Ανεξάρτητα από δηλώσεις περί του αντιθέτου, η αλήθεια είναι πως οι εφημερίδες ποτέ δεν έδωσαν αυστηρή προτεραιότητα στους αναγνώστες τους. Και τούτο κυρίως για δύο λόγους: πρώτον, η (μέχρι πρότινος) χρόνια σταθερή κερδοφορία τους δεν καθιστούσε επιτακτική την ανάγκη να ακούσουν προσεκτικότερα τους πελάτες τους και, κατά δεύτερο λόγο, η προνομιακή θέση των δημοσιογράφων στην προ Διαδικτύου εποχή δημιούργησε μία (έστω ανεπαίσθητη) έπαρση σχετικά με τον ρόλο τους. Όμως, τα πράγματα δείχνουν πλέον να έχουν αλλάξει για τα καλά- τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τη διαπίστωση πως ο ουσιαστικός διάλογος με τον αναγνώστη πρέπει από ευχολόγιο να γίνει συστηματική πολιτική. Κύριος υπεύθυνος της μεταστροφής είναι η συρρικνούμενη διαφημιστική απορρόφηση, τόσο στην έντυπη έκδοση, λόγω φθίνουσας αναγνωσιμότητας, όσο και στην ηλεκτρονική, λόγω ισχυρού ανταγωνισμού, που αναδεικνύει τον αναγνώστη ως την προφανή εναλλακτική λύση για τόνωση των εσόδων.

Είναι όμως κάτι τέτοιο εφικτό; Οι πρώτες ενδείξεις δεν είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικές: οι αυξήσεις στην τιμή του εντύπου φέρνουν μία μικρή ανάσα, αλλά η διαρκής σταδιακή πτώση των κυκλοφοριών σύντομα εξανεμίζει την όποια άνοδο στα έσοδα. Αντίστοιχα, η ιδέα για χρέωση στην ηλεκτρονική έκδοση ακόμα παραμένει απλώς σχέδιο, αφού κανένας εκδότης δεν δείχνει αποφασισμένος να ρισκάρει τη μείωση της επισκεψιμότητας (και των διαφημιστικών εσόδων) που αυτή θα συνεπαγόταν. Επιπρόσθετα, μία λύση όπου οι εκδότες θα συμφωνούσαν εκ των προτέρων ένα πλαίσιο ενιαίας χρέωσης διακινδυνεύει να χαρακτηριστεί πρακτική καρτέλ (άρα παράνομη), ενώ ένα μεικτό σύστημα (με κάποιο περιεχόμενο δωρεάν και κάποιο επί πληρωμή) αποτελεί πολύ δύσκολη συνταγή. Δεν είναι τυχαίο που μέχρι και οι κραταιοί «Νιου Γιορκ Τάιμς» εγκατέλειψαν μία τέτοια σχετική δοκιμή.

Εάν οι αναγνώστες δεν πρόκειται να πληρώσουν (μόνο) για περιεχόμενο, τότε, ισχυρίζονται ορισμένοι ειδήμονες, η διέξοδος βρίσκεται στον εμπλουτισμό της συνολικής προσφοράς και με άλλα οφέλη και προνόμια. Η ιδέα για τέτοιου είδους κλαμπ αναγνωστών δεν είναι καινούργια, αφού τούτα υφίστανται εδώ και περίπου δύο δεκαετίες σε διάφορες χώρες (κυρίως όπου η αγορά εφημερίδας είναι συνδρομητική κι έτσι τα στοιχεία των αναγνωστών είναι στη διάθεση του εκδότη)- κάποια μάλιστα είναι αρκετά επιτυχημένα, όπως αυτά των βρετανικών «Τάιμς», που αφορούν το ταξίδι, την υγεία, τον οίνο και τον πολιτισμό. Το αξιοπερίεργο, εν προκειμένω, βρίσκεται περισσότερο στην επαναφορά της πρακτικής στο προσκήνιο, αφού δεν προσφέρει (τα αναγκαία) άμεσα σημαντικά οικονομικά οφέλη, ενώ θέτει στο περιθώριο τον ακρογωνιαίο λίθο της εφημερίδας, δηλαδή το ειδησεογραφικό περιεχόμενο.

Γι΄ αυτό πληθαίνουν οι φωνές που μιλούν για ένα νέο είδος κοινότητας που θα συναποτελείται (μακροπρόθεσμα, σχεδόν ισότιμα!) από αναγνώστες και δημοσιογράφους- με την προφανή παραδοχή ότι, εάν πρόκειται οι αναγνώστες να στηρίζουν την εφημερίδα με τον οβολό τους, θα απαιτούν να συνδιαμορφώνουν το περιεχόμενο. Αυτό που προκύπτει είναι μία σταδιακή μεταμόρφωση από το ιστορικό έντυπο σχήμα (όπου οι δημοσιογράφοι επιλέγουν την ατζέντα, ερμηνεύουν την επικαιρότητα και καταγράφουν την άποψή τους) σε ένα νέο, διαδικτυακό και εντελώς διαφορετικό: οι δημοσιογράφοι καλούνται να διευκολύνουν τη λειτουργία ενός πολυπληθούς δικτύου που, σε μεγάλο βαθμό, συναποφασίζει την ιεραρχία των ζητημάτων ενώ δέχεται στοιχεία, μαρτυρίες και γνώμες από όλα τα μέλη. Ωστόσο, δύο κρίσιμα ερωτηματικά προκύπτουν από τούτο το φουτουριστικό σενάριο: πρώτον, το κατά πόσον μία κοινότητα μελών μπορεί να λειτουργήσει στην αγορά της ειδησεογραφίας, ειδικά σε μία εποχή όπου οι παραδοσιακοί πόλοι συσπείρωσης (κοινωνική τάξη, πολιτικό κόμμα) δείχνουν να υποχωρούν. Κατά δεύτερο λόγο, ακόμα και εάν κάτι τέτοιο είναι εφικτό, παραμένει η απορία κατά πόσο το σημερινό δημοσιογραφικό κατεστημένο- γαλουχημένο με το παλαιό μοντέλο – μπορεί να προχωρήσει σε τέτοιου είδους ριζοσπαστικές τομές. Μάλλον αμφίβολο: πιθανότερο είναι ο επαναστάτης της ψηφιακής ενημέρωσης να ζει ανάμεσά μας, μαθητής ή φοιτητής ή, έστω, μαθητευόμενος δημοσιογράφος.

Ο Κωνσταντίνος Καμάρας είναι σύμβουλος της Διεθνούς Ένωσης Εφημερίδων και μέλος Δ.Σ. του ΙΑΒ Εurope, πανευρωπαϊκού οργανισμού για τη διαδραστική επικοινωνία.

Ο ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΣ

Πιθανότερο είναι ο επαναστάτης της ψηφιακής ενημέρωσης να ζει ανάμεσά μας, μαθητής ή φοιτητής ή, έστω, μαθητευόμενος δημοσιογράφος

Τελευταία Νέα