Αναζήτηση
ΜΑ ΓΙΑΤΙ ΤΟ «Ζ» ΣΑΡΑΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ;
ΓΙΑΤΙ ΕΤΣΙ ΤΟ ΑΠΟΦΑΣΙΣΕ ΕΝΑΣ ΜΙΚΡΟΣ ΔΙΑΝΟΜΕΑΣ
ΣΤΙΣ ΗΠΑ. ΑΠΙΣΤΕΥΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ.
ΚΑΙ ΟΠΩΣ ΚΑΘΕ ΘΡΥΛΟΣ, ΖΩΝΤΑΝΟΣ ΚΙ ΑΥΤΟΣ.
ΖΩΝΤΑΝΗ ΜΝΗΜΗ ΠΛΗΡΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ
ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ. ΓΙΑΤΙ Ο ΚΩΣΤΑΣ ΓΑΒΡΑΣ
ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΟΝ ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ ΚΑΙ ΤΗ
ΜΕΛΙΝΑ ΜΕΡΚΟΥΡΗ, ΣΥΓΚΡΟΤΟΥΝ ΜΙΑ ΕΝΙΑΙΑ
ΑΝΑΠΟΣΠΑΣΤΗ ΤΡΙΑΔΑ ΠΟΥ ΣΥΝΕΓΕΙΡΕ
ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ ΨΥΧΩΝ ΚΑΙ ΓΚΡΕΜΙΣΕ ΣΤΟ
ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΤΗ ΧΟΥΝΤΑ!
Το τραγικό συμβάν από το οποίο προέκυψε το ομότιτλο μυθιστορηματικό ρεπορτάζ του Βασίλη Βασιλικού είναι γνωστό. Ήταν βράδυ 22 Μαΐου του 1963 όταν ο βουλευτής της ΕΔΑ (γιατρός στο επάγγελμα) μαραθωνοδρόμος της ειρήνης και βαλκανιονίκης στο άλμα, βγαίνοντας από το ξενοδοχείο, ύστερα από συγκέντρωση για τον πυρηνικό αφοπλισμό, δέχτηκε μοιραίο χτύπημα στο κεφάλι από παρακρατικούς με επικεφαλής τον Γκοτζαμάνη και συνεργό τον Εμμανουηλίδη.
Όλα αυτά υπό τα απαθή βλέμματα της Αστυνομίας. Ο θάνατος του Λαμπράκη αποτέλεσε την έναρξη της πιο ταραγμένης περιόδου της μετεμφυλιακής Ελλάδας. Η έκρηξη του μακαρίτη και τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή «Ποιος κυβερνά αυτόν τον τόπο» έγραψε Ιστορία. Τα ανάκτορα, η αμερικανική πρεσβεία και το παρακράτος φυσικά.
Τέσσερα χρόνια μετά και δέκα ημέρες προτού οι ερπύστριες της στρατιωτικής συμμορίας Παπαδόπουλου- Μακαρέζου- Παττακού λειώσουν για εφτά χρόνια την ελληνική Δημοκρατία, ο Απόστολος Γαβράς, φίλος από τον Στρατό τού Βασίλη Βασιλικού, στέλνει στον αδελφό του, τον Κώστα- μόλις 34 τότε και ανερχόμενο αστέρι του γαλλικού σινεμά- που ύστερα από τον Εμφύλιο είχε ρίξει μαύρη πέτρα πίσω του, το βιβλίο «Ζ». Λεπτομέρεια: Ο Γρηγόρης Λαμπράκης ήταν από την Κερασίτσα Αρκαδίας. Ο Γαβράς από τα Λουτρά Αρκαδίας. Ίδιες πολιτικές και ιδεολογικές πεποιθήσεις. Ίδιο πείσμα. Τους χώριζαν απλώς είκοσι χρόνια (μεγαλύτερος ο Γρηγόρης του Κώστα).
