Γιγαντιαία προβοσκιδωτά που έφθαναν σε ύψος μέχρι τα 4,5 μέτρα, καμηλοπαρδάλεις, φοβεροί μαχαιρόδοντες με κοφτερά δόντια μήκους 20 εκατοστών, ρινόκεροι, ιπποπόταμοι, μεγαλόσωμες ύαινες και πίθηκοι είναι λίγα μόνο από τα ζώα που έζησαν διάσπαρτα στον ελληνικό χώρο μέχρι και πριν από 20 εκατομμύρια χρόνια.
Oι ανασκαφές των ειδικών επιστημόνων σε διάφορες περιοχές της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας φέρνουν στο φως απολιθώματα από σπάνια θηλαστικά που ζούσαν σε ένα φυσικό περιβάλλον που έπαψε προ πολλού να υπάρχει. Στο υποτροπικό κλίμα που επικρατούσε τότε στην Ελλάδα, με μέση θερμοκρασία 18 βαθμούς, υπήρχαν απέραντες εκτάσεις με πυκνή βλάστηση όπου οι θηριώδεις
ΑΙΓΗΙΔΑ
Εκεί όπου βρίσκεται σήμερα το Αιγαίο Πέλαγος υπήρχε μια ενιαία λωρίδα ξηράς, η Αιγηίδα
μαστόδοντες που έμοιαζαν με τους σημερινούς ελέφαντες μπορούσαν να τρώνε καθημερινά ο καθένας τους 300 κιλά τροφής και να πίνουν 200 λίτρα νερού.
Στις ανοικτές σαβάνες με τη χαμηλή βλάστηση ζούσαν καμηλοπαρδάλεις που έφθαναν σε ύψος τα 4 μέτρα. Υπήρχαν ακόμη πολλά είδη από αντιλόπες και γαζέλες αλλά και ο ουρανοπίθηκος που, όπως τονίζει στα «ΝΕΑ» ο καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Γεώργιος Κουφός, «παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με τους αυστραλοπιθήκους και τον άνθρωπο και θεωρείται ο πιθανότερος πρόγονός του». Γύρω από λίμνες σύχναζαν μεγάλοι ιπποπόταμοι αλλά και οι δίκεροι, δηλαδή οι πρόγονοι των σημερινών ρινόκερων που έφεραν δύο κέρατα.
Πολλά είδη ζώων προσέγγισαν τον ελλαδικό χώρο από διάφορα σημεία της Ευρώπης ενώ κάποια άλλα, όπως τα δεινοθήρια και τα υπόλοιπα προβοσκιδωτά, ήρθαν στη χώρα μας από τη Βόρεια Αφρική. Ήταν μια περίοδος στην ιστορία όπου το Αιγαίο Πέλαγος δεν υπήρχε, και η Μικρά Ασία με την Ελλάδα ήταν ενωμένες σε μια ενιαία χέρσο, την Αιγηίδα. Πριν από περίπου 19 εκατομμύρια χρόνια δημιουργήθηκε η πρώτη περιοδική σύνδεση μεταξύ της χερσαίας αυτής περιοχής με τη Βόρεια Αφρική και την Αραβική Χερσόνησο. Έτσι, πολλά είδη ζώων μπόρεσαν να μετακινηθούν από την Αφρική προς την Ευρώπη και την Ασία.
Με το πέρασμα του χρόνου, τα ζώα αυτά εξαφανίστηκαν ή εξελίχθηκαν. «Είτε λόγω του ανταγωνισμού είτε λόγω έλλειψης τροφής είτε εξαιτίας της αλλαγής του περιβάλλοντος όπου ζούσαν», όπως λέει στα «ΝΕΑ» η αναπληρώτρια καθηγήτρια στο ΑΠΘ Ευαγγελία Τσουκαλά. Όμως τα απολιθωμένα τμήματα των οστών τους που διατηρήθηκαν όλους αυτούς τους αιώνες δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για τον τρόπο που εξελίχθηκαν οι έμβιοι οργανισμοί, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε κάθε γωνιά της Γης. Οι φωτογραφίες των αναπαραστάσεων και των απολιθωμάτων παραχωρήθηκαν στα «ΝΕΑ» από τους παλαιοντολόγους του Αριστοτελείου, καθηγητή Γεώργιο Κουφό και αναπληρώτρια καθηγήτρια Ευαγγελία Τσουκαλά. Προέρχονται επίσης από το Μουσείο Απολιθωμένου Δάσους της Λέσβου και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Αιγαίου στους Μυτιληνιούς της Σάμου.
Μαχαιρόδοντας
Οι μαχαιρόδοντες ζούσαν πριν από 3 εκατομμύρια χρόνια και οφείλουν την ονομασία τους στους ιδιαίτερα αναπτυγμένους κυνόδοντες της άνω γνάθου που έφθαναν ακόμη και τα 20 εκατοστά. Οι κυνόδοντες αυτοί αποτελούσαν ένα φοβερό εργαλείο για τη σύλληψη και τον τεμαχισμό των χορτοφάγων ζώων ακόμη και των γιγαντιαίων προβοσκιδωτών. Απολιθωμένα κρανία και κυνόδοντες από αυτά τα αιλουροειδή βρέθηκαν στο Πικέρμι και τη Βόρεια Ελλάδα.
