Ανδρέας Παπανδρέου: Η τελευταία ημέρα της ζωής του

Ξημερώματα Κυριακής 23 Ιουνίου 1996. Ώρα 01: 30. Η ραγισμένη καρδιά του Ανδρέα Παπανδρέου σταματά να χτυπά. Ήταν 77 χρονών.

Και ενώ έχουν περάσει 27 ολόκληρα χρόνια από τον θάνατό του, ο κόσμος στην Ελλάδα εξακολουθεί να τον μνημονεύει.

Θα μπορούσαμε να γράφουμε ώρες για τον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ. Υπήρξε μια χαρισματική προσωπικότητα. Δεινός ρήτορας όπως και ο πατέρας του Γεώργιος, ο Ανδρέας Παπανδρέου μάγευε τα πλήθη, κερδίζοντας κυρίως την λαϊκή αποδοχή.

Το πολιτικό του εκτόπισμα και την μοναδική ακτινοβολία που εξέπεμπε, του την αναγνώριζαν και οι πολιτικοί του αντίπαλοι, ωστόσο εκμεταλλευόμενοι ακριβώς το γεγονός ότι μάγευε τους οπαδούς του, τον είχαν χαρακτηρίσει «λαϊκιστή» και «λαοπλάνο».

Η εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ την επόμενη μέρα στο πρωτοσέλιδό της έγραψε «ΖΕΙ ΤΩΡΑ ΣΤΙΣ ΚΑΡΔΙΕΣ ΜΑΣ».

«Ποιους είδε την τελευταία ημέρα της ζωής του»

Ο Τηλέμαχος Χυτήρης ήταν ένα από τα τελευταία άτομα που είδαν τον Ανδρέα Παπανδρέου πριν φύγει από τη ζωή, το μοιραίο εκείνο βράδυ της 23ης Ιουνίου του 1996 – για την ακρίβεια ήταν ο άνθρωπος που του έκλεισε τα μάτια. Μαζί με τον Νίκο Αθανασάκη είχαν αναλάβει να συντάξουν το κείμενο της σύντομης ομιλίας-παρέμβασής του στο συνέδριο του κόμματος λίγες μέρες μετά.

«Το βράδυ εκείνο στο σπίτι του είχε επισκέψεις και δεν προλάβαμε. Μας είπε να ξαναπάμε την επομένη, που δυστυχώς δεν υπήρξε ποτέ. Αφού δεν είχε την έγκρισή του το κείμενο εκείνο, δεν δόθηκε και στη δημοσιότητα, όπως ήταν και το σωστό» είχε πει ο Τηλέμαχος Χυτήρης.

Η κηδεία του έγινε τρεις μέρες αργότερα στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών με τιμές εν ενεργεία αρχηγού κράτους. Οι κεντρικοί δρόμοι είχαν κλείσει από νωρίς, στρατιωτικά αγήματα παρατάχθηκαν έξω από τη Μητρόπολη Αθηνών. Πλήθος χιλιάδων ανθρώπων συγκεντρώθηκαν από νωρίς το μεσημέρι εκείνης της ημέρας σε κάθε γωνιά της πομπής προκειμένου να αποχαιρετήσουν τον ηγέτης της «Αλλαγής».

Ο Δημήτρης Κρεμαστινός πολλά χρόνια μετά, το 2019, «παραβίασε» το ιατρικό απόρρητο και σε άρθρο του αποκάλυψε τι ήταν αυτό που έκοψε το νήμα της ζωής του ιστορικού ηγέτη του ΠΑΣΟΚ.

«Έζησε μετά την έξοδο από το Ωνάσειο περίπου 6 μήνες, αφού προηγουμένως είχε παραιτηθεί από την πρωθυπουργία. Τις τελευταίες ημέρες της ζωής του και ενόψει του Συνεδρίου του ΠΑ.ΣΟ.Κ. υφίστατο ένα διαρκές stress με το δίλημμα εάν θα πρέπει ή όχι να παραστεί στο συνέδριο. Το γεγονός αυτό πιθανόν να συνδέεται με την καρδιακή ανακοπή που υπέστη 4 ημέρες προ του συνεδρίου. Στη σταδιοδρομία μου, ουδέποτε αντιμετώπισα έναν άλλο άρρωστο με ανάλογα προβλήματα».