Η συνέχεια όπως την κατέγραψα σε ημίωρη τηλεφωνική επικοινωνία με τον διάσημο σκηνοθέτη που όταν μιλάω μαζί του έχω την αίσθηση πως ραντίζομαι από πολιτιστική ευλογία: «Μέσα σε δύο ημέρες από τη στιγμή που το διάβασα είχα αποφασίσει να το κάνω ταινία».
Το 1967 είχε στο ενεργητικό του δύο σπουδαίες ταινίες. Το «Διαμέρισμα δολοφόνων» με τη μισή αφρόκρεμα του Film Francais (Σιμόν Σινιορέ, Ιβ Μοντάν, Ζαν Λουί Τρεντινιάν και Ζακ Περέν) και το «Μακί, τα λιοντάρια της Κολάσεως». Το που λέν της γαλλικής οθόνης, δηλαδή. Ακόμα, μέσα στην πολιτική δράση και αργότερα με αφορμή την εκδίωξη από τη Γαλλική Ταινιοθήκη του Ανρί Λανγκλουά, η έκρηξη του Μάη του ΄68. Όλα τότε ξεκίνησαν από το σινεμά.
Ήσουν στις Κάννες μαζί με τον Γκοντάρ όταν κατεβάσατε την αυλαία του φεστιβάλ;
Όχι, εγώ τότε ήμουν στο Παρίσι. Αλλά ήδη ο άνεμος της εξέγερσης μαζί με το «Ζ» έβαλαν τη σφραγίδα τους στο έργο μου. Το ίδιο και στη γραφή του Χόρχε (εννοεί τον συγγραφέα Χόρχε Σεμπρούν, συν-σεναριογράφο του «Ζ»).
Με τόσες επιτυχίες και οι παραγωγοί να αρνούνται να επενδύσουν στον Γαβρά;
Φυσικά. Όλοι μου έλεγαν: «Μα ποιος θα ενδιαφερθεί για τη δολοφονία ενός Έλληνα πολιτικού». Όμως επέμενα. Εκεί πάνω έπεσα στον Ζακ Περέν (ο ηθοποιός που υποδύεται τον ρεπόρτερ στο «Ζ» και που δύο δεκαετίες αργότερα θα αποδειχτεί ένας από τους καλύτερους Γάλλους παραγωγούς). Ο Ζακ είχε μια ιδέα: «Θα σε πείραζε» μου είπε «να γυρίζαμε την ταινία στο Αλγέρι»; Η συγκυρία ήταν εξαιρετική. Η Αλγερία είχε αποκτήσει την ανεξαρτησία της, το κυβερνών κόμμα ήταν σοσιαλιστικό και το περιβάλλον έμοιαζε με ελληνικό. Έτσι καταλήγουμε στο Αλγέρι, συναντάμε τον υπουργό Πληροφοριών και δίνουμε τα χέρια. Η Αλγερία θα παράσχει κάθε βοήθεια. Τοποθεσίες, τεχνικούς και μηχανήματα. Ήταν αρκετά. Μ΄ αυτήν τη συμφωνία εξασφαλίσαμε χρηματική ενίσχυση από έναν μικρό Γάλλο παραγωγό.
Και οι αμοιβές…
Σχεδόν τίποτα. Όλοι με ελάχιστα. Ακόμα και δέκα φορές κάτω από τη συνηθισμένη αμοιβή τους στο γαλλικό σινεμά. Όλοι στην προσφορά- Ιβ Μοντάν (υποδύεται τον Γρηγόρη Λαμπράκη), Ζαν Λουί Τρεντινιάν (Σαρτζετάκης), Ζακ Περέν (ρεπόρτερ), Ειρήνη Παπά (σύζυγος Λαμπράκη).
Και η μουσική του Θεοδωράκη…
Ήταν αδύνατον να πάω στην Ελλάδα. Ήμουν persona non grata. Άλλωστε ο Μίκης ήταν έγκλειστος στη Ζάτουνα. Η Μισέλ πήγε (η σύζυγός του, που άρχισε την καριέρα της ως διάσημο μανεκέν της Γαλλίας για να πολιτικοποιηθεί στη συνέχεια και να αναλάβει την παραγωγή των περισσοτέρων ταινιών του Κώστα). Κατάφερε παράνομα να επικοινωνήσει μαζί του. Επέστρεψε μ΄ ένα κομμάτι από τσιγαρόχαρτο πάνω στο οποίο ήταν γραμμένες μερικές λέξεις του Μίκη: «Κώστα, πάρε όποια μουσική μου θέλεις». Όλα αυτά τον Αύγουστο του ΄68…
Δύο μήνες στο Αλγέρι. Το Φεβρουάριο του ΄69 βγαίνει η ταινία στο Παρίσι. Πανωλεθρία την πρώτη εβδομάδα. Ο διανομέας όμως, ένας ιδιαίτερος τύπος από την Κορσική με το όνομα Ηρακλής, με καθησύχαζε λέγοντάς μου: «Ηρέμησε Costas, όλα θα πάνε καλά». Από τη δεύτερη, ο κόσμος άρχισε να δρασκελίζει το κατώφλι. Την τρίτη, πανικός. Στο σύνολο 800.000 θεατές μόνο στο Παρίσι (στην Ελλάδα μετά την πτώση της χούντας έκοψε 300.000 εισιτήρια). Και στα Όσκαρ;Πέντε υποψηφιότητες.Καλύτερης ταινίας,σκηνοθεσίας,σεναρίου (μαζί με Χόρχε Σεμπρούν), μοντάζ και ξενόγλωσσης ταινίας…
Τελικά κέρδισε Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης και μοντάζ.
Μετά την απονομή όμως με πλησιάζει ο Γκρέγκορι Πεκ και μου ψιθυρίζει στ΄ αυτί «παρά λίγες ψήφους θα κέρδιζε το Όσκαρ καλύτερης ταινίας» (τελικά, το κέρδισε ο «Καουμπόι του μεσονυχτίου» του Τζον Σλέσιντζερ με Ντάστιν Χόφμαν και Τζον Βόιτ). Θλιβερή νότα σε όλα αυτά ήταν η αγωγή που κατέθεσε εναντίον μου η Δήμητρα Μπαταργιά, χήρα του Γρηγόρη Λαμπράκη, αμέσως μετά την ανακοίνωση των υποψηφιοτήτων των Όσκαρ. Η δίκη έγινε και φυσικά την έχασε.
Μα γιατί;
Δεν ξέρω. Ίσως, αν δεν κάνω λάθος είχε παντρευτεί αξιωματικό.
Έτσι κι αλλιώς ήταν θρίαμβος όλων των ελληνικών εποχών…
Το πιο χαρακτηριστικό ήταν με το ελληνικό κοινό. Ο ιδιοκτήτης δύο κεντρικών αιθουσών μού έλεγε πως καθυστερούσε τις βραδινές προβολές των 21.30 ώστε να προλάβουν οι Έλληνες που κατέφθαναν στο Παρίσι με τη βραδινή πτήση.
Κάτι σαν αξιοθέατο,ας πούμε…
Κοίτα, το «Ζ» ήταν το βαρόμετρο της Δημοκρατίας. Ας πούμε, κάθε φορά που έπεφτε δικτατορία σε μπανανία της Λατινικής Αμερικής, αμέσως αγοράζανε και προβάλανε το «Ζ». Έτσι ξέραμε ότι στην τάδε χώρα αποκαταστάθηκε η Δημοκρατία. Απαγορευμένη ήταν η ταινία και στην Ισπανία, λόγω Φράνκο. Έτσι οι Ισπανοί διασχίζανε τα σύνορα οδικώς και έβλεπαν την ταινία στο πλησιέστερο χωριό στα σύνορα με τη Γαλλία.
info
Το «Ζ» προβάλλεται από την Πέμπτη και στην Αθήνα.
