Ο θεός Ερμής, εκτός από τις άλλες του ιδιότητες (αγγελιαφόρος των θεών, ψυχοπομπός, προστάτης του εμπορίου και ως λόγιος προστάτης των τεχνών και των γραμμάτων, ακόμη και ως δόλιος λατρεύτηκε), ήταν ο θεός που έβρισκε τα χαμένα. Ετσι προήλθαν οι αρχαίες λέξεις έρμαιον και ερμηνεία. Ερμηνεία λοιπόν είναι η αναζήτηση ενός χαμένου αντικειμένου, μιας κρυμμένης γνώμης, αλήθειας, συμπεριφοράς κ.τ.λ.
Είναι λοιπόν αυτονόητο πως οι ερμηνευτικές προσπάθειες, οι μέθοδοι, τα μέσα, οι γωνίες λήψης για την αναζήτηση και την εύρεση της πραγματικής σημασίας, του αληθούς περιεχομένου, της νόμιμης μορφής που κρύβεται, είναι ένας επώδυνος αγώνας με παγίδες, παλινδρομήσεις, απογοητεύσεις, ψευδαισθήσεις, σοφίσματα αλλαγής ελέγχου και ετεροζητήσεως. Η ιστορία των ιδεών, οι θεωρίες των επιστημών, οι καλλιτεχνικές και λογοτεχνικές σχολές, η πολιτική θεωρία, ακόμη και οι οικονομικές αναλύσεις είναι ερμηνευτικές προσπάθειες, απόπειρες να λυθούν τα αινίγματα και να ανακαλυφθούν οι αλήθειες που, όπως έλεγε ο Δημόκριτος, ευρίσκονται εν τω βυθώ.
Ας δούμε λοιπόν με αυτή την οπτική το πρόβλημα αυτού που ονομάστηκε προμηθεϊκή ιδέα. Ρομαντική και μάλιστα γερμανική αυτή η προσέγγιση. Εκκινώντας από το κείμενο της τραγωδίας του Αισχύλου, οι φιλόσοφοι και οι κοινωνιολόγοι του 19ου αιώνα είδαν τον Προμηθέα και τα δώρα του στην ανθρωπότητα ως μια πολιτιστική πορεία εν συνεχή προόδω. Η ιδέα αυτή πήγαζε από τις ιδέες και τα προτάγματα της αστικής θεωρίας περί προόδου και τα ζητούμενα που οδήγησαν στη Γαλλική Επανάσταση. Γιατί η Γαλλική Επανάσταση είναι ρομαντικό γεγονός ερμηνείας της Ιστορίας. Οι δύο μονόλογοι του αισχυλικού ημιθέου που αναφέρονται στην εξέλιξη του πολιτισμού και τις κατακτήσεις της ανθρώπινης επίνοιας, είναι καταστατικός χάρτης του θετικισμού, της πίστης για τη συνεχή πρόοδο της ανθρώπινης δημιουργικότητας και της πορείας των κοινωνιών προς ένα αισιόδοξο μέλλον. Ο αποστάτης Προμηθέας που πρόδωσε την τάξη του, ήταν ως γνωστόν τιτάνας, και οι τιτάνες πολέμησαν τους νέους θεούς με ηγέτη τους τον Δία, μεταπήδησε στο στρατόπεδο των νέων θεών, βοήθησε στη νίκη τους και έθαψε στα βάθη των ωκεανών και στις ρίζες των ορέων τους ηττημένους συγγενείς του τιτάνες.
Οταν όμως ο Δίας αποφάσισε να αφανίσει το ανθρώπινο γένος και να δημιουργήσει άλλο, ο Προμηθέας αποστάτησε πάλι και κλέβοντας το δημιουργικό πυρ (την ενέργεια) του Διός προσέφερε στους τυφλούς μέσα στα σπήλαια σαν μυρμήγκια πρωτανθρώπους τα εφόδια για να επιβιώσουν, να εξελιχθούν, να αυτονομηθούν και να αντιταχθούν στην τυραννία του νέου θεϊκού κατεστημένου.
Μέσα σε αυτή την αισιόδοξη ερμηνεία του ρομαντισμού, που στη λογοτεχνία και την τέχνη αλλά και την επιστήμη ονομάστηκε «θύελλα και ορμή», ανατροπή και βούληση για δύναμη και δημιουργία, η δημιουργός εξέλιξις, όπως την περιγράφει ο Προμηθέας, είναι ταυτισμένη με μια θετική γεωμετρική πρόοδο. Ο άνθρωπος ανακαλύπτει τη γεωργία και τα εργαλεία της, τη ναυτική τέχνη και τα μέσα της, τη γλώσσα, τους αριθμούς, την αστρονομία, τη μαντική και την εξόρυξη πολύτιμων μετάλλων, την αρχιτεκτονική και βέβαια τις τέχνες.