Από την Χίο στην Αθήνα

Γεννήθηκε στις 5 Φεβρουαρίου του 1919 στην Χίο. Γιος του Γενικού Διοικητή Αιγαίου τότε και μετέπειτα πρωθυπουργού, Γεωργίου Παπανδρέου, και της Σοφίας Μινέικο, κόρη Πολωνού αριστοκράτη. Μεγάλωσε στην Αθήνα και φοίτησε στο Κολλέγιο Αθηνών. Σε ηλικία 15 ετών δημιουργεί το Μαρξιστικό περιοδικό «Ξεκίνημα», δημοσιεύοντας πολλά κείμενα για τον Σοσιαλισμό. Το υπουργείο Παιδείας, ύστερα από παρέμβαση της δεξιάς εφημερίδας «Εστίας», διέταξε ανακρίσεις και οι μαθητές που είχαν παρεκτραπεί, τιμωρήθηκαν με κακή διαγωγή στο ενδεικτικό τους.

Το 1964 εκλέχθηκε πρώτη φορά βουλευτής με την «Ένωση Κέντρου». Μετείχε στην κυβέρνηση του πατέρα του ως υπουργός Προεδρίας και αργότερα ως αναπληρωτής υπουργός Συντονισμού. Την διετία της πολιτικής αστάθειας 1965-67, θα κερδίσει την συμπάθεια των πρώην ΕΑΜιτών και ΕΛΑΣιτών, των οποίων την εμπιστοσύνη δεν έχασε ποτέ. Η ηγεσία της Αριστεράς τον έβλεπε βέβαια καχύποπτα, όπως και ο ίδιος άλλωστε.

Με το ξέσπασμα της δικτατορία συνελήφθη, αλλά αφέθηκε ελεύθερος οκτώ μήνες αργότερα, μετά από παρέμβαση διανοούμενων και πολιτικών στον πρόεδρο των ΗΠΑ Λίντον Τζόνσον. Στις αρχές του 1968 έφυγε από την χώρα και πήγε στην Στοκχόλμη, όπου ίδρυσε το ΠΑΚ (Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα), που έδρασε αντιδικτατορικά στο εξωτερικό.

Η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ και το 48,1% του 1981

Στις 3 Σεπτεμβρίου του 1974, ίδρυσε το ΠΑΣΟΚ (Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα). Στις 17 Νοεμβρίου, οδήγησε το ΠΑΣΟΚ στις εκλογές, λαμβάνοντας 13,58% και 12 έδρες στη Βουλή. Στην πολιτική του θα ξεκινήσει να επικρατεί η αντιαμερικανική και αντιΝΑΤΟϊκή χροιά.

Το 1977, το ΠΑΣΟΚ θα γίνει αξιωματική αντιπολίτευση λαμβάνοντας ποσοστό 25,34% και 93 βουλευτές. Το ΠΑΣΟΚ κατάφερε τελικά να έρθει στην εξουσία το 1981, την «ώρα της αλλαγής», όπως είχε ονομαστεί, λαμβάνοντας ποσοστό που άγγιξε το 48,1%. Η έννοια της «Αλλαγής», βρισκόταν στο γεγονός πως ύστερα από μια μακρά περίοδο δεξιάς κυβέρνησης, την εξουσία πήρε ένα κόμμα που διέπεται από τις αρχές του Σοσιαλισμού. Η προεκλογική εκστρατεία του Α. Παπανδρέου στηρίχτηκε σε συνθήματα όπως «Εδώ και τώρα αλλαγή» και «Η Ελλάδα στους Έλληνες», ενώ ο ίδιος καλλιέργησε το προφίλ του πολιτικού που βρισκόταν σε άμεση επαφή και επικοινωνία με τα λαϊκά στρώματα• συνήθως προσφωνούνταν, από φίλους και αντίπαλους, με το μικρό του όνομα, «Ανδρέας».

