ΓΙΑ ΤΟΝ ΧΡΗΣΤΟ ΧΑΤΖΗΙΩΣΗΦ, ΟΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΕΣ ΔΕΝ ΣΥΝΙΣΤΟΥΝ
ΠΡΟΠΕΤΑΣΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΛΥΣΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΩΝ
ΉΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΗ ΕΝΟΣ ΚΑΛΥΤΕΡΟΥ
ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ, ΑΛΛΑ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΖΩΗΣ. ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΑΠΟ
ΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΠΟΥ ΤΟΝ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΟΥΝ ΡΙΖΙΚΑ ΑΠΟ ΤΗΝ
«ΟΥΔΕΤΕΡΗ» ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΙΚΑ ΙΣΤΟΡΙΑ,
ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΖΕΤΑΙ ΤΟ ΛΕΓΟΜΕΝΟ «ΝΕΟ ΡΕΥΜΑ»
ΓΙΑ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1940. ΠΙΣΤΟΣ Σ΄ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΑΛΛΗ
ΜΑΤΙΑ, ΣΥΝΤΟΝΙΖΕΙ ΛΟΙΠΟΝ ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΙΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ
ΕΚΔΟΤΙΚΑ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣΤΗΝ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ 20ούΑΙΩΝΑ- ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ
ΔΥΟ ΝΕΟΥΣ ΤΟΜΟΥΣ ΜΕ ΜΙΑ ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΚΗ ΠΟΛΥΕΠΙΠΕΔΗ
ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΙΜΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1945- 1952
Χωρικοί που εγκαταλείπουν βίαια τις εστίες τους, δωσίλογοι που κατορθώνουν να απαλλαγούν από το άγος της κατοχικής δράσης τους, μετατρέποντάς το σε πιστοποιητικό για την ένταξή τους στις νέες δομές εξουσίας, αμούστακα παιδιά που πολεμούν στον Δημοκρατικό Στρατό. Και δίπλα τους νεαροί που αναζητούν απεγνωσμένα μια υποτροφία για το εξωτερικό, άντρες και γυναίκες που παίρνουν τον δρόμο της προσφυγιάς κι άλλοι της εξορίας ή της φυλακής, στρατιώτες που αφήνοντας το χακί ξαναγυρίζουν στη ζωή τους.

Ένας κόσμος σε κίνηση, άνθρωποι που έφεραν την εμπειρία του πολέμου και της Κατοχής, εμπειρία καθοριστική και οδυνηρή που είχε αλλάξει τα όρια της ζωής τους. Ένας κόσμος, ο οποίος, εγκλωβισμένος ανάμεσα στην ανάγκη και το όραμα, συνέχισε να ζει σε ένα καθεστώς ανασφάλειας και σύγκρουσης, έτσι όπως είχε καθοριστεί από τις ελληνικές και διεθνείς μεταπολεμικές συνθήκες. Αυτός πρωταγωνιστεί στους δύο τόμους της Ιστορίας του 20ού αιώνα, που είναι αφιερωμένοι στην κρίσιμη επταετία 1945-1952 και έχουν ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον. Διότι για πρώτη φορά σε ένα τέτοιο συλλογικό έργο εισάγουν την κοινωνία σε μια ιστοριογραφία, που, αφού πρώτα κινήθηκε ανάμεσα στις πολιτικές και διπλωματικές κινήσεις κορυφής και στην αναζήτηση του εξωτερικού παράγοντα, το τελευταίο διάστημα στράφηκε κυρίως προς την πολεμική διάσταση των γεγονότων.

Βρισκόμαστε εν τέλει μπροστά σε ένα συνθετικό εγχείρημα, σε μια ιστορία που επιχειρεί να αγκαλιάσει μια ολόκληρη περίοδο μέσα από την ανάλυση των πολλαπλών πλευρών της, προσφέροντας ένα εντυπωσιακό ψηφιδωτό στον αναγνώστη της. Μια συλλογική ιστορία, ενορχηστρωμένη από τον επιστημονικό επιμελητή της, έναν από τους εκλεκτότερους Έλληνες ιστορικούς, τον Χρήστο Χατζηιωσήφ, στο πλαίσιο ενός ιστοριογραφικού σχήματος που έχει εξαρχής κατατεθεί και έχει σαφείς ιδεολογικές και πολιτικές ορίζουσες. Με αυτή την έννοια, η σειρά και οι δύο συγκεκριμένοι τόμοι κινούνται εξ ορισμού αντίθετα προς τη γραμμή μιας «ουδέτερης» επιστημονικά και αξιολογικά ιστορίας, έτσι όπως τίθεται ως αίτημα από αυτό που ονομάστηκε ή αυτοχαρακτηρίστηκε ως «νέο ρεύμα» για τη δεκαετία του 1940, προκαλώντας έντονο δημόσιο διάλογο, όπως ξετυλίχθηκε σε μεγάλο βαθμό στις σελίδες του Βιβλιοδρόμιου .

