεκτικά το ένζυμο που είναι υπεύθυνο για τη σύνθεση της ακετυλοχολίνης – έναν νευροδιαβιβαστή του εγκεφάλου που μεταδίδει μηνύματα μεταξύ των νευρικών κυττάρων. Συνεπώς, η εκλεκτική αναστολή της μπορεί να εμποδίζει την μετάδοση αυτή, σημειώνουν οι ερευνητές στο άρθρο τους.
Οι περιορισμοί της έρευνας
Παρότι τα συμπεράσματα της νέας μελέτης προκαλούν προβληματισμό, οι ερευνητές αναγνωρίζουν και τους περιορισμούς. Για παράδειγμα, τα δεδομένα περιλάμβαναν συνταγές PPIs που ξεκίνησαν να συνταγογραφούνται από το 1995. Ομως, αποκλείονται από την ανάλυση άλλα σημαντικά στοιχεία, όπως η χρήση αντίστοιχων μη συνταγογραφούμενων σκευασμάτων καθώς επίσης και ενδονοσοκομειακή χρήση τους. Συνεπακόλουθα, η ατελής καταγραφή της χρήσης των PPIs είναι πιθανόν να οδήγησε σε υποεκτίμηση της λήψης τους αλλά και σε λανθασμένη ταξινόμηση των συμμετεχόντων που έπαιρναν τα εν λόγω σκευάσματα και εκείνων που δεν τα λάμβαναν.
Τέλος, οι ίδιοι οι ερευνητές επισημαίνουν ότι η μελέτη τους κατέδειξε μία απλή συσχέτιση και τονίζουν πως χρειάζονται περισσότερες μελέτες για να διαπιστωθεί αν οι αναστολείς αντλίας πρωτονίων συμβάλλουν όντως, στην ανάπτυξη της άνοιας.
Σε κάθε περίπτωση όμως, πρόκειται για ένα σημαντικό εύρημα δεδομένου πως παγκοσμίως, η χρήση των συγκεκριμένων φαρμάκων έχει αυξηθεί σημαντικά τις δύο τελευταίες δεκαετίες, κυρίως στα άτομα ηλικίας 40 ετών και πάνω. Μάλιστα, πολλές μελέτες έχουν δείξει – όπως υπογραμμίζεται στην ίδια δημοσίευση – ότι γίνεται κατάχρηση των φαρμάκων αυτών, καθώς στο 50% των περιπτώσεων η χρήση τους δεν γίνεται με βάση τις ενδείξεις τους.
Η «μάστιγα» της άνοιας
Σημειώνεται πως σήμερα 450.000 Ελληνες πάσχουν από άνοια και από σχετικές διαταραχές (ΑΚΣΔ). Σύμφωνα δε με τις σχετικές εκτιμήσεις η Ελλάδα θα πληγεί σημαντικά τα επόμενα χρόνια δεδομένου πως σύντομα το 1/4 του πληθυσμού θα είναι άνω των 60 ετών. Είναι αξιοσημείωτο επίσης, πως για κάθε ασθενή είναι αναγκαία η φροντίδα του από 2-3 μέλη της οικογένειάς του για μακροχρόνια περίθαλψη (5-15 έτη), οπότε πάνω από το 10% των Ελλήνων είναι πάσχοντες ή ασχολούνται καθημερινά ως φροντιστές.
Αντίστοιχα παγκοσμίως, εκτιμάται πως στις μέρες μας υπάρχουν 50 εκατομμύρια άνθρωποι που ζουν με άνοια, αριθμός που θα αυξηθεί επίσης δραματικά στο μέλλον λόγω της αύξησης του προσδόκιμου επιβίωσης τόσο στις αναπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Η νόσος Αλτσχάιμερ είναι η πιο συχνή αιτία άνοιας (60-70% του συνόλου). Αλλες νοσολογικές οντότητες που οδηγούν σε άνοια είναι η αγγειακή άνοια (άνοια λόγω εγκεφαλικών επεισοδίων), η παρκινσονική άνοια (άνοια ως αποτέλεσμα της νόσου Πάρκινσον), η άνοια με σωμάτια Lewy, η μετωποκροταφική άνοια κ.λπ.
