Η Τουρκία θυμίζει τον θεό των Ρωμαίων, τον Ιανό. Αμφίσημη, με δύο πρόσωπα. Το ένα στραμμένο προς τη Δύση, το άλλο προς την Ανατολή. Μουσουλμανική χώρα αλλά κοσμική δημοκρατία, μέλος του ΝΑΤΟ και υποψήφια για ένταξη στην ΕΕ. Αυτή ήταν και η χρησιμότητά της για τη Δύση, πέρα από τη γεωπολιτική της σημασία. Στην οριενταλιστική αντίληψη πολλών Δυτικών για τον εκδημοκρατισμό της Μέσης Ανατολής η Τουρκία λειτουργούσε ως αρχετυπικό παράδειγμα. Ως εξαγώγιμο μοντέλο.

Για αρκετό καιρό η Δύση θεώρησε ότι στο πρόσωπο του Ερντογάν είχε βρει τον εκφραστή αυτής της πολιτικής. Ο Ερντογάν, με άλλοθι την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας και όχημα τον συνεπαγόμενο εκδημοκρατισμό, αντιπαρατέθηκε με σφοδρότητα με το ancien regime. Με κοινωνική ατζέντα, λαϊκίστικη ρητορική και με την οικονομία να αναπτύσσεται ραγδαία, κέρδισε διαδοχικές μάχες από το κεμαλικό στρατοκρατικό κατεστημένο. Συγκεντρώνοντας την εξουσία στα χέρια του. Στην πορεία εξουδετέρωσε όποιον αντιτάχθηκε στα σχέδιά του ή αμφισβήτησε την κυριαρχία του. Από τον Γκιουλ, τον Φετουλάχ Γκιουλέν μέχρι τον Νταβούτογλου. Οταν κυριάρχησε, έβαλε σε δεύτερη μοίρα τον εκδημοκρατισμό και την ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας. Και έφερε στο προσκήνιο μια σκληρή ισλαμική ατζέντα. Βάζοντας την Τουρκία, προοδευτικά, σε τροχιά απομάκρυνσης από τη Δύση.

«Η δημοκρατία είναι μόνο το τρένο στο οποίο επιβιβαζόμαστε μέχρι να φτάσουμε στον στόχο μας» είπε ο Ερντογάν για όσους άκουγαν. «Τα τζαμιά είναι οι στρατώνες μας, οι μιναρέδες είναι οι ξιφολόγχες μας, οι τρούλοι είναι τα κράνη μας, οι πιστοί οι στρατιώτες μας».

Η ισλαμική αυτή ατζέντα δεν περιορίστηκε στην εγχώρια πολιτική σκηνή. Καθόρισε και την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας. Με την Τουρκία να εγείρει ηγετικές αξιώσεις στον ισλαμικό κόσμο, αναπτύσσοντας έντονη αντισημιτική και αντιαμερικανική ρητορική. Ενώ ανεχόταν ή συνέπλεε με τζιχαντικές οργανώσεις. Η Τουρκία σταδιακά αποξενώθηκε από τις ΗΠΑ, η ευρωπαϊκή της προοπτική έμεινε στάσιμη και η στρατηγική της σχέση με το Ισραήλ διερράγη. Αυτά όλα είχαν συμβεί πριν από το πραξικόπημα.

Μετά το πραξικόπημα, ο Ερντογάν έχει κλιμακώσει τους λεονταρισμούς του εναντίον των ΗΠΑ και της Ευρώπης. Ενώ, έπειτα από μια θεαματική αναδίπλωση, φαίνεται να συμπτύσσει μια ανίερη συμμαχία με τη Ρωσία. Οι συνέπειες της μεταστροφής του Ερντογάν θα εξαρτηθούν από το αν αυτή έχει τακτικό ή στρατηγικό χαρακτήρα. Η Ουάσιγκτον πάντως, για κάθε ενδεχόμενο, ετοιμάζει εναλλακτικά σχέδια για τη βάση του Ιντζιρλίκ.

Η Ελλάδα, για μια σειρά από λόγους, αντιμετώπισε την αναθεωρητική πολιτική της Αγκυρας στο Αιγαίο, αλλά και το Κυπριακό, μέσα από την προοπτική του εξευρωπαϊσμού της Τουρκίας. Η προοπτική αυτή απομακρύνεται. Και εκ των πραγμάτων γεννάται η ανάγκη επανασχεδιασμού της εξωτερικής μας πολιτικής.

Ο Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος είναι καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου και πρώην υπουργός

Τελευταία Νέα