Το 1985 το ΠΑΣΟΚ κερδίζει ξανά τις εκλογές. Όμως 3 χρόνια αργότερα θα ξεσπάσει το σκάνδαλο Κοσκωτά, στο οποίο κατηγορήθηκαν για ενεργή συμμετοχή στελέχη της κυβέρνησης, συμπεριλαμβανόμενου και του Ανδρέα Παπανδρέου.

Στις εκλογές του 1989 θα ηττηθεί, αλλά το ΠΑΣΟΚ θα επιστρέψει στην εξουσία το 1993. Απαλλαγμένος από τις κατηγορίες του σκανδάλου Κοσκωτά, επέστρεψε θριαμβευτής και έλαβε 47%. Όμως η πολιτική ένταση των προηγούμενων χρόνων και η περιπέτεια του σκανδάλου έχουν επιβαρύνει την υγεία του. Στις 21 Ιουνίου του 1995, θα εισαχθεί στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο εσπευσμένα. Οι πιέσεις που του ασκούνται, τον αναγκάζουν τον Ιανουάριο του 1996 να υπογράψει την παραίτησή του, δηλώνοντας πως τα «τα προβλήματα της χώρας δεν μπορούν να περιμένουν».

Οι γυναίκες της ζωής του

Ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ παντρεύτηκε τρεις φορές, συνδέθηκε βέβαια ερωτικά δεκάδες και αποτέλεσε τον μοναδικό Έλληνα πρωθυπουργό που απασχόλησε για χρόνια ολόκληρα με τα εξωσυζυγικά του καμώματα και μάλιστα την περίοδο της πρωθυπουργίας του. Αν και οι πιο πολλοί γνωρίζουν για τους γάμους του με τη Μαργαρίτα Τσαντ και τη Δήμητρα Λιάνη, εκείνος είχε παντρευτεί για πρώτη φορά πολύ νωρίτερα με τη Χριστίνα Ρασσιά.

Η Χριστίνα Ρασσιά, η πρώτη σύζυγος του Ανδρέα

Ο γάμος τους στις ΗΠΑ διήρκεσε από το 1941 έως το 1951 και διαλύθηκε όταν ο Ανδρέας αποφάσισε να μετατρέψει σε νόμιμη την παράνομη σχέση του με την Αμερικανίδα Μαργαρίτα, την οποία είχε γνωρίσει το 1948. Μαζί της θα αποκτήσει τέσσερα παιδιά, τον Γιώργο (πρωθυπουργός της Ελλάδος από το 2009 με το ΠΑΣΟΚ), τη Σοφία, τον Νίκο και τον Αντρίκο.

Το 1985 θα γνωρίσει την αεροσυνοδό του πρωθυπουργικού αεροσκάφους Δήμητρα Λιάνη με την οποία διατηρούσε σχέση από τον Ιούλιο του 1986, όπως αναφέρουν δημοσιεύματα της εποχής. Η σχέση τους έγινε ευρέως γνωστή όταν το 1988, ο Ανδρέας Παπανδρέου νοσηλεύτηκε στο νοσοκομείο Χέρφιλντ του Λονδίνου και η Δήμητρα Λιάνη ήταν μαζί του και του συμπαραστάθηκε, φροντίζοντάς τον καθ’ όλη αυτή την περίοδο. Παντρεύτηκαν τον Ιούλιο του 1989, αφού χώρισε από την Μαργαρίτα Τσάντ.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν 70 ετών και η Δήμητρα Λιάνη μόλις 35.

Η γαμήλια τελετή πραγματοποιήθηκε στην Ελευθερώτρια της Πολιτείας, με τον Ανδρέα Παπανδρέου να λέει χαριτολογώντας: «Αποκατέστησα το κορίτσι».