Πυκνά χρόνια

Έχουμε λοιπόν εδώ το πλέον εκτεταμένο συλλογικό εγχείρημα καταγραφής και ανάλυσης της περιόδου 1945-1952: από την επομένη δηλαδή των Δεκεμβριανών έως τις εκλογές του ανέδειξαν πρωθυπουργό τον Αλέξανδρο Παπάγο. Επτά πυκνά χρόνια που περιλαμβάνουν το δεύτερο μισό μιας δεκαετίας, το οποίο σφραγίστηκε από την εμπειρία του πολέμου, της ξένης εισβολής, της κατοχής, της αντίστασης, της εμφύλιας σύρραξης. Είναι χαρακτηριστικό άλλωστε ότι μια σειρά από ζητήματα εξετάζονται στο πλαίσιο της επίμαχης δεκαετίας: το Μακεδονικό (Τάσος Κωστόπουλος), η παρουσία των Ελληνοαμερικανών και η σχέση τους με την Ελλάδα (Αλέξανδρος Κιτροέφ), οι πολιτικές διαδρομές των γυναικών (Αγγέλικα Ψαρρά). Ούτως ή άλλως, όμως, όλα τα κείμενα συνομιλούν με τα όσα προηγήθηκαν· είναι υποχρεωμένα να συνυπολογίσουν τις κληρονομιές της προηγούμενης περιόδου και το πώς ανασημασιοδοτήθηκαν.

Το κείμενο του Χρήστου Χατζηιωσήφ, με άξονα την πολιτική οικονομία, ανοίγει τη βεντάλια των θεμάτων της περιόδου: η ανασυγκρότηση, ο ξένος παράγοντας, οι πολιτικές δυνάμεις, ο εμφύλιος, η επόμενη ημέρα. Δίπλα στην οικονομία, η κοινωνία έτσι όπως αποτυπώνεται στη ζωή στην ύπαιθρο (Πολυμέρης Βόγλης) και στις πόλεις (Αλέκα Γερόλυμπου), από την καταστροφή της κατοχής στον εμφύλιο πόλεμο. Από την άλλη πλευρά, η εγκαθίδρυση του μεταπολεμικού κράτους, η θεσμική του συγκρότηση και η ιδεολογική του θωράκιση: οι δωσίλογοι της κατοχής και η ενσωμάτωσή τους (Δημήτρης Κουσουρής), οι εκκαθαρίσεις στην εκπαίδευση και η προσαρμογή της στην καθεστηκυία τάξη (Χαράλαμπος Νούτσος), η συγκρότηση των κατασταλτικών και ιδεολογικών μηχανισμών του αντικομμουνιστικού κράτους, η συγκροτημένη παρουσία της εθνικοφροσύνης (Στρατής Μπουρνάζος), η καταστολή με κορυφαίο παράδειγμα το στρατόπεδο της Μακρονήσου (Π. Βόγλης- Στρ. Μπουρνάζος), η χειραγώγηση του συνδικαλιστικού κινήματος (Κωστής Καρπόζηλος), η θεσμοθέτηση των υποτροφιών από τις ξένες χώρες που φρόντιζαν για την πολιτιστική επικυριαρχία τους (Νικόλας Μανιτάκης).

Μέσα σε μια νέα συγκυρία αναδεικνύονται τα διλήμματα που γεννούσε η εξωτερική πολιτική και η επιλογή του κόσμου στον οποίον θα ανήκε η μεταπολεμική Ελλάδα (Ευάνθης Χατζηβασιλείου), το διεθνές πλαίσιο του εμφυλίου πολέμου (Θανάσης Σφήκας). Και βέβαια ο πόλεμος: οι δύο στρατοί (Τάσος Σακελλαρόπουλος), το παιδομάζωμα και το παιδοφύλαγμα (Τασούλα Βερβενιώτη), αλλά και η αποτύπωσή του στις εκλογικές μάχες που τον ακολούθησαν (Ηλίας Νικολακόπουλος). Από τις πολιτικές δυνάμεις της περιόδου παρουσιάζονται αναλυτικά οι διεργασίες και οι πολιτικές του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδας (Ιωάννα Παπαθανασίου), καθώς και ένα πανόραμα των δυνάμεων που συγκροτούν την ελληνική άκρα Δεξιά (Σπύρος Μαρκέτος).

Ελλείψεις

Νέες θεματικές, καινούργιες προσεγγίσεις, ισότιμη συμμετοχή παλαιότερων και νεώτερων ερευνητών, χαρακτηρίζουν λοιπόν το έργο.

Δεν υπάρχει, όμως στην ανάλυση της περιόδου 1945-1952 μια ενότητα για τα όσα διαδραματίστηκαν συνολικά στον πολιτικό στίβο την περίοδο αυτή, ιδιαίτερα για τον αστικό πολιτικό κόσμο και τις εξελίξεις εντός του. Παράλληλα, ενώ υπάρχει αυτοτελές κεφάλαιο για τις εικαστικές τέχνες (Ευγένιος Μαθιόπουλος), δεν υπάρχει αναφορά, όπως συμβαίνει σε προηγούμενους τόμους, σε άλλες μορφές καλλιτεχνικής δημιουργίας, όπως η λογοτεχνία ή η μουσική. Η σημαντικότερη, κατά τη γνώμη μου, έλλειψη, παρά το κείμενο του Χρήστου Χατζιωσήφ, αφορά ένα εισαγωγικό κεφάλαιο, το οποίο θα αναφερόταν συνολικά στα γεγονότα της περιόδου, δημιουργώντας έναν μίτο για τον αναγνώστη που θέλει να περιηγηθεί στα πολλαπλά δωμάτια αυτής της λαβυρινθώδους περιόδου.

Οι δύο τόμοι εικονογραφούνται με ευρύ αρχειακό και εικαστικό υλικό: σπάνιες φωτογραφίες, δυσεύρετα εξώφυλλα βιβλίων, χειρόγραφα, χάρτες, διαγράμματα και πίνακες. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό.

Τελευταία Νέα