Η εκεί διαμονή του συμπίπτει μάλιστα με την έκρηξη της υπόθεσης Ντρέιφους που χωρίζει την κοινή γνώμη σε φιλοσημιτικά και αντισημιτικά στρατόπεδα: εξαιτίας της εβραϊκής του ταυτότητας ο Μεΐρ χάνει την πρώτη του θέση σε παρισινό νοσοκομείο, αλλά χάρη στις σύντονες και αλληλλέγγυες προσπάθειες των ομοθρήσκων του κερδίζει μια νέα στο μεγάλο νοσοκομείο Ρότσιλντ ως ειδικευόμενος μαιευτήρας – γυναικολόγος. Με την επάνοδό του στη Θεσσαλονίκη (φθινόπωρο του 1899), ο Γιοέλ έχει την ευκαιρία να μεταφέρει στον τόπο του τις γνώσεις που απέκτησε στην Εσπερία και να συμβάλει στην επιτάχυνση του εκδυτικισμού των Εβραίων της πόλης. Σε διάστημα μιας περίπου γενιάς έχει συντελεστεί θεαματική αλλαγή στον εντόπιο εβραϊσμό και έχει μετατοπιστεί το κέντρο βάρους από την Ανατολή στη Δύση.

«Οι αναμνήσεις του γιατρού Μ. Γιοέλ» γράφονται πολύ αργότερα, στα χρόνια της απόσυρσης από τον επαγγελματικό στίβο, λίγο πριν από το Ολοκαύτωμα. Η αυθιστόρηση αυτή που καλύπτει κυρίως τα χρόνια της εκπαιδευτικής και επαγγελματικής διαμόρφωσης (1872-1899) αποτυπώνει γλαφυρά την πάλη του παλαιού και του νέου πνεύματος της εβραϊκής θεσσαλονικιώτικης κοινωνίας: καχυποψία για τις νεοτερικότητες αλλά και φιλοπεριέργεια και ευελιξία και ευπροσάγωγη ετοιμότητα στις αλλαγές. Η απόσταση και η εγγύτητα, οι δύο αποφασιστικές απομακρύνσεις από τον γενέθλιο τόπο (Κωνσταντινούπολη, Παρίσι) δημιούργησαν τη δικλίδα ασφαλείας για τη γόνιμη σύγκριση του οικείου με το αλλότριο και, κατόπιν, η καθημερινή τριβή με άτομα και καταστάσεις επί δεκαετίες, λόγω επαγγέλματος, όξυναν τα κριτήρια και την επιλεκτική μνήμη του αφηγητή που επιχειρεί αυτήν την αναδρομή στον χρόνο με σχεδόν ανθρωπολογικό ενδιαφέρον: μεταφέρει πιστά την ανάσα της κοινωνίας στην οποία εκάστοτε βρέθηκε, καταγράφει τη συνύπαρξη της παραδοσιακής με τη σύγχρονη ιατρική, τις νοοτροπίες των λαϊκών κοινωνικών στρωμάτων, τις δημόσιες και τις ιδιωτικές συμεπριφορές, συμβάλλει εντέλει στη μικρο-ιστορία του εβραϊσμού της Θεσσαλονίκης που λείπει από επισημότερες πηγές, έγγραφα πολιτικά, ιστορικά, κοινοτικά. Γραμμένες στο τοπικό ισπανοεβραϊκό γλωσσικό ιδίωμα (ladino) οι αυτοβιογραφικές αυτές σελίδες δημοσιεύτηκαν σε συνέχειες τον Απρίλιο και τον Μάιο του 1938 στην ημερήσια εβραϊκή εφημερίδα «La Action» με τίτλο «Los souvenires del Dr. Yoel» με εμφανή επικοινωνιακό τόνο: να συνομιλήσει με την κοινότητα με τρόπο απλό και κατανοητό, καταθέτοντας την πείρα του στους νεότερους, θυμίζοντας τις αντιξοότητες που αντιμετώπισαν οι παλαιότεροι, βάζοντας ένα λιθαράκι στον αγώνα της εβραιοσύνης κατά της λήθης. Ο ίδιος ευτύχησε να πεθάνει στο στρατόπεδο του βαρόνου Χιρς, όπου οι χιτλερικοί συγκέντρωσαν τους Εβραίους της πόλης (Μάρτιος – Αύγουστος 1943), λίγες μέρες πριν τους οδηγήσουν σιδηροδρομικώς για την τελική λύση στα στρατόπεδα του θανάτου.

Το βιβλίο που επιμελήθηκε η Ρένα Μόλχο είναι ωφέλιμο, απολαυστικό, αναβιώνει μια εποχή και έναν κόσμο. Ενδυματολογικές συνήθειες της οθωμανικής Θεσσαλονίκης, σχολικά ήθη, τερτίπια των φαρμακοτριπτών, εκμάθηση της τουρκικής και φοιτητική ζωή στην Κωνσταντινούπολη, μικροπονηριές και δυσκολίες αυτοσυντήρησης στο Παρίσι, σπουδές μετ’ εμποδίων και… θεαμάτων (ο Γιοέλ, μεταξύ άλλων, χρημάτισε συστηματικός κλακαδόρος, χειροκροτητής θεατρικών παραστάσεων), αποτύπωση της νοσοκομειακής ρουτίνας, στιγμιότυπα του παρισινού αντισημιτισμού, σπαρταριστά και ευτράπελα επεισόδια της προσγείωσης στην παραδοσιακή Θεσσαλονίκη μετά την παρισινή θητεία, κοντολογίς καθημερινές ιστορίες τριών πόλεων με φιλοπαίγμονα διάθεση και παρατηρητική ματιά.

Η Ρένα Μόλχο, ακάματη και έγκυρη μελετήτρια της εβραϊκής Ιστορίας της Θεσσαλονίκης, ορθώς εντόπισε την αμεσότητα και το χιούμορ των σελίδων αυτών, τις μετέφρασε, τις υπομνημάτισε δεόντως και ετοίμασε για τον απαιτητικό αναγνώστη μια δίγλωσση έκδοση: το ladino πρωτότυπο κείμενο και την ελληνική απόδοσή του, με συνοδεία χρήσιμου εικονογραφικού υλικού. Στο επίμετρο του βιβλίου ο Πέτρος Μαρτινίδης προσθέτει μερικές πινελιές σε αυτήν την αστική ηθογραφία επισημαίνοντας τις παραμέτρους του ιδιότυπου εβραϊκού χιούμορ, το οποίο διανθίζει την αυτοβιογραφική αφήγηση του γιατρού Γιοέλ.

Τελευταία Νέα