(Αναπαράσταση: Τhe suber-toothedcat of the Νorth Sea 2008. D. Μol κ.α. Εικόνα: Remie Βakker)
Δεινοθήριο
Ήταν από τα μεγαλύτερα χερσαία ζώα του παρελθόντος που κατάγονται από τη Βόρεια Αφρική και αργότερα εξαπλώθηκαν στην Ευρώπη και την Ασία. Είχαν ύψος 4,5 μέτρα από τον ώμο ώς το έδαφος. Το κυριότερο χαρακτηριστικό των δεινοθηρίων, που τα διαφοροποιεί από όλα τα άλλα προβοσκιδωτά του παρελθόντος και παρόντος, είναι ότι οι χαυλιόδοντές τους βρίσκονταν στην κάτω γνάθο και ήταν κυρτωμένοι προς τα κάτω.
Μεσοπίθηκος
Έζησε στον ελληνικό χώρο πριν από 5 έως 8,7 εκατ. χρόνια και απολιθώματά του βρέθηκαν στο Πικέρμι Αττικής, την κοιλάδα Αξιού, το Βελεστίνο, τη Χαλκιδική, τις Σέρρες. Πρόκειται για πίθηκο με ουρά (μαϊμού) που έζησε στον περιμεσογειακό χώρο. Ήταν χερσαίο είδος και ζούσε σε ανοικτό περιβάλλον τύπου σαβάνας. Τρεφόταν κυρίως με φύλλα, καρπούς και κάποια σκουλήκια ή χερσαία μαλάκια (σαλιγκάρια). Στον ελληνικό χώρο ζούσαν πολλοί και η συλλογή απολιθωμάτων από το Πικέρμι, που ανήκει στο είδος μεσοπίθηκος ο πεντελικός, είναι η μεγαλύτερη γνωστή παγκοσμίως.
Τάπιρος
Το θηλαστικό αυτό που μοιάζει με μικρό ελέφαντα ζει ακόμη στη Νότια Αμερική και τη Μαλαισία. Είχε κοντόχοντρα πόδια και η προβοσκίδα του ήταν κολοβωμένη.
Είχε ευκίνητο ρύγχος και μπορούσε έτσι να τραβά τα μικρά κλαδιά δέντρων. Το μήκος του έφθανε έως και τα 2,5 μέτρα και το ύψος του το ένα μέτρο.
Ουρανοπίθηκος
Παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με τους αυστραλοπιθήκους και τον άνθρωπο και θεωρείται ότι αποτελεί τον πιθανότερο πρόγονό του. Από την ομάδα του ουρανοπιθήκου προήλθαν τα μεγάλα ανθρωποειδή που ζουν σήμερα (γορίλας, χιμπατζής) και ο άνθρωπος. Ήταν φυτοφάγος και έτρωγε ρίζες, βολβούς, φύλλα και καρπούς. Ζούσε σε ανοικτό περιβάλλον δασώδους σαβάνας, το οποίο επικρατούσε στην ευρύτερη περιοχή της Αν. Μεσογείου. Στον ελληνικό χώρο έζησε πριν από 8,7 έως 9,5 εκατ. χρόνια.
Μαστόδοντας
Ο μαστόδοντας που βρέθηκε στη Μηλιά των Γρεβενών έζησε πριν από 3 εκατομμύρια χρόνια και οι χαυλιόδοντές του, μήκους πέντε μέτρων, είναι οι μεγαλύτεροι που έχουν βρεθεί ποτέ. Η ηλικία του, όταν πέθανε, ήταν μεταξύ 25 και 30 χρόνων. Το ύψος του έφθανε τα 3,5 μέτρα και το βάρος του τους 6,5 τόνους. Οι μαστόδοντες ζούσαν εκείνη την εποχή σε ένα παλαιοπεριβάλλον που περιελάμβανε αχανείς εκτάσεις σαβάνας με πλούσια και πυκνά δάση. Πολλά απολιθώματα μαστόδοντων έχουν βρεθεί σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. (Αναπαράσταση:
Remie Βakker)
Νάνος ελέφαντας
Παρόλο που οι ελέφαντες αυτοί ήταν απόγονοι των πρώιμων δασόβιων ελεφάντων, ήταν περίπου 4 φορές πιο μικρόσωμοι, αφού ακόμα και τα ενήλικα αρσενικά άτομα δεν είχαν ύψος μεγαλύτερο από 150 εκατοστά. Έζησαν απομονωμένοι από άλλους πληθυσμούς ελεφάντων σε πολλά ελληνικά νησιά (π.χ. Ρόδο, Κρήτη, Τήλος) πριν από περίπου 50.000 χρόνια και τα απολιθώματά τους έχουν βρεθεί σε πάρα πολλά σπήλαια των νησιών αυτών. Οι τελευταίοι πληθυσμοί έζησαν πριν από περίπου 4.000 χρόνια στην Τήλο.
