ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ, ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ, ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ,
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ. ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΦΗΓΗΜΑ ΤΟΥ ΓΚΑΪΛΣ
ΜΙΛΤΟΝ ΓΙΑ ΤΗ ΣΜΥΡΝΗ, ΤΑ ΔΙΑΘΕΤΕΙ ΟΛΑ ΑΥΤΑ ΣΥΝ ΜΙΑ
ΠΝΟΗ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΝΑΝ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΗ:
ΟΧΙ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΟΥΤΕ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ ΑΛΛΑ
ΤΟΥΣ ΛΕΒΑΝΤΙΝΟΥΣ- ΤΟΥΣ ΔΥΤΙΚΟΥΣ ΠΟΥ ΕΥΗΜΕΡΟΥΣΑΝ
ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ. ΩΣΤΟΣΟ ΤΟΥ ΛΕΙΠΕΙ ΕΝΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΟ
ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ ΣΤΑ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΕΡΓΑ: ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΩΝ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ
ΚΑΙ ΜΙΑ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΠΟΨΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
Η μυθοπλαστική απόδοση ιστορικών περιόδων ή ιστορικών γεγονότων αποτελεί πάντοτε πεδίο τριβών μεταξύ ιστορικών, λογοτεχνών, ιστοριοδιφών, αναγνωστικού κοινού και εκδοτών. Στη διένεξη αυτή ο καθένας διεκδικεί για τον εαυτό του την απόλυτη γνώση, είτε μέσω της επιστήμης είτε της συγγραφής είτε της απήχησης στο κοινό. Τα όρια μεταξύ τεχνών, επιστημών, κυκλοφορίας, τα βάζουν μάλλον οι ξεκάθαρες και σαφείς προθέσεις και οι στόχοι οι οποίοι όταν υπάρχουν, κάνουν τα πράγματα ξεκάθαρα, χωρίς ταμπού και άρα λειτουργικά προς την κατεύθυνση που έχουν ταχθεί. Στο υπό παρουσίαση βιβλίο έχουμε περίπτωση κατασκευής ενός καλογραμμένου ιστορικού αφηγήματος, με έντονη παρουσία και άντληση στοιχείων από ιστορικές πηγές, που εντάσσονται όμως στη ροή του κειμένου περισσότερο για λόγους καλλιέργειας ενός κλίματος μυθιστορήματος, παρά για να ανασυγκροτήσουν ένα πεδίο του παρελθόντος και να τεκμηριώσουν μια άποψη συνολική για τις εξελίξεις. Χωρίς να αποδίδεται στον συγγραφέα πρόθεση αποπροσανατολισμού των αναγνωστών και χωρίς να του αποδίδεται η προσπάθεια να κρυφτεί κάτι, αναδεικνύεται ως πρόβλημα ο μερικός φωτισμός του παρελθόντος, σε ένα βιβλίο το οποίο τεκμηριώνει την αφήγησή του με ιστορικές πηγές, απομνημονεύματα, ημερολόγια, προφορικές μαρτυρίες.

Ας έρθουμε λοιπόν στην αφήγηση του βιβλίου, στη Μικρά Ασία την οποία παρουσιάζει ο Μίλτον με ένα τρόπο μάλλον καινούργιο για το ελληνικό αναγνωστικό κοινό, αφού διαλέγει για πρωταγωνιστή του την κοινότητα των Λεβαντίνων της Σμύρνης.