Ο Κάρολος Μαρξ, παιδί του αιώνα του, μαθητής του Εγελου, που επανέφερε στη φιλοσοφία τη διαλεκτική του Ηράκλειτου για να την παραδώσει στον Μαρξ αλλά και στον Νίτσε, μέσα στον επαναστατικό ρομαντικό ενθουσιασμό έσπευσε να βαφτίσει τον Προμηθέα άγιο του προλεταριάτου! Από εδώ εκκινούν οι ερμηνευτικές παρεξηγήσεις, οι παραναγνώσεις και οι διαστροφές της αλήθειας.
Ο Μαρξ και η γενιά του γνωρίζουν, όπως άλλωστε κι εμείς, την τραγωδία του Αισχύλου ως μέρος ενός χαμένου ΟΛΟΥ. Η Προμήθεια ήταν τριλογία και έχει διασωθεί μόνο «Ο Προμηθεύς δεσμώτης», ενώ έχουν χαθεί τα υπόλοιπα δύο μέρη, «Ο Προμηθεύς πυρφόρος» και «Ο Προμηθεύς λυόμενος», όπως έχει χαθεί και ένα σατυρικό δράμα, άλλης τριλογίας, με τον ερεθιστικό τίτλο «Προμηθεύς πυρκαεύς».
Σήμερα εμείς είμαστε σοφότεροι από τη γενιά του Μαρξ. Γνωρίζουμε πως στο τέλος της τριλογίας ο αποστάτης τιτάνας, ο δεσμώτης και άγρια ταλανιζόμενος από τον αυταρχικό Δία ερχόταν σε συμφωνία, συμβιβαζόταν στη μέση του δρόμου με τον αντίπαλο θεό και την αντίθετη ιδεολογία. Και αυτό μάλιστα, στο επίπεδο του μύθου έπαιρνε συμβολικό χαρακτήρα. Τη λύτρωσή του από τα δεινά του την προσέφερε ο περιπλανώμενος ημίθεος Ηρακλής, αυτός τον απελευθέρωνε και τον αποδέσμευε και ο Ηρακλής ήταν γιος του Διός! Σκανδαλωδώς μάλιστα για τον προχριστιανικό μύθο, ήταν γιος του θεού και μιας θνητής, της Αλκμήνης, και σε αυτόν τον θεάνθρωπο ο αμαρτωλός, δέσμιος αποστάτης και εξόριστος από τη χορεία των θεών, ο δραπέτης του Ολύμπου – Παραδείσου, οφείλει την ελευθερία του και τον συμβιβασμό του με τον αντίπαλό του.
Αλλά πέρα από αυτό το θεμελιώδες για την ερμηνεία του προμηθεϊκού εγχειρήματος, εκείνο που δεν υπολόγισε ή παρέβλεψε η γενιά του Μαρξ και των αισιόδοξων της συνεχούς προόδου, ήταν η αμφιθυμία του προμηθεϊκού κληροδοτήματος. Ολα τα δώρα του ημίθεου προς την ανθρωπότητα ήταν αμφίστομα μαχαίρια. Η ρητορική έγινε δημαγωγία, οι αριθμοί αμφισβητούμενες δημοσκοπήσεις, τα εξορυσσόμενα μέταλλα (χρυσός, άργυρος, χαλκός) νομίσματα, αποθέματα τραπεζών, αξίες χρηματιστηρίων, το κάρβουνο, το πετρέλαιο στα χέρια των ολίγων μέσο άγριας συσσώρευσης κεφαλαίου και υπεραξίας και το ουράνιο εκτός από θεραπευτικό, σωτήριο μέσο, βόμβα και μέσο ισορροπίας του τρόμου ανάμεσα στους κατόχους της.
Ο επίσης μαρξιστής Μπρεχτ, που στην ερμηνεία του προμηθεϊκού εγχειρήματος είναι διαλεκτικότερος του ρομαντικά αισιόδοξου Μαρξ, στα έργα του αναλύει και ερμηνεύει σωστά το πώς τα δώρα του Προμηθέα (εργαλεία, νόμοι, θεσμοί, γλώσσα, αριθμοί, παραγωγική διαδικασία, φυσικό κεφάλαιο) έγιναν στα χέρια μιας ολιγαρχίας μέσο καταπίεσης, υποταγής και εκμετάλλευσης ανθρώπου (κεφαλαιούχου) προς άνθρωπο (προλετάριο). Αρα, μετά τον ρομαντικό αιώνα της αισιοδοξίας, ο άγιος του προλεταριάτου Προμηθέας έγινε πατέρας της ατομικής βόμβας, τραπεζίτης, βιομήχανος , πολιτικός, ομολογιούχος, έμπορος όπλων, δημοσκόπος, διαφημιστής και διαχειριστής Διαδικτύου.
Ο δημοκράτης και σαλαμινομάχος Αισχύλος κατέφασκε σε μια συνεννόηση, έναν συμβιβασμό του Προμηθέα με τον Δία. Αλλά ο άγιος του προλεταριάτου στις μέρες μας έγινε Αφεντικό, κοινώς Boss.
Τελευταία Νέα