Ιπποπόταμος – Δίκερος
Ζούσε στην Ελλάδα πριν από ένα εκατομμύριο χρόνια και τμήμα του απολιθωμένου ποδιού του βρέθηκε στην περιοχή Χιλιόδενδρα κοντά στο χωριό Καλαμωτό της Θεσσαλονίκης.
Ο ρινόκερος αυτός έφερε δύο κέρατα και ζούσε σε ανοικτό περιβάλλον.
Μπορεί να θεωρηθεί πρόγονος του σημερινού λευκού ρινόκερου. Έζησε στον ελληνικό χώρο πριν από 5 έως 10 εκατ. χρόνια και οι πληθυσμοί του ήταν διεσπαρμένοι σε μεγάλος μέρος του ελληνικού χώρου, καθώς απολιθώματα βρέθηκαν στο Πικέρμι Αττικής, την κοιλάδα Αξιού, το Βελεστίνο, τη Χαλκιδική, τη Σάμο και αλλού.
Ύαινα
Η ύαινα ζούσε πριν από ένα εκατομμύριο χρόνια στη Βόρεια Ελλάδα και πρόσφατα ανακαλύφθηκε ένα κρανίο και η κάτω γνάθος του ζώου αυτού στην περιοχή του Καλαμωτού που απέχει 50 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη. Το ύψος μέχρι τον ώμο της έφθανε το ένα μέτρο.
(Αναπαράσταση: Αgusti & Αnton).
Πρώιμος δασόβιος ελέφαντας
Είχε πολύ μεγάλους και σχεδόν ίσιους χαυλιόδοντες στην επάνω γνάθο. Τα αρσενικά έφταναν σε ύψος τα 4,5 μέτρα από τον ώμο ώς το έδαφος. Κατά την περίοδο των μεγάλων παγετώνων (πριν από 10.000 χρόνια έως 1,8 εκατ. χρόνια), οι πρώιμοι ελέφαντες έζησαν σε μεγάλες ομάδες στη Νότια Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, γιατί στις βόρειες περιοχές δεν μπορούσαν να βρουν μεγάλες ποσότητες τροφής εξαιτίας των πάγων που είχαν σκεπάσει τα πάντα.
Αρκούδα
Σε ένα απο τα σπήλαια της Αλμωπίας, στο όρος Βόρα στην Πέλλα, που βρίσκεται σε υψόμετρο 540, κατοικούσε πριν από 38.000 χρόνια η αρκούδα των σπηλαίων. Το είδος αυτό ήταν άγνωστο μέχρι πρόσφατα στη χώρα μας καθώς δεν έχει καμία σχέση με την καφετιά αρκούδα που ζει σήμερα στην Πίνδο, στα βουνά της Μακεδονίας και στη Θράκη. Η αρκούδα των σπηλαίων είχε πολύ μεγάλο μέγεθος. Όταν σηκωνόταν όρθια το ύψος της ξεπερνούσε τα 2,5 μέτρα. Τα πόδια της ήταν κοντά και ογκώδη και το βάρος της μπορούσε να φθάσει τα 500 κιλά.
Μεγαλόκερος
Ήταν ένα γιγαντιαίο ελάφι που ζούσε στην Ελλάδα πριν από τουλάχιστον 1 εκατ. χρόνια και ανήκε στην ομάδα των ορθογωνόκερων.
Βρέθηκε στην περιοχή Χιλιόδενδρα κοντά στο χωριό Καλαμωτό της Θεσσαλονίκης.
Αντιλόπες – Σαμοθήριο, (Καμηλοπάρδαλη)
Οι αντιλόπες και οι γαζέλες αφθονούσαν στον ελληνικό χώρο. Υπήρχαν πολλά είδη που ζούσαν συνήθως σε μεγάλες ομάδες στις ανοικτές εκτάσεις και μετακινούνταν για να βρουν τροφή. Έζησαν στον ελληνικό χώρο πριν από 100.000 χρόνια έως 15 εκατ. χρόνια. Βρέθηκαν σε Πικέρμι Αττικής, κοιλάδα Αξιού, Σάμος, Βελεστίνο, Χαλκιδική, Σέρρες, Μακεδονία, Πελοπόννησο, Κρήτη και αλλού. Το Σαμοθήριο ήταν μια καμηλοπάρδαλη μεγάλου μεγέθους, με ύψος περίπου 4 μέτρα και βρέθηκε για πρώτη φορά στη Σάμο από όπου πήρε και το όνομά του. Προτιμούσε το ανοικτό περιβάλλον και έζησε στον ελληνικό χώρο πριν από 5 έως 9 εκατ. χρόνια. Βρέθηκε στη Σάμο και την κοιλάδα του Αξιού. Στη φωτογραφία, κρανίο και κάτω γνάθος σαμοθηρίου, που βρέθηκε στη Σάμο, ηλικίας περίπου 7 εκατ. χρόνων.