Πολύχρωμος

Στον Χαμένο Παράδεισο, Σμύρνη 1922.Η καταστροφή της μητρόπολης του Μικρασιατικού Ελληνισμού (Μίνωας), ο συγγραφέας ενδιαφέρεται κυρίως να αναδείξει τη γοητεία της κοινότητας των Λεβαντίνων της Σμύρνης ως μιας πολιτισμικής παρουσίας και μιας οικονομικής δύναμης που, παρά τις θετικές προθέσεις της, δεν έγινε δυνατό να εξακολουθήσει την αδιάκοπη παρουσία και δραστηριότητά της στην πόλη. Διότι αναγκάστηκε να την εγκαταλείψει όταν οι συνθήκες που διαμορφώθηκαν τον Σεπτέμβριο του 1922 δεν επέτρεπαν πλέον την εκεί παραμονή της. Η συνοπτική και ψυχρή αυτή περιγραφή του βασικού «ήρωα» της διήγησης γίνεται επί τούτου εδώ, προκειμένου να αποδοθεί το περιορισμένο βάθος που ο συγγραφέας δίνει στα πράγματα που παρουσιάζει.

Είναι προφανώς θετικό και ουσιαστικώς αρεστό να προσεγγίζονται οικεία, στο ελληνικό κοινό, θέματα με τρόπο διαφορετικό απ΄ όσους θεωρούνται δεδομένοι και άρα αποδεκτοί.

Δεν τίθεται θέμα ότι ο Μίλτον όφειλε να επιλέξει έναν τρόπο από τη δεδομένη δραματική παλέτα ή επιστημονική παλέτα στην οποία εκτίθενται οι προσεγγίσεις του συνόλου αυτού που συνήθως ονομάζουμε: Μικρασιατικός Ελληνισμός, Μικρασιατική Εκστρατεία, Μικρασιατική Καταστροφή. Κάθε άλλο, εκτός των ελληνικών ή ορθόδοξων πληθυσμών, στα χρόνια εκείνα είδαν και άλλοι πληθυσμοί τις τύχες τους να αλλάζουν- άλλοι προς το χειρότερο, όπως οι χριστιανικοί της Μικράς Ασίας και άλλοι προς το καλύτερο, όπως οι τουρκικοί πληθυσμοί που αποτέλεσαν πλέον τμήμα της νέας τουρκικής δημοκρατίας. Το ζήτημα είναι ότι ο Μίλτον διαλέγει να μην αγγίξει το «γιατί» των πραγμάτων· κι αυτό όχι επειδή τον ενδιαφέρει να κατασκευάσει μύθους που αντιστρατεύονται τη λογική των πραγμάτων, αλλά γιατί προτιμά να κρατήσει το βιβλίο μακριά από τον χρόνο και τις ζυμώσεις που αυτός προκαλεί. Επιλέγει να βασίσει τη διήγησή του σε στοιχεία που δημιουργούν καταρχήν πλοκή και μετά συγκίνηση, τοποθετώντας αυτά ως βασικά ζητούμενα του βιβλίου.

Giles Μilton

ΧΑΜΕΝΟΣ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ

ΣΜΥΡΝΗ1922

Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ ΤΟΥ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

ΜΤΦ. ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΛΟΦΩΛΙΑΣ, ΕΚΔ.

ΜΙΝΩΑΣ, 2008, ΣΕΛ.

472, ΤΙΜΗ: 21,00 ΕΥΡΩ

Ευκολοδιάβαστο

Η διαρκής έμμεση και άμεση σύνδεση με τις πλούσιες γραπτές πηγές και το πλήθος προφορικών μαρτυριών από Έλληνες Σμυρνιούς ή εναπομείναντες Λεβαντίνους που χρησιμοποίησε, το καθιστά ζωντανό, ευκολοδιάβαστο και ευχάριστο στη ροή του. Παρά την όποια κριτική είναι προφανές ότι το βιβλίο γράφτηκε για κοινό στο οποίο το αντικείμενο δεν είναι καθόλου οικείο· και προκειμένου να αποκτήσει μεγάλο αριθμό αναγνωστών, επελέγη η οδός της σχετικώς ασαφούς σύνδεσης μεταξύ των γεγονότων της περιόδου και της αφήγησης. Με την ίδια λογική επελέγη ως πρωταγωνιστής του βιβλίου η κοινότητα των Λεβαντίνων, δηλαδή μια δυτική κοινότητα σε μια χώρα της Ανατολής. Ο Μίλτον συγκροτεί την αφήγησή του πάνω σε ένα σχήμα που γίνεται εύκολα αντιληπτό, καθώς αποπνέει «κλασικές» σταθερές. Ο αναγνώστης παρακολουθεί δηλαδή, εικόνες και δραστηριότητες όπως: η οικονομική ευμάρεια, η επιχειρηματική δράση, ο κοσμοπολιτισμός, η οικονομική ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας με τους όρους των Δυτικών, η ανεμελιά των πλουσίων, οι εργασιακές σχέσεις και παροχές προς τους ντόπιους εργαζομένους, οι οποίοι έχαιραν ιδιαίτερης φροντίδας από τους δυτικούς εργοδότες, η δυνατότητα απορρόφησης των τοπικών προϊόντων στις δυτικές αγορές. Επίσης “βλέπει” χειραφετημένες Τουρκάλες, φιλοδυτικούς Τούρκους προύχοντες γοητευμένους από τον δυτικό πολιτισμό, άριστες σχέσεις μεταξύ των λεβαντίνικων οικογενειών, ανθισμένα θερμοκήπια, εντυπωσιακές επαύλεις, αγάπη για τον τόπο που κατοικούσαν, ανάπτυξη δυτικών δομών εκπαίδευσης, ελεύθερη ανάπτυξη θρησκευτικών δραστηριοτήτων, αγαθοεργίες, δειλούς και ακυρωμένους σουλτάνους, έξυπνους Τούρκους εθνικιστές, την προσωπικότητα του Κεμάλ, κακιασμένους Έλληνες, αδύναμους Αρμένιους, γενναίους Αμερικανούς εκπαιδευτικούς, πολεμικές επιχειρήσεις, το λεπτομερές κάψιμο μιας πόλης, το μαρτύριο πλήθους ανθρώπων… Γενικά ο Μίλτον, στην αφηγηματική του πορεία κινείται μέσω του περιβάλλοντος χώρου τής ασφαλούς, έντιμης και γοητευτικής στη λειτουργία της, ισχυρής κοινότητας των Λεβαντίνων. Μιας κοινότητας που καταστράφηκε με κύρια αιτία αφενός την εμμονή του Ελευθέριου Βενιζέλου στη Μεγάλη Ιδέα, στο σκέτο και ξερό πείσμα του για ανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, και αφετέρου την τουρκική μανία που πυρπολεί τη Σμύρνη.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι μεταξύ των καλογραμμένων τμημάτων του βιβλίου είναι η παρουσίαση της θερινής ελληνικής επίθεσης του 1921, και η τουρκική αντεπίθεση αλλά και η Καταστροφή της Σμύρνης, η οποία παρουσιάζεται μέρα μέρα.

1 Η ευρωπαϊκή συνοικία της Σμύρνης ήταν πλούσια και μεγαλοπρεπής.

Εδώ, το Σπόρτινγκ Κλαμπ, κέντρο της κοσμικής ζωής της πόλης

2 Η Καταστροφή. Μια σωστική λέμβος αναποδογυρίζει καθώς απελπισμένοι πρόσφυγες προσπαθούν να σωθούν. Λίγα λεπτά αφότου τραβήχτηκε η φωτογραφία, η λέμβος βυθίστηκε. Προσέξτε την αμερικανική σημαία που διακρίνεται στο μπροστινό μέρος της φωτογραφίας

3 Εικόνα της οδού των Φράγκων. Η ζωή της κοινότητας των Λεβαντίνων της Σμύρνης παρουσιάζεται ως ανέφελη, αδιατάρακτη και γοητευτική. Μέλη της αγγλικής, της γαλλικής, της αμερικανικής κοινότητας αναπτύσσουν τις εμπορικές τους επιχειρήσεις, κτίζουν σχολεία και εκκλησίες, και δημιουργούν οικονομικές αυτοκρατορίες στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Τελευταία Νέα