Παντού στον κόσμο τα πλήθη σήμερα αναζητούν ηγέτες που να φέρνουν μια πνοή «οικειότητας». Θέλουν οι αρχηγοί τους να είναι κοντινοί, να τους μοιάζουν. Κι εκείνοι κάνουν ό,τι μπορούν για να δώσουν αυτή την εντύπωση. Σπάνια πετυχαίνει η απόπειρα. Στην επαφή τους με τις μάζες φαίνεται αμέσως ότι τα μειδιάματα και οι χειρονομίες των υψηλά ισταμένων είναι μέρος μιας παντομίμας που ελάχιστα πείθει. Ποιος, αλήθεια, πολιτικός του καιρού μας θα μπορούσε να πει στο ακροατήριό του «σας καταλαβαίνω» και να μη μοιάζει η φράση του με ψευδο-γέφυρα προς τους αφανείς;

Πριν από μερικές εβδομάδες ο Ομπάμα το τόλμησε. Είχε το κουράγιο και την ικανότητα να απευθυνθεί με ειδική ομιλία του προς τους Αμερικανούς μαθητές επικαλούμενος τις νεανικές εμπειρίες του. Πίσω από τα λόγια του διακρινόταν η ανησυχία του για την υποτροπή στις ΗΠΑ μιας φαντασίωσης που αφορά την επιτυχία. Τηλεόραση και διαφημίσεις προβάλλουν, όπως πάντα, μια εικόνα ζωής μέσα στην οποία βρίθουν οι τέρψεις και απουσιάζουν οι κόποι. Αυτό δεν είναι καινούργιο. Καινούργιο είναι ότι ένας αρχηγός κράτους παροτρύνει τους εφήβους της χώρας του να ξεφύγουν από την πιο καλά στημένη βιομηχανική επιχείρηση, αυτήν που παράγει «είδωλο» στη θέση προτύπων. Για να πλήξει την ειδωλοποίηση ο Αμερικανός Πρόεδρος δεν δίστασε να παρουσιάσει ως πρότυπο τον ίδιο του τον εαυτό. Διηγήθηκε στους ακροατές του τις δυσκολίες που πέρασε στα παιδικά του χρόνια, όταν έμεινε δίχως πατέρα από δύο ετών και με μια μητέρα που αναγκαζόταν να δουλεύει σκληρά. Προκειμένου, είπε, να μην υστερεί το παιδί της από άλλα παιδιά στο σχολείο, η μητέρα του τού έκανε πρόσθετο μάθημα στις 4.30 το πρωί, άλλη ώρα δεν υπήρχε ελεύθερη γι΄ αυτήν. Παρά τους γογγυσμούς του γιου της εκείνη επέμεινε, μέχρι που το κατάλαβε κι αυτός ότι ήταν ο μόνος δρόμος για να προχωρήσει.

Η προεδρική ομιλία ήταν ένα διάγγελμα υπό μορφήν εξομολόγησης. Μίλησε ο Ομπάμα για τη μοναξιά που αισθάνθηκε κάποτε για την εντύπωσή του ότι δεν θα προσαρμοζόταν στον κόσμο μέσα στον οποίο βρισκόταν ριγμένος. Αλλά μίλησε επίσης και για άλλους νέους στη σημερινή Αμερική που παρά τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν έσφιξαν τα δόντια και στάθηκαν όρθιοι. Ανέφερε συγκεκριμένα παραδείγματα εφήβων που μεγάλωσαν στη φτώχεια ή υπέφεραν από αρρώστιες κι ακόμη περιπτώσεις διασήμων οι οποίοι στα πρώτα στάδια της πορείας τους γεύτηκαν την αποτυχία χωρίς να καμφθούν. Διαβάζοντας την ομιλία αναρωτηθήκαμε γιατί δεν ηχούσε σαν μια ακόμη κούφια παραίνεση προς αρχαρίους. Η απάντηση είναι ότι απλούστατα αυτές οι λέξεις διέθεταν σάρκα και οστά. Για να αντιμετωπίσει τα είδωλα που φιγουράρουν σε οθόνες και εξώφυλλα ο Ομπάμα άντλησε από ένα ζωντανό συλλογικό απόθεμα. Έδειξε ότι υπάρχουν πραγματικά στον τόπο του νέοι άνθρωποι που μοχθούν στα σχολεία ελπίζοντας για το καλύτερο και μη συγχέοντας το καλύτερο με το ευκολότερο. Δεν είναι πιο ευχάριστο το ευκολότερο; Ναι, αλλά δεν αφήνει πίσω του κάτι για να στηριχτεί κανείς όταν η ζωή εμφανιστεί με την τραχιά της όψη. Και αυτή η όψη είναι σήμερα η κυρίαρχη.

Μ΄ αυτό τον τρόπο απευθύνθηκε στους μαθητές ο Ομπάμα, γνωρίζοντας πως ο αριθμός εκείνων που δυσφορούν στις τάξεις, που παραβαίνουν τους κανόνες, που ακόμη εγκαταλείπουν τις σπουδές τους αυξάνει συνεχώς. Είναι μια τάση που θέτει με τον οξύτερο τρόπο το σύγχρονο παράδοξο. Από τη μια να διεγείρεται η επιθυμία για επιτυχία και χρήμα και από την άλλη να αποσύρονται οι διεκδικητές από τα πεδία της μάχης. Έπαθλα δίχως αγώνες, απόλαυση ακαριαία, υπέροχα ξαφνιάσματα χωρίς καταγωγή. Να ποιο είναι το περιεχόμενο της ονειροπόλησης πολλών εφήβων, που κάνει το σχολείο να φαντάζει στα μάτια τους ακόμη πιο άχαρο, ακόμη πιο κουραστικό.

Το ότι ο πλανητάρχης επέλεξε να μιλήσει με τέτοιο ύφος και τέτοια θέρμη στο ανήλικο κοινό του, δεν είναι τυχαίο. Φανερώνει ότι κάποιοι ιθύνοντες νόες στην Αμερική αγωνιούν για τη θέση της δημιουργικής εργασίας μέσα στη συνείδηση της νέας γενιάς. Αν συνεχιστεί η αποχώρηση μαθητών από τα σχολεία, θα πυκνώσουν υπερβολικά οι γραμμές εκείνων που θα περνούν ισοβίως από την κατάσταση του παθητικού χειρώνακτα σ΄ εκείνην του ανέργου, και αντιστρόφως. Οι πολλοί θα τελματώνουν, οι λίγοι θα προχωρούν. Δεν αρκούν όμως οι ελίτ της γνώσης και της διακυβέρνησης για να εγγυηθούν το μέλλον της χώρας, χρειάζονται και πλήθη που να μοιράζονται μια κοινή προσδοκία.

Αυτό δείχνει να πιστεύει ο Ομπάμα. Και γι΄ αυτό αγωνιά και φθάνει στο τέλος να προκαλέσει τους ακροατές του. «Εσείς τι θα εισφέρετε στο έθνος;» τους ρωτά. Αφού υπενθυμίσει τα επιτεύγματα των προηγούμενων γενιών, καλεί τις τωρινές να τα συνεχίσουν γιατί θεωρεί ότι το μπορούν αλλά και γιατί το οφείλουν.

Ό,τι και να πει κανείς πρέπει να παραδεχτεί ότι είναι μια πολιτική που αποφεύγει εξίσου το κήρυγμα, την επίπληξη και το παραχάιδεμα της νεολαίας. Εμείς εδώ που ρέπουμε και προς τα τρία τούτα, δεν θ΄ άξιζε να μελετήσουμε αυτή την τακτική που δεν είναι ένας ελιγμός και μόνο;

Ο Βασίλης Καραποστόλης είναι καθηγητής Πολιτισμού και Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

ΟΧΙ ΣΤΑ «ΕΙΔΩΛΑ»

Παροτρύνει τους εφήβους της χώρας του να ξεφύγουν από την πιο καλά στημένη βιομηχανική επιχείρηση, αυτήν που παράγει «είδωλο» στη θέση προτύπων

Τελευταία Νέα