Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΗΛΙΟΥ ΜΕ ΤΟΝ
Κ. Θ. ΔΗΜΑΡΑ ΥΠΗΡΞΕ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΙΟ ΓΟΝΙΜΕΣ
ΚΑΙ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΣΤΑΥΡΩΣΕΙΣ
ΜΕΣΑ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΚΕΨΗ.
ΓΟΝΙΜΗ, ΓΙΑΤΙ ΜΠΟΛΙΑΣΕ ΤΗΝ «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ
ΣΥΝΕΙΔΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΝΟΟΤΡΟΠΙΩΝ» ΜΕ
ΤΟΝ ΜΑΡΞΙΣΜΟ. ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗ, ΓΙΑΤΙ ΑΠΕΓΚΛΩΒΙΣΕ
ΤΙΣ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ
«ΕΘΝΙΚΟ ΦΡΟΝΗΜΑΤΙΣΜΟ». ΠΕΝΤΕ ΧΡΟΝΙΑ
ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΗΛΙΟΥ, Η
ΠΟΠΗ ΠΟΛΕΜΗ ΜΑΣ ΘΥΜΙΖΕΙ ΠΩΣ ΑΡΧΙΣΕ
ΑΥΤΗ Η «ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ»
Στις 7 Ιουνίου 1949, ο Ιστορικός Σύλλογος του Κολεγίου Αθηνών απένειμε «εις τον μαθητήν Φ. Ηλιού» το Α΄ βραβείο για τη συμμετοχή του σε μαθητικό διαγωνισμό. Η μαθητική εργασία του Φ. Η. ήταν για τον Αδαμάντιο Κοραή. Το βραβείο που κέρδισε ήταν ηΙστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίαςτου Κ. Θ. Δημαρά. ΗΙστορίατου Δημαρά είχε κυκλοφορήσει από τις Εκδόσεις Ίκαρος τον Δεκέμβριο του 1948, και λίγους μήνες αργότερα, στις 8 Μαΐου 1948, ο δεκαοχτάχρονος Φίλιππος Ηλιού είχε παρακολουθήσει τη διάλεξη του Δημαρά στον «Παρνασσό», για τα διακόσια χρόνια από τη γέννηση του Κοραή. Στην καρδιά του εμφυλίου πολέμου, ένα παιδί «φανατικό για γράμματα», με την καρδιά δοσμένη στην ΕΠΟΝ και στο «αλφαβητάρι των κοινωνικών αγώνων», άκουγε τον σαραντατετράχρονο, τότε, ιστορικό να παρουσιάζει το σχήμα του «Νεοελληνικού Διαφωτισμού».

Η αναμφισβήτητη γοητεία που ασκεί και στους δύο η μορφή του Κοραή δεν αρκεί, προς το παρόν, για να γεφυρώσει τις αντιθέσεις και τις διαφορές. Ένα χρόνο αργότερα, το 1950, στις χρονολογημένες σημειώσεις που κρατά ο Φ. Η. στο περιθώριο των σελίδων τηςΙστορίαςτου Δημαρά, η κριτική για την ιστορική μέθοδο φανερώνει ήδη τις διαφορετικές οπτικές γωνίες, που καθορίζονται, βέβαια, από τις διακριτές ιδεολογικές στοχεύσεις. Γράφει ο νεαρός Ηλιού αντικρυστά στον πρόλογο του Δημαρά: «Ένα βασικό λάθος όλων των ιστορικών που ακολουθούν λαθεμένη ιστορική μέθοδο είναι αυτό στο οποίο πέφτει και ο Δημαράς όταν λέει ότι μετά το 1261 “Βυζάντιο και Ελλάδα συμπίπτουν”». Η «συνομιλία» αρχίζει συγκρουσιακά αλλά και με ετοιμότητες που εντυπωσιάζουν. Η εποχή, άλλωστε, επιταχύνει την πνευματική ωρίμαση του Ηλιού και ενισχύει τη νεανική του «ασέβεια» με τον «αέρα» της μαρξιστικής προπαρασκευής. Αλλά δεν είναι μόνο η έλλειψη της «διαλεκτικής μεθόδου» που κάνει δύσπιστο τον Φ. Η. απέναντι στο ιστοριογραφικό σχήμα του Κ.Θ. Δημαρά· είναι κυρίως το πρόβλημα της «εθνογένεσης» και της «συνέχειας» που προκαλούν τα αριστερά αντανακλαστικά του. Οι προϋποθέσεις για την απαξίωση του Δημαρικού σχήματος, άλλωστε, προϋπήρχαν.

Το πρόβλημα της «συνέχειας»

Η απαρχή του προβλήματος της «συνέχειας» είναι γνωστή, και κυρίως αποκαλυπτική για τον τρόπο που η ιστορία των νεοελληνικών γραμμάτων είχε ήδη εγγραφεί μέσα στις περίπλοκες ιδεολογικές διαδρομές της αριστερής διανόησης. Στις φυλακές της Κέρκυρας, το 1939, ο Νίκος Ζαχαριάδης είχε συγγράψει τιςΘέσεις για την ιστορία του ΚΚΕ, που πρωτοδημοσιεύονται το 1946. Εκεί για πρώτη φορά γίνεται λόγος για την «ιστορική κατασκευή του έθνους» αλλά και για την αναζήτηση της ιδιοπροσωπίας του στη διαμόρφωση της νεοελληνικής συνείδησης μέσα στην τουρκοκρατία. Την άποψη αυτή φαίνεται να αναδιατυπώνει και ο Φ. Ηλιού στις σημειώσεις του: «Κατά συνέπεια “Ελλάδα και Βυζάντιο” δεν είναι έννοιες συμπίπτουσες». «Η Ελλάδα (δηλ. το αστικό κίνημα ή αστική τάξη) αρχίζει να ανδρώνεται και να διεκδικεί τα πρωτεία απέναντι στον Φεουδαρχισμό-Βυζαντινισμό». Όσον αφορά δε το ζήτημα της «συνέχειας», ηΙστορίατου Δημαρά δεν άφηνε και πολλά περιθώρια. Στο πρώτο κεφάλαιο που αφορά ζητήματα «γύρω στο τραγούδι», ο τίτλος ήταν «Οι αρχαίοι ζουν ακόμη».

Η «άρνηση», ωστόσο, του Φ. Ηλιού δεν είναι «μοναχική». Λίγο αργότερα, ένας «αυτοδίδακτος» ιστορικός του Νέου Ελληνισμού που ζούσε στην υπερορία, ο Δημ. Χατζής, έβλεπε τόσο στο σχήμα του Κ.Θ. Δημαρά όσο και στο σχήμα του Νίκου Σβορώνου τον κίνδυνο της αναπαραγωγής της «μεγαλοϊδεατικής συνέχειας».

Την ίδια περίοδο, πάντως, το 1953, ο Κ. Θ. Δημαράς υποδεχόταν ευνοϊκά τα «Ανέκδοτα και ξεχασμένα γράμματα από την αλληλογραφία του Κοραή» του Φ.Η. Ο δρόμος των δημιουργικών ωσμώσεων είχε ανοίξει.

Πόπη Πολέμη

ΜΕ ΣΕΒΑΣΜΟ ΚΑΙ ΑΣΕΒΕΙΑ

ΕΝΑΚΕΙΜΕΝΟΚΙ ΕΝΑΧΑΤΙΡΙΓΙΑΤΟΝ ΦΙΛΙΠΠΟΗΛΙΟΥ ΚΑΙΤΟΝ Κ. Θ. ΔΗΜΑΡΑ

ΕΚΔ. ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ, 2009, ΣΕΛ. 71, ΤΙΜΗ: 6 ΕΥΡΩ

Τελευταία